Gramatyka opisowa języka polskiego 1 3003-K1A1GO

Ćwiczenia poświęcone są omówieniu następujących zagadnień:

1. W nawiązaniu do wykładu "Wstęp do nauki o języku": hierarchiczna budowa języka - obraz ogólny. Podsystemy języka: fonologiczny, morfologiczny i składniowy. Fonetyka a fonologia.
2. Przedmiot badań fonetyki. Mowa a pismo. Budowa i funkcje narządów mowy. Metody eksperymentalne fonetyki. Podstawowe pojęcia fonetyki: głoska, sylaba, spółgłoska, samogłoska. Kryteria klasyfikacji głosek polskich. Charakterystyka artykulacyjna spółgłosek, samogłosek i półsamogłosek. Problem samogłosek nosowych.
3. Rozbieżności między mową a pismem. Pisownia fonetyczna. Różnice regionalne w wymowie.
4. Fonetyczna organizacja wypowiedzi. Fazy wypowiedzi. Koartykulacja. Upodobnienia głoskowe w języku polskim; ich typy. Cechy prozodyczne współczesnej polszczyzny. Poprawność wymowy.
5. Przedmiot badań fonologicznych. Fonetyka a fonologia. Podstawowe pojęcia fonologii: cecha dystynktywna, fonem, wariant fonemu (jego typy), opozycja fonologiczna i jej neutralizacja. Fonem a głoska. Cechy dystynktywne w języku polskim. Typy opozycji fonologicznych.
6. Zasady ustalania zasobu fonemów i ich wariantów; kryterium dystynktywności i dystrybucji. Charakterystyka ogólna polskiego systemu fonologicznego - kwestie dyskusyjne (fonologiczność samogłosek nosowych, problem i/y a status zmiękczonych głosek wargowych).
7. Inwentarz fonemów w ujęciu Z. Siebera, R. Laskowskiego i B. Klebanowskiej (omówienie i porównanie). Interpretacja fonologiczna zjawisk fonetycznych (w ujęciu B. Klebanowskiej). Podsumowanie: ogólna charakterystyka fonologicznych modeli strukturalnych.
8. Miejsce słowotwórstwa w systemie języka. Słowotwórstwo synchroniczne i diachroniczne. Podstawowe pojęcia słowotwórstwa synchronicznego: podzielność słowotwórcza, formacja słowotwórcza, temat, formant, motywacja, fundacja, pochodność synchroniczna. Pochodność diachroniczna. Kryteria podzielności synchronicznej: semantyczne, składniowe, formalne.
9. Pojęcie derywatu. Parafraza słowotwórcza. Motywacja słowotwórcza (jej kierunek). Wielomotywacyjność. Derywaty o pełnej motywacji oraz derywaty o motywacji zakłóconej formalnie lub semantycznie. Wyrazy synchronicznie podzielne, ale nie motywowane. Znaczenie strukturalne a znaczenie realne, relacje między nimi. Formacje regularne i nieregularne semantycznie. Alternacje morfonologiczne w słowotwórstwie.
10. Typy formantów słowotwórczych - typy derywacji słowotwórczej. Afiksy (prefiksy, sufiksy, interfiksy, infiksy, postfiksy), afiksoidy. Formanty paradygmatyczne i alternacyjne - ich repertuar i rola w systemie słowotwórczym polszczyzny. Formanty mieszane. Hierarchia formantów. Zasady wyznaczania funkcji formantów. Złożenia (ich typy). Rodzaje słowotwórstwa: derywacja właściwa, adaptacja, kompozycja.
11. Relacje znaczeniowe między derywatem a podstawą słowotwórczą. Funkcjonalne klasy derywatów. Dokulilowski podział derywatów słowotwórczych na transpozycyjne, mutacyjne i modyfikacyjne.
12. Jednostki systemu słowotwórczego: typ słowotwórczy, kategoria słowotwórcza, gniazdo słowotwórcze, paradygmat słowotwórczy, Charakterystyka kategorii słowotwórczych polskich rzeczowników, przymiotników i czasowników - zagadnienia ogólne i analizy derywatów.
13. Synteza: strukturalistyczny model słowotwórstwa. Nowe zjawiska słowotwórcze. Produktywność formantów i typów słowotwórczych. Aktywne cząstki w złożeniach. Słowotwórstwo i tekst. Struktury okazjonalne i potencjalne. Tendencje w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny.

Ćwiczeniom towarzyszy wykłady kursowy. Tematyka wykładu:

I. WPROWADZENIE [1 wykład]
1. Hierarchiczna budowa języka – obraz ogólny.
2. Segmentacja tekstu. Proporcja jako zasada delimitacji jednostek znaczących języka.
3. Morfem – morf. Alomorfy. Problem reprezentacji morfemu. Typy morfemów (ze względu na ich funkcję i dystrybucję).
4. Podsystemy języka: fonologiczny, morfologiczny i składniowy.

II. FONOLOGIA A FONETYKA [2 wykłady]
1. Przedmiot badań fonetyki.
2. Fonetyka artykulacyjna i akustyczna. Polskie badania fonetyczne.
3. Mowa a pismo. Alfabety fonetyczne; zasady transkrypcji tekstów.
4. Specyfika głosek polskich; kryteria ich klasyfikacji.
5. Charakterystyka artykulacyjna spółgłosek, samogłosek i półsamogłosek. Problem samogłosek nosowych.
6. Fonetyczna organizacja wypowiedzi.
7. Cechy prozodyczne współczesnej polszczyzny. Poprawność wymowy; nowe zjawiska fonetyczne.

III. FONOLOGIA [3 wykłady]
1. Podstawowe pojęcia fonologii.
2. Cechy dystynktywne polszczyzny.
3. Typy opozycji fonologicznych.
4. System fonologiczny polszczyzny – kwestie dyskusyjne (fonologiczność samogłosek nosowych, problem i/y a status zmiękczonych głosek wargowych).
5. Inwentarz fonemów w ujęciu Z. Siebera, R. Laskowskiego i B. Klebanowskiej (omówienie i porównanie).

IV. SŁOWOTWÓRSTWO [9 wykładów]
1. Miejsce słowotwórstwa w systemie języka.
2. Słowotwórstwo synchroniczne i diachroniczne.
3. Kryteria podzielności synchronicznej: semantyczne, składniowe, formalne.
4. Podstawowe pojęcia słowotwórstwa synchronicznego: derywat, jego człony, sposoby ich wyznaczania (m.in. temat słowotwórczy a temat fleksyjny); rola parafrazy słowotwórczej.
5. Motywacja słowotwórcza (czynniki decydujące o jej kierunku); wielomotywacyjność – typy.
6. Derywaty o motywacji pełnej i zakłóconej (semantycznie, stylistycznie, formalnie). Wyrazy synchronicznie podzielne, ale nie motywowane.
7. Jaką postać może mieć podstawa słowotwórcza? Jakie części mowy występują w tej funkcji?
8. Jaką postać może mieć temat słowotwórczy? Rola i typy alternacji morfonologicznych w słowotwórstwie.
9. Formanty słowotwórcze, ich budowa i typy. Hierarchia formantów. Afiksy (prefiksy, sufiksy, interfiksy, infiksy, postfiksy), afiksoidy. Formanty paradygmatyczne i alternacyjne – ich repertuar i rola w systemie słowotwórczym polszczyzny. Formanty złożone.
10. Funkcje formantów. Dokulilowski podział derywatów słowotwórczych na transpozycyjne, mutacyjne i modyfikacyjne.
11. Jednostki systemu słowotwórczego: typ słowotwórczy, kategoria słowotwórcza, gniazdo słowotwórcze.
12. Charakterystyka przykładowych kategorii słowotwórczych polskich rzeczowników, przymiotników i czasowników – zagadnienia ogólne i wybrane kwestie szczegółowe.
13. Aspekt czasownika.
14. Nowe zjawiska słowotwórcze. Produktywność formantów i typów słowotwórczych. Aktywne cząstki w złożeniach. Słowotwórstwo i tekst. Struktury okazjonalne i potencjalne. Tendencje w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny.