Kognitywno-komunikacyjne aspekty wypowiedzi 3003-B762GO1
Tematyka zająć – zagadnienia
Rozumienie wypowiedzi przez odbiorcę; odczytywanie różnego typu kontekstów. Rozpoznawanie intencji nadawcy. Rola kontekstu i konsytuacji w rozumieniu tekstu jako całości i jego elementów.
Wyrażanie/ odczytywanie wartościowania w tekście. Sposoby i „przestrzenie” wyrażania wartości. Nadawca a subiekt wartościowania. Bogactwo i różnorodność sposobów wyrażania ocen we współczesnej polszczyźnie (m.in. wartościowanie za pomocą środków słowotwórczych). Antropocentryczny charakter ocen. Kulturowo-cywilizacyjne aspekty wartościowań w języku polskim (stereotypy).
Kognitywna koncepcja znaczenia. Definicja kognitywna. Pojęcie konceptualizacji i konceptu.
Przedpojęciowe schematy wyobrażeniowe.
Punkt widzenia i perspektywa jako konieczne kategorie w interpretacji pojęć i tekstu (wypowiedzi). Sposoby uwydatniania treści ważnych z perspektywy nadawcy wypowiedzi. Wyrażanie jego obecności w tekście.
Obrazowanie i profilowanie w języku i w tekście. Pojęcie „profilowania” we współczesnych opisach semantycznych: „profilowanie” w ujęciu J. Bartmińskiego i R. Langackera. Przykładowe analizy semantyczne wykorzystujące pojęcie „profilowania”.
Sposoby konceptualizowania /obrazowania współczesnej rzeczywistości polskiej: m.in. charakterystycznych zjawisk społecznych, przestrzeni życiowej Polaków, ich postaw i in. Nowe znaczenia istniejących jednostek leksykalnych w perspektywie kognitywnej.
Słowotwórstwo w tekście. Zjawiska nominacji tekstowej. Wpływ otoczenia tekstowego (kontekstu) na semantykę i funkcjonowanie różnych jednostek systemu słowotwórczego i na ich rozumienie. Metafora w słowotwórstwie. Rola wiedzy o świecie (tzw. doświadczeniowej) w kreowaniu /interpretowaniu nowych informacji zawartych w strukturach słowotwórczych.
Znaczenie jako zbiór relacji między jednostkami systemu. Pola językowe. Rola pól semantycznych w odczytywaniu znaczenia wypowiedzi.
Pojęcie predykacji i predykatu. Typy predykatów i podstawowe role semantyczne argumentów. Argumenty przedmiotowe i nieprzedmiotowe (zdarzeniowe). Klasyfikacje predykatów.
Kategoryzacje w języku i tekście. Kategoryzacja klasyczna i kategoryzacja przez prototyp. Sposoby określania znaczenia jednostki. Wyznaczanie referencji prototypowej w modelu sieciowym. Metonimiczne i metaforyczne rozszerzenia znaczeń.
Metafora i metonimia (ujęcie klasyczne i kognitywne). Metafora pojęciowa, jej funkcje. Metonimiczne i metaforyczne rozszerzenia znaczeń w użyciu. Koncepcja integracji pojęciowej. Mechanizmy powstawania amalgamatów.
Znaczenie wyrażeń w ujęciu kognitywnym. Rama interpretacyjna wyrażenia. Rola kontekstów w analizie ramowej. „Rama interpretacyjna” w ujęciu J.Ch. Fillmore'a jako podstawowe pojęcie semantyki rozumienia oraz jako narzędzie badawcze.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Wymagania (lista przedmiotów)
Gramatyka opisowa języka polskiego 2
Metodologia badań językoznawczych - synchroniczna
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu (60 godz.) studenci:
– wykazują orientację w wybranych kierunkach językoznawczej myśli kognitywnej;
– wiedzą, na czym polega jej związek z semantyką europejskiego strukturalizmu (ergo: wiedzą o strukturalistycznych ujęciach z zakresu semantyki leksykalnej i słowotwórstwa);
– znają siatkę podstawowych pojęć oraz terminów stanowiących klucz do semantyki (strukturalnej i kognitywnej);
– znają podstawową literaturę przedmiotu z wybranego zakresu semantyki;
– określają tematy swoich przyszłych prac dyplomowych;
– gromadzą materiał przykładowy dotyczący wybranych przez siebie tematów;
– sporządzają bibliografię do swoich prac.
Kryteria oceniania
– referowanie lektur;
– udział w dyskusjach na seminarium;
– w czasie konsultacji prezentują wyniki samodzielnej pracy nad doborem tekstów związanych z tematem planowanej pracy dyplomowej, refleksję nad metodologią stanowiącą podstawę analizy samodzielnie zebranego materiału.
Literatura
Artykuły
Bartmiński J., 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata. Praca zbiorowa pod red. J. Bartmińskiego. Lublin; Lub: tegoż: [w:] Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006.
Bartmiński J.,2003, Miejsce wartości w językowym obrazie świata, [w:] Język w kręgu wartości. Red. J. Bartmiński, Lublin 2003, s. 59-86.
Bartmiński J., 2014, O językowym obrazie świata Polaków końca XX wieku, [w:] tegoż: Polskie wartości w europejskiej aksjosferze, Lublin, s. 198-224.
Bartmiński J., Tokarski R., 1993, Definicja semantyczna: czego i dla kogo? [w:] O definicjach i definiowaniu, pod red. J. Bartmińskiego i R. Tokarskiego, Lublin.
Bogusławski A., 1974, Preliminaries for semantic-syntactic description of basic predicative expressions with special reference to polish verbs, [w:] O predykacji, red. A. Orzechowska, R. Laskowski, Wrocław, 39-57.
Dobrzyńska T., 2012, W poszukiwaniu nowego sensu, [w:] tejże: Od słowa do sensu. Studia o metaforze. Warszawa, s. 27-42.
Głąbska M., 2014, Utrwalone w języku schematy dotyczące pojęcia ‘miłość’, [w:] tejże: Obraz miłości w języku polskim (na podstawie analizy znaczeń leksemów kochać i miłość, s. 70-118.
Grzegorczykowa R., 2004, Punkt widzenia nadawcy w znaczeniu leksemów, [w:] Punkt widzenia w języku i w kulturze. Red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, R. Nycz, Lublin, s. 161-176.
Grzegorczykowa R., 2012, Obraz umysłu człowieka w świetle danych językowych. Rekonstrukcja „naiwnej psychologii”, [w:] tejże: Świat widziany poprzez słowa. Szkice z semantyki leksykalnej, 37-46.
Kleiber G., 2003, Semantyka prototypu. Kategorie i znaczenie leksykalne. Przeł. B. Ligara, Kraków, R. 2., s. 45-119.
Krzeszowski T., 1994, Parametr aksjologiczny w przedpojęciowych schematach wyobrażeniowych, Etnolingwistyka 6, 29-51.
Krzeszowski T., 1997, O znaczeniu przymiotnika „kognitywny”, [w:] F. Grucza, M. Dakowska, red., Podejścia kognitywne w lingwistyce, translatoryce i glottodydaktyce, Warszawa, s. 23–32.
Krzeszowski T., 1998, Aksjologiczne aspekty metafor, [w:] Językoznawstwo kognitywne, red. W. Kubiński, R. Kalisz, E. Modrzejewska, Gdańsk, s. 80-103.
Laskowski R., 1998, Fleksja, [w:] Gramatyka współcz. jęz. pol., W-wa; 2.1. Uwagi o znaczeniu czasowników, s. 152-157. [podział predykatów].
Libura A., 2010, Teoria przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność, Wrocław (Rozdz. 2: Podstawy teorii amalgamatów kognitywnych; 4: Metamorfoza pojęć.
Libura A., 2011, Amalgamaty leksykalne w rysunkach satyrycznych Henryka Sawki, „Studia Linguistica” 30, s. 115–131.
Libura A., 2012, Teoria metafory pojęciowej wobec badań nad komunikacją multimodalną, [w:] „Nowe zjawiska w języku, tekście i komunikacji IV. Metafory i amalgamaty pojęciowe” , red. M. Cichmińska, I. Matusiak-Kempa, Olsztyn: Instytut Filologii Polskiej UWM w Olsztynie, s. 117–129
Libura A., 2014, Obraz oburzenia we współczesnym języku polskim, Prace Filologiczne, LXIV, cz. 2, s. 203–216.
Majer-Baranowska, 2004, Dwie koncepcje profilowania pojęć w lingwistyce, Etnolingwistyka 16, s. 85-109.
Mikołajczuk A., 2009, Struktura kategorii uczuć z rodziny radości w świetle danych języka polskiego, [w:] Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, cz. II, Warszawa, s.105-132.
Mikołajczuk A., 2014, O nieśmiałości (i wstydliwości) w języku polskim (ujęcie semantyczne), Prace Filologiczne, LXIV, cz. 2, s. 251–273.
Pawelec A., 2005, Znaczenie ucieleśnione. Propozycje kręgu Lakoffa, Kraków.
Puzynina J., 1992, Język wartości, Warszawa.
Puzynina J,. 1997, Słowo - wartość – kultura, Lublin.
Puzynina J., 2012, O problemach wartościowania w języku i w tekście, [w:] Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa, Kraków, s. 111-121.
Tabakowska E., 1995, Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego, Kraków.
Taylor J.R., 2001, Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej. Przekład A. Skucińska, Kraków. (w wyborze).
Tokarski R., 2004, Kulturotwórcze i tekstotwórcze aspekty profilowania, [w:] Punkt widzenia w języku i w kulturze. Red. J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, R. Nycz, Lublin, s. 35-52.
Waszakowa K., 1997, O nowych zjawiskach leksykalnych w świetle semantyki rozumienia, [w:] Semantyczna struktura słownictwa i wypowiedzi, pod red. R. Grzegorczykowej i Z. Zaron, Warszawa , s. 9 -24.
Waszakowa K., 1997, Rola kontekstu i sytuacji w rozumieniu neologizmów, [w:], Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego, LIII, 1997, s. 121-132.
Waszakowa K., 2014, Pojęciowo-leksykalny obraz świadomości we współczesnej polszczyźnie (zarys problematyki), Prace Filologiczne, LXIV, cz. 2, s. 313–334.
Wierzbicka A., 1999, Prototypy i inwarianty,[w:] Język – umysł – kultura. Wybór prac pod red. J. Bartmińskiego, Warszawa, s. 27-48.
Zawisławska M., 2014, Zmysł i zmysły we współczesnej polszczyźnie, Prace Filologiczne, LXIV, cz. 2, s. 335–350.
Zawisławska M., 2011, Wpływ metafor naukowych na język potoczny i naiwną konceptualizację świata, [w:] Metafora w języku nauki. Na przykładzie nauk przyrodniczych, Warszawa, R: 6, s. 218-233.
Podręczniki akademickie do samodzielnej lektury
Evans V., Green M., 2006, Cognitive Linguistics: An Introduction, Edinburgh University Press.
Evans V., 2009, Leksykon językoznawstwa kognitywnego, Kraków 2009. (A Glossary of Cognitive Linguistics, Edinburgh University Press 2007).
Geeraerts D., 2010, Theories of Lexical Semantics, Oxford. University Press; (r. 5: Cognitive Semantics, s. 182-287).
Cognitive Linguistics: Basic Readings Ed. D. Geeraerts, Berlin, Walter de Gruyter 2006.
Gibbs R. W. (red.), 2008, The Cambridge handbook of metaphor and thought. Cambridge.
Grzegorczykowa R., 2010, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa.
Kövecses Z., 2011, Język, umysł, kultura. Praktyczne wprowadzenie. Kraków.
Kubrjakova E.S. i in., 1996, Kratkij slovat’ kognitivnych terminov. Red. E.S. Kubrjakova, Moskva.
Langacker, R.,1995, Wykłady z gramatyki kognitywnej, pod red. H. Kardeli, Lublin.
Langacker R., 2005, Wykłady z gramatyki kognitywnej, pod red. H. Kardeli i P. Łozowskiego, Lublin (wybór).
Langacker, R., 2009, Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie, Kraków.
Tabakowska E., red., 2001, Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, Kraków, Universitas.
Taylor J.R., 2007, Gramatyka kognitywna. Red. nauk. E. Tabakowska, Kraków.
Tokarski R., 2013, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej. Lublin.
Ungerer F., Schmid H-J., 1996, An Introduction to Cognitive Linguistics, Longman.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: