Jak się uczy mózg? Co wiemy o funkcjonowaniu zmysłów? 3003-C3N-HJ2
Tematyka zajęć:
Na konwersatorium zajmiemy się funkcjonowaniem zmysłów człowieka, począwszy od ich wykształcenia się w okresie prenatalnym, przez rozwój w okresie noworodkowym i późniejszym, aż po starzenie się. Zostanie uwzględniona zarówno wiedza biologiczna, jak również językowa (sposób mówienia o postrzeganiu za pomocą poszczególnych zmysłów; przyczyna podziału na „wyższe” i „niższe” zmysły). Poruszymy problematykę synestezji jako zjawiska biologicznego i językowego.
Część zajęć będzie poświęcona uczeniu się ludzkiego mózgu – od pierwszych chwil po narodzinach, przez okres noworodkowy, niemowlęcy, naukę w przedszkolu i szkole, aż po jego ewentualne choroby (Alzheimer, demencja). Zajmiemy się związkami mowy i ruchu (motoryka mała i duża), rozwojem społecznym i emocjonalnym oraz zaburzeniami integracji sensorycznej. Będziemy się zastanawiać nad wpływem nowych nośników informacji, sposobu zapisu, szybkości powstawania tekstów i ich analizy na funkcjonowanie mózgu i zachodzące w nim zmiany.
1. Zajęcia organizacyjne. Wykształcanie się zmysłów w okresie prenatalnym.
2.-3.Rozwój poszczególnych zmysłów i zmiany zachodzące w okresie noworodkowym i niemowlęcym.
4.-5. Rozwój mózgu w okresie prenatalnym, noworodkowym i późniejszym.
6. Zaburzenia integracji sensorycznej – ich możliwe przyczyny i diagnostyka.
7. Główne etapy kształtowania się mowy. Czynnik społeczny w kształtowaniu się mowy dziecka.
8.-9. Synestezja jako zjawisko fizjologiczne i językowe.
10. Hierarchia zmysłów w różnych językach i przeobrażenia znaczeń wybranej leksyki percepcyjnej – na podstawie pracy A. Viberga i czasownika czuć.
11.-12. Uszkodzenia mózgu i ich konsekwencje. Demencja starcza, choroby Alzheimera i Picka – ich możliwe przyczyny i wpływ na zachowanie człowieka.
13.-14. Wpływ nowych nośników informacji, sposobu zapisu, szybkości powstawania tekstów i ich analizy na funkcjonowanie mózgu i zachodzące w nim zmiany. Wielozadaniowość. Zmiany w kształtowaniu się umiejętności społecznych, rozwoju emocjonalnym i możliwościach uczenia się.
15. Cyfrowi Tubylcy i Cyfrowi Imigranci – ich relacje i współpraca.
Rodzaj przedmiotu
ogólnouniwersyteckie
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Student:
WIEDZA
Przygotowuje się do zajęć i w nich aktywnie uczestniczy. Zna literaturę obowiązkową.
UMIEJĘTNOŚCI
1. Czyta, interpretuje i analizuje teksty o charakterze naukowym i poprawnie stosuje poznaną terminologię.
2. Właściwie dobiera argumenty, wykorzystując poglądy innych autorów, poprawnie formułuje wnioski.
3. Dostrzega ambiwalentny wpływ nowoczesnych nośników informacji na życie jednostki i społeczeństwa, potrafi o nich dyskutować.
4. Wiąże fakty językowe z faktami kulturowymi; dostrzega wpływ historii, wynalazków i kultury na zachowanie jednostki i społeczności oraz na język.
7. Dostrzega związki między rozwojem mózgu i zmysłów oraz ich wpływ na sferę poznawczą oraz mowę; potrafi o tym dyskutować.
KOMPETENCJE SPOŁECZNE
1. Jest świadomy posiadanej przez siebie wiedzy i zna zakres nabytych umiejętności, rozumie potrzebę ciągłego dokształcania się i rozwoju.
2. Umie współpracować w grupie i jest otwarty na nowe idee i gotowy do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów.
3. Przygotowuje się do zajęć i czyta zadaną literaturę przedmiotu.
4. Wykazuje motywację do uczestnictwa w życiu naukowym i kulturalnym.
7. Ma świadomość znaczenia narodowego i światowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturowych.
8. Ma świadomość znaczenia refleksji humanistycznej dla kształtowania się więzi społecznych.
9. Traktuje język jako integralną część kultury danego narodu.
Kryteria oceniania
Zaliczenie na ocenę na podstawie obecności (dopuszczalne 2 nieobecności nieusprawiedliwione, większa liczba nieobecności wymaga usprawiedliwienia)), przygotowania do zajęć i aktywności oraz (dla chętnych) referatów.
Liczba zajęć przeznaczonych na realizację poszczególnych zagadnień może ulec zmianie w zależności od zainteresowań uczestników konwersatorium.
Praktyki zawodowe
Brak.
Literatura
Literatura obowiązkowa:
Biechowska D., Orłowska E., 2012, Neuropsychologiczna charakterystyka wybranych zespołów otępiennych. Polski Przegląd Neurologiczny 8, s. 66–75.
Czerniawska J.M, Czerniawska E., 2005, Pamięć węchowa: fascynująca nieznajoma, [w:] Pamięć. Zjawiska zwykłe i niezwykłe, red. E. Czerniawska, Warszawa, s. 90-109.
Damasio A., Damasio H., 1992, Mózg a mowa, Świat Nauki 11, s. 65–72.
Eliot L., 2010, Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia, przeł. A. Jankowski, Poznań: Media Rodzina.
Emich-Widera E., Kazek B., 2016, Zaburzenia zmysłów w schorzeniach neurologicznych wieku rozwojowego a proces komunikacji. W: Zmysły w komunikacji. Wszystkie zmysły prowadzą do mózgu, red. B. Kazek, J. Wojciechowska, s. 9–32, Gdańsk: Harmonia.
Gacka E., 2016, Wielozmysłowy charakter terapii opóźnień rozwoju mowy. W: Zmysły w komunikacji. Wszystkie zmysły prowadzą do mózgu, red. B. Kazek, J. Wojciechowska, s. 113–128, Gdańsk: Harmonia.
Gołębiewska M., 2004, Sensotwórcza rola ciała w samopoznaniu według Maurice’a Merleau-Ponty’ego, Teksty Drugie 1-2, s. 237-251 http:// rcin.org.pl [data dostępu: 27.04.2018]
Eliot L., 2010, Co się tam dzieje? Jak się rozwija mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia, przeł. A. Jankowski, Poznań.
Johnson M., 2015, Znaczenie ciała: estetyka rozumienia ludzkiego, tłum. J. Płuciennik, Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kaczmarek B. L. J., 2010, Sensoryczne uwarunkowania języka. W: Relatywizm w języku i
kulturze, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, s. 381–392, Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kranowitz C.S., 2012, Nie-zgrane dziecko. Zaburzenia przetwarzania sensorycznego – diagnoza i postępowanie, przeł. A. Sawicka-Chrapkowicz, Gdańsk: Harmonia.
Łuria A. R., 1984, Świat utracony i odzyskany: historia pewnego zranienia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Niewiadomska G., 2006, Starzenie się układu nerwowego. W: Mózg a zachowanie, red. T. Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 544-566.
Pajdzińska A., 1996, Wrażenia zmysłowe jako podstawa metafor językowych. Etnolingwistyka 8, s. 113–130.
Ratka P., 2019, Mózg, umysł i osoba w procesie starzenia się. W: Zmysły w procesie starzenia się, red. B. Kazek, J. Wojciechowska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Rogowska A., 2002, U źródeł synestezji: podstawy fizjologiczne i funkcjonalne, „Przegląd Psychologiczny” t. 45, nr 4, s. 465-474.
Rogowska A., 2015, Synestezja i jej znaczenie w rozwoju poznawczym i językowym w dzieciństwie. W: Nowe perspektywy badań rozwoju w dzieciństwie i dorosłości, red. D. Kubicka, s. 135–154, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Sadowski B., 2009, Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Small G., Vorgan G., 2011, iMózg. Jak przetrwać technologiczną przemianę współczesnej umysłowości, przeł. Sy Borg, Poznań: Vesper.
Spitzer M., 2008, Jak uczy się mózg?, tłum. M. Guzowska-Dąbrowska, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Spitzer M., 2016, Cyberchoroby. Jak cyfrowe życie rujnuje nasze zdrowie, przeł. M. Guzowska, Słupsk: Wydawnictwo Dobra Literatura.
Viberg Å., 1984, The verbs of perception: a typological study, Linguistics 21.1,
s. 123–162.
Literatura uzupełniająca:
Błaszczyński P., 2012, Aleksander Romanowicz Łuria: zarys naukowej biografii. Polskie Forum Psychologiczne 17 (2), s. 233–246.
Biłas-Pleszak E., 2007, „Zobaczyć dźwięk” – metafory synestezyjne jako przykład „korespondencji zmysłów”. Język Artystyczny 13, s. 157–166.
Boas F., 2010, Umysł człowieka pierwotnego. Kraków: Nomos.
Bronikowska R., 2002, Nazwy cech percypowanych zmysłem smaku jako określenia uczuć. Poradnik Językowy 6, s. 43–58.
Brzezicka B., 2016, Językowy obraz ciała – jakie schematy wyobrażeniowe można odnaleźć w etymologii?, [w:] Badania diachroniczne w Polsce II. Między współczesnością a przeszłością, red. A. Krzyżanowska, M. Posturzyńska-Bosko, P. Sorbel, Lublin, s. 27-38.
Buck C. D., 1949, A Dictionary of Selected Synonims in the Principal Indo-Eurpean Languges, The University of Chicago Press Books, Chicago.
Chojnacka-Kuraś M., 2016, Semantyka bólu we współczesnej polszczyźnie, Warszawa.
Grzegorczykowa R., 1995, Wpływ etymologii na współczesne rozumienie znaczeń wyrazów, [w:] Studia z językoznawstwa słowiańskiego. Prace Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ, red. F. Sławski, H. Mieczkowska, nr 14, Kraków 1995, s. 59-62.
Ibarretxe-Antuñano I., 1999, Metaphorical Mappings in the Sense of Smell, Metaphor in Cognitive Linguistics. R. W. Jr. Gibbs, J. Steen, Amsterdam and Philadelphia, s. 29-45.
https://www.researchgate.net/profile/Iraide-Ibarretxe-Antunano/publication/272506805_Metaphorical_Mappings_in_the_Sense_of_Smell/links/54e78b360cf27a6de10a7287/Metaphorical-Mappings-in-the-Sense-of-Smell.pdf [data dostępu 28.05.2023]
Ibarretxe-Antuñano I., 1999, Polysemy and Metaphor in Perception Verbs: a Cross-linguistic Study (Thesis submitted for the Degree of Doctor in Philosophy. University od Edinburgh, unpublished) https://www.academia.edu/810828/1999_Polysemy_and_metaphor_in_perception_verbs_A_cross_linguistic_study [data dostępu 28.05.2023]
Ibarretxe-Antuñano I., 2002, Mind-as-body as cross-linguistic conceptual Metaphor, Miscelánea. A Journal of English and American Studies. 25, s. 93-119
https://www.researchgate.net/profile/Iraide_Ibarretxe-Antunano/publication/272507067_MIND-AS-BODY_as_a_Cross-linguistic_Conceptual_Metaphor/links/54e795800cf2f7aa4d4dba03.pdf
[data dostępu 28.05.2023]
Kranowitz C.S., 2011, Nie-zgrane dziecko w świecie gier i zabaw. Zajęcia dla dzieci z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego, przeł. J.A. Kamrowska, K. Majcher, P. Sørensen, Gdańsk: Harmonia.
Łuria A. R., 1976, Problemy neuropsychologii i neurolingwistyki: wybór prac, Warszawa: PWN.
Niewiara A., 2000, Badania etymologii a odtwarzanie językowego obrazu świata, [w:] Język a Kultura, t. 13, red. J. Anusiewicz, A. Dąbrowska, Wrocław, s. 97-105.
Niewiara A., 2003, Zmiany semantyczne w ujęciu panchronicznym, [w:] Śląskie studia lingwistyczne, red. K. Kleszczowa, J. Sobczykowa, Katowice, s. 115-122.
Pallasmaa J., 2012, Oczy skóry. Architektura i zmysły, przeł. M. Choptiany, Kraków: Instytut Architektury.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: