Wprowadzenie do językoznawstwa diachronicznego 3003-K1A2JD
Wprowadzenie do językoznawstwa diachronicznego ma za zadanie zapoznanie (na dwóch typach powiązanych ze sobą zajęć: ćwiczeniach i wykładzie) studentów z rolą języka w kulturze, z podstawowymi zagadnieniami i pojęciami, użytecznymi w dalszym poznawaniu diachronii podczas zajęć z historii języka polskiego, analizy tekstów staropolskich. Na ćwiczeniach (skorelowanych z wykładem) student zdobywa wiedzę i nabywa umiejętności dotyczących następujących zagadnień:
1. Język jako składnik kultury. Przedmiot językoznawstwa historycznego i jego dyscypliny badawcze; metody językoznawstwa historycznego i teoria zmian językowych; chronologizacja zmian językowych (chronologia względna i bezwzględna), podstawowe dziedziny językoznawstwa diachronicznego.
2. Pokrewieństwo i powinowactwo językowe, współczesny zasięg języków wywodzących się z pie.
3. Język prasłowiański jako wspólne źródło wszystkich języków słowiańskich. Metody badania pierwotnego zasięgu języka prasłowiańskiego, czyli praojczyzny Słowian; mity i legendy o początku, pochodzeniu i języku Słowian.
4-6. Główne tendencje w języku prasłowiańskim (prawo do zastępowania ilościowych różnic w artykulacji samogłosek różnicami jakościowymi, prawo sylaby otwartej, prawo korelacji palatalności oraz zmiany językowe nimi warunkowane: metateza, monoftongizacja dyftongów, powstanie samogłosek nosowych, palatalizacje, jotacyzacje i in.
7. Najdawniejsze państwa słowiańskie, język scs. Znaczenie scs. w kulturze narodów słowiańskich. Alfabety używane do zapisu języków słowiańskich (zwłaszcza głagolica i cyrylica).
8. Powstanie słowiańskich języków literackich, zasięg i sytuacja języków słowiańskich dziś.
9. Powstawanie nowych standardów językowych, zwłaszcza słowiańskich. Kaszubszczyzna jako mikrojęzyk słowiański; jej standaryzacja.
10. Język polski i jego miejsce w rodzinie języków słowiańskich (grupa lechicka). Periodyzacja dziejów języka polskiego. Adaptacja alfabetu łacińskiego do zapisu polszczyzny (grafia niezłożona, złożona, diakrytyczna), relikty i dublety ortograficzne we współczesnej polszczyźnie.
11. Leksykologia i leksykografia historyczna. Słowniki historyczne języka polskiego i słowniki historycznej (dawnej) polszczyzny.
12. Etymologia jako dyscyplina językoznawcza.
13-14. Onomastyka jako dyscyplina językoznawcza. Toponomastyka i antroponomastyka, geneza i klasyfikacja nazw miejscowych i osobowych.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Student:
WIEDZA
1. Zna i rozumie na poziomie podstawowym rolę refleksji literaturoznawczej i językoznawczej w kształtowaniu kultury;
2. Ma podstawową wiedzę o miejscu i znaczeniu filologii polskiej w relacji do innych nauk oraz o specyfice przedmiotowej i metodologicznej filologii polskiej, w szczególności metod badawczych językoznawstwa diachronicznego.
3. Zna podstawową terminologię językoznawczą w języku polskim, w szczególności tę dotyczącą językoznawstwa diachronicznego.
4. Ma podstawową wiedzę o powiązaniach filologii polskiej z innymi dziedzinami nauki i dyscyplinami naukowymi, w szczególności wiedzę dotyczącą interdyscyplinarności dialektologii, onomastyki itp.;
5. Zna zależności między głównymi subdyscyplinami filologii polskiej;
6. Ma uporządkowaną wiedzę ogólną i szczegółową obejmującą terminologię, teorie i metodologie z zakresu językoznawstwa diachronicznego;
7. Zna i rozumie główne kierunki rozwoju i stanowiska współczesnych teorii i językoznawczych;
8. Zna i rozumie diachroniczny charakter kształtowania się koncepcji badań językoznawczych;
9. Ma świadomość kompleksowej natury języka polskiego oraz jego złożoności i historycznej zmienności znaczeń, w szczególności definiuje najważniejsze zmiany w systemie językowym wynikające z ewolucji języka
10. Zna podstawowe metody badawcze właściwe dla językoznawstwa diachronicznego i synchronicznego;
11. Wykorzystuje narzędzia wyszukiwawcze właściwe dla filologii polskiej, w szczególności nowoczesne narzędzia badawcze – kwerendy słownikowe (słowniki elektroniczne);
12. Wymienia prasłowiańskie prawa głosowe.
13. Rozpoznaje najważniejsze zjawiska językowe, które zaszły we wskazanych wyrazach.
UMIEJĘTNOŚCI
1. Wyszukuje, analizuje, ocenia, selekcjonuje i wykorzystuje informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych, w szczególności sprawnie posługuje się różnego rodzaju słownikami.
2. Pisząc pracę zaliczeniową, samodzielnie zdobywa wiedzę i rozwija umiejętności badawcze, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego;
3. Umie posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla filologii polskiej;
4. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię językoznawczą;
5. Ma umiejętność właściwego doboru argumentów, z wykorzystaniem poglądów innych autorów, oraz umiejętność poprawnego formułowania wniosków, które wykorzystuje przy pisaniu pracy zaliczeniowej.
6. Przytacza główne tezy badaczy językoznawstwa, stosownie do ich istotności.
7. Formułuje w mowie i na piśmie problemy badawcze właściwe dla filologii polskiej, stawia tezy oraz artykułuje własne poglądy w sprawach językoznawczych;
8. Dobiera strategie argumentacyjne, na poziomie elementarnym konstruuje krytyczne argumenty, formułuje odpowiedzi na krytykę;
9. Prowadzi na poziomie podstawowym pracę badawczą pod kierunkiem opiekuna naukowego lub kierownika zespołu badawczego;
10. Klasyfikuje języki do konkretnych rodzin językowych.
11. Rekonstruuje formy wyrazowe, w których zaszły poznane przez niego zjawiska.
12. Sprawnie posługuje się różnego rodzaju słownikami.
13. Opisuje zabytek charakterystyczny dla języka ssc.
14. Wskazuje najważniejsze różnice i podobieństwa między różnymi językami słowiańskimi.
15. Wiąże fakty językowe z faktami kulturowymi.
16. Formułuje hipotezy dotyczące etymologii wybranych wyrazów pospolitych i nazw własnych.
KOMPETENCJE SPOŁECZNE
1. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju;
2. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotów do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów;
3. Pisząc pracę, samodzielnie podejmuje i inicjuje proste działania badawcze;
4. Pisząc pracę, efektywnie organizuje własną pracę i krytycznie ocenia jej stopień zaawansowania;
5. Rozumie problematykę etyczną związaną z odpowiedzialnością za trafność przekazywanej wiedzy, z uczciwością naukową oraz rzetelnością i uczciwością w sytuacji prowadzenia sporów naukowych i ideowych;
6. Wykazuje motywację do zaangażowanego uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym;
7. Ma świadomość znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych;
8. Ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej dla kształtowania się więzi społecznych;
9. Traktuje język jako integralną część kultury danego narodu.
10. Postrzega języki słowiańskie jako należące do jednej rodziny językowej;
11. Docenia piękno języka polskiego i jego różnorodność w porównaniu z innymi językami słowiańskimi i indoeuropejskimi.
Kryteria oceniania
Zaliczenie na ocenę, które student otrzymuje na podstawie:
1. Obecności i aktywności na zajęciach.
2. Pracy rocznej.
3. Sprawdzianu pisemnego z wiadomości i umiejętności zdobytych podczas ćwiczeń i wykładu.
Literatura
Literatura obowiązkowa:
Leszek Bednarczuk, Rozpad języka prasłowiańskiego w świetle badań Tadeusza Milewskiego i nowszych hipotez etnogenetycznych, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 329-336.
Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1927 (lub inne wyd.).
Józef Bubak, Księga naszych imion, Wrocław 1993.
Jan S. Bystroń, Nazwiska polskie, Warszawa 1993.
Witold Cienkowski, Tajemnice imion własnych, Warszawa 1992, cz. 4: Nazwy geograficzne, s. 122–154.
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 2003 (wstęp, wybrane hasła).
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, Warszawa 2008 (wybrane hasła).
Krystyna Długosz-Kurczabowa, Stanisław Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego. Podręcznik dla studentów polonistyki, Warszawa 1998 (lub wyd. nast.).
Stanisław Dubisz, Język – historia – kultura (wykłady, studia, analizy), Warszawa 2002 (wybrane fragmenty).
Stanisław Dubisz, Między dawnymi a nowymi laty. Eseje o języku, Warszawa 1988 (wybrane fragmenty).
Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1991 (wybrane hasła).
Justyna Garczyńska, Najdawniejsze podziały Słowiańszczyzny w świetle danych językowych i archeologicznych, „Prace Filologiczne” 2000, XLV, s. 187-194.
Gramatyka języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, oprac. H. Karaś, Warszawa 2001.
Mariola Jakubowicz, Dzieje Słowian w świetle rekonstruowanej leksyki prasłowiańskiej, [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 125-131.
Języki indoeuropejskie, pod red. Leszka Bednarczuka, t. II, Warszawa 1988.
Władysław Kupiszewski, Dlaczego Agnieszka a nie Ines?, Warszawa 1991.
Jan Leśny, Konstantyn i Metody. Apostołowie Słowian – dzieło i jego losy, Poznań 1987.
Maria Malec, Imiona i nazwiska w kulturze polskiej: tradycja i współczesność, Kraków 1996.
Witold Mańczak, Wieża Babel, Wrocław 1999.
Franciszek Mareš, Pierwszy słowiański język literacki i początki piśmiennictwa słowiańskiego, „Nauka dla Wszystkich” 1994, nr 461.
Leszek Moszyński, Wstęp do filologii słowiańskiej, Warszawa 1984.
Najnowsze dzieje języków słowiańskich, przew. Komitetu Red. Serii Stanisław Gajda, Opole 1996-2004 (13 t., każdy tom poświęcony jednemu językowi słowiańskiemu).
Polskie nazwy własne: encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa 1998 (wbrane artykuły)
Hanna Popowska-Taborska, Wczesne dzieje Słowian w świetle ich języka, Wrocław 1991 (wybrane fragmenty).
Stanisław Rospond, Mówią nazwy, Warszawa 1974.
Kazimierz Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny, t. I-II, Kraków 1999-2001.
Ewa Siatkowska, Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa 1992.
Ewa Siatkowska, Szkice z dziejów literackich języków słowiańskich, Warszawa 2004.
Franciszek Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1952 i n.
Klaus Steinke, Aktualna dyskusja o praojczyźnie Słowian (Sławski vs. Mańczak), [w:] Dzieje Słowian w świetle leksyki, red. J. Rusek, W. Boryś, L. Bednarczuk, Kraków 2002, s. 199-203.
Tadeusz Szymański, Język prasłowiański w ujęciu Franciszka Sławskiego, [w:] Prasłowiańszczyzna i jej rozpad, red. J. Rusek i W. Boryś, Warszawa 1998, s. 337-341.
Stanisław Urbańczyk, Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i użyteczność, wyd. 3 poszerz., Wrocław 1967.
Jadwiga Zieniukowa, Pojęcie aksjologiczne „prestiż” a społeczna sytuacja języków mniej używanych – casus łużycczyzny i kaszubszczyzny, [w:] Języki mniejszości i języki regionalne, red. E. Wrocławska, J. Zieniukowa, Warszawa 2003, s. 79-98.
Literatura dodatkowa:
Andrzej Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1-2, Warszawa 2000.
Tadeusz Brajerski, Język staro-cerkiewno-słowiański, Lublin 1990 (lub inne wyd.)
Edward Breza, Problem statusu językowego kaszubszczyzny: materiały z sesji popularnonaukowej 17 X 1991, red. E. Breza, Gdańsk 1992.
Hanna Dalewska-Greń, Języki słowiańskie, Warszawa 2002 (rozdz. V. Języki literackie i pisownia, s. 560-606).
Nauka o języku dla polonistów, red. S. Dubisz, Warszawa 2000, s. 456–476.
Edward Łuczyński, Jolanta Maćkiewicz, Językoznawstwo ogólne. Wybrane zagadnienia, Gdańsk 2009.
Witold Taszycki, Najdawniejsze zabytki języka polskiego, Kraków 1927 i wyd. nast.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: