Ikoniczność w języku 3003-B753JK1
Seminarium dotyczy pytania o istotę języka, mianowicie, w jakim stopniu znaki językowe mają charakter arbitralny (konwencjonalny), a w jakim są motywowane. Omawiane będą różne zjawiska podważające lub ograniczające tezę o arbitralnym charakterze znaków językowych, m.in. symbolika dźwiękowa, ikoniczność diagramatyczna, metafora, etymologia ludowa, ekspresywność wyrazów obcych. Dużo miejsca zajmą onomatopeje oraz zjawiska z pogranicza języka i literatury, np. utwory ideograficzne i instrumentacja dźwiękowa. Przyjrzymy się także nazwom handlowym, gestom oraz frazeologizmom motywowanym gestem, omówimy eksperymenty psychologów dotyczące symboliki dźwiękowej, porównamy spektrogramy głosów zwierząt i imitujących je wyrazów. Uczestnicy będą mieli okazję spojrzeć na język zupełnie inaczej niż zazwyczaj i zapoznać się ze zjawiskami, które w podręcznikach językoznawstwa często były spychane na margines albo wręcz eliminowane jako nienaukowe.
Tematy do omówienia:
1. Symbole, ikony, indeksy: klasyfikacja znaków czy sposobów desygnacji? Starożytny spór między konwencjonalistami a naturalistami. Językoznawcy o arbitralności znaków.
2. Przykłady zjawisk ograniczających konwencjonalność znaków: dźwiękonaśladownictwo, symbolika dźwiękowa, fonestezja, ikoniczność diagramatyczna, metafora, kompozycjonalność wyrażeń in. Procesy ikonizacji i deikonizacji w języku.
3. Badania nad symboliką dźwiękową (przegląd).
4. Czy kukułka naprawdę kuka ‘kuku’? Spektrogramy głosów zwierząt i wyrazów dźwiękonaśladowczych. Biologiczne podstawy symboliki dźwiękowej.
5. Onomatopeje: definicja i zakres pojęcia. Różnojęzyczne nazwy onomatopeiczne tych samych dźwięków.
6. Struktura fonologiczna polskich onomatopei.
7. Modele słowotwórcze polskich onomatopei.
8. Funkcje składniowe, semantyczne i pragmatyczne onomatopei.
9. Onomatopeje w mowie i piśmie. Onomatopeje w komiksach. Czy pisownia dorównuje mowie? Wyrażenia kształtonaśladowcze, wiersze ideograficzne, liberatura.
10. Polski onomatopeikon: zasób onomatopei w polszczyźnie. Opozycja przednich i tylnych fonemów samogłoskowych a znaczenie polskich onomatopei.
11. Onomatopeje, symbolika dźwiękowa i inne sposoby instrumentacji tekstu. Elementy dźwiękonaśladowcze i instrumentacja dźwiękowa w utworach dla dzieci.
12. Jak się przekłada onomatopeje? ‘Lokomotywa’ Tuwima w kilku językach.
13. Symbolika dźwiękowa a nazwy osobowe i handlowe.
14. Gesty w języku artykułowanym i w językach migowych.
15. Harmonia formy i treści jako jeden z czynników wpływających na adaptację zapożyczeń leksykalnych.
16. Studium przypadku: dlaczego polskie myszy klikają po angielsku?
17. Studium przypadku: dlaczego mówimy ‘wow’?
18. Studium przypadku: dlaczego Polacy podwoili ‘r’ w słowie ‘toreador’?
19. Studium przypadku: dlaczego wolimy 'jazz' niż 'dżez'?
20. Zagadnienia metodologiczne i techniczne związane z przygotowaniem prac dyplomowych.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Po ukończeniu seminarium student:
– spostrzega liczne i różnorodne przykłady ikoniczności w języku,
– analizuje przekazy znakowe, zwracając uwagę na współdziałanie elementów ikonicznych i arbitralnych,
– wyjaśnia przyczyny powstawania i funkcjonowania znaków ikonicznych oraz ich zalety,
– zwraca uwagę na swoiste właściwości poszczególnych znaków, wynikające z relacji między ich formą a treścią,
– wykorzystuje znaki ikoniczne w praktyce, np. w hasłach reklamowych, w zabawach z dziećmi, w interpretacji głosowej utworów poetyckich.
Kryteria oceniania
Praca domowa w pierwszym semestrze: przygotowanie wywiadu kwestionariuszowego, przeprowadzenie go wśród niewielkiej liczby osób i opracowanie wyników.
Praca domowa w drugim semestrze: porównawcza analiza pewnej liczby synonimimów ze szczególnym uwzględnieniem różnic, których źródłem jest relacja między formą a znaczeniem wyrazu.
Praktyki zawodowe
Nie są wymagane praktyki zawodowe.
Literatura
Bańko M., Współczesny polski onomatopeikon. Ikoniczność w języku. Warszawa: PWN, 2008. [http://www.ibuk.pl/fiszka/621/Wsp%F3%B3czesny+polski+onomatopeikon.html]
Bańko M., Dlaczego torreador? (w:) Błąd językowy w perspektywie komunikacyjnej, red. M. Kita. Katowice: Wyższa Szkoła Zarządzania Marketingowego i Języków Obcych, 2008, s. 297–309. [http://www2.polon.uw.edu.pl/banko/inne_publikacje.html]
Bańko M., Dlaczego wow? (w:) Reverendissimae Halinae Satkiewicz cum Magna Aestimatione, red. G. Dąbkowski. Warszawa: Plejada, 2008, s. 9–21. [http://www2.polon.uw.edu.pl/banko/inne_publikacje.html]
Bańko M., Opozycja samogłosek przednich i tylnych a znaczenie polskich onomatopei. „LingVaria”, 2008, z. 2 (6), s. 61–77. [http://www2.polon.uw.edu.pl/banko/inne_publikacje.html]
Bańko M., Should the computer mouse click differently in Polish? (w:) Die Europäizität der Slawia oder die Slawizität Europas. Ein Beitrag der kultur- und sprachrelativistischen Linguistik, red. Ch. Voss, A. Nagórko. München – Berlin: Verlag Otto Sagner, 2009, s. 177–185. [Wersja polska, rozszerzona: Dlaczego polskie myszy klikają po angielsku? (w:) Przestrzenie kognitywnych poszukiwań, red. A. Kwiatkowska. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2011, s. 267–278]
Bańko M., Obcość jako istotny element charakterystyki wyrazów zapożyczonych (w:) Sprache in Kulturkontext. Festschrift für Alicja Nagórko, red. H. Burkhardt, R. Hammel, M. Łaziński. Frankfurt am Main: Peter Lang, 2012, s. 17–24.
M. Bańko, D. Svobodová i in., Nie całkiem obce. Zapożyczenia wyrazowe w języku polskim i czeskim. Warszawa: WUW, 2016.
Bralczyk J., Nowe słowa. Warszawa: Hachette, 2007. [Wybrane hasła]
Cieślikowski J., Najbardziej popularny wiersz Tuwima (w:) J. Cieślikowski, Literatura osobna, wybór R. Waksmund. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1985, s. 122–128.
Jakobson R., W poszukiwaniu istoty języka (w:) R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t. 1. Warszawa: PIW, 1989, s. 115–134.
Jakobson R., Waugh L., Magia dźwięków mowy (w:) R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka, t. 1. Warszawa: PIW, 1989, s. 282–340.
Milewski T., Językoznawstwo, 1965 (lub wyd. późn.). Warszawa: PWN, s. 117–119.
Platon, Kratylos (dowolne wydanie, fragmenty).
Pszczołowska L., Instrumentacja dźwiękowa. Wrocław: Ossolineum, 1977 (fragmenty).
Literatura uzupełniająca:
Allot R., Sound symbolism. [http://www.percepp.demon.co.uk/soundsmb.htm]
Bańko M., Hebal-Jezierska M., Proč jazz, nikoliv džez? Harmonie grafické podoby lexému a obsahu – jako jeden z činitelů ovlivňujících adaptaci cizojazyčných přejímek? (w:) Čeština v pohledu synchronním a diachronním, red. S. Čmejrková, J. Hoffmannová, J. Klímová. Praha: Karolinum, 2012, s. 371–375.
Boniecka B., Funkcje składniowe wyrazów onomatopeicznych, „Polonica” 1977, s. 27–45.
Cieślikowski J., Literatura i podkultura dziecięca. Wrocław: Ossolineum, 1974, s. 213–223.
Dionizjusz, O zestawianiu wyrazów (w:) Trzy stylistyki greckie. Arystoteles, Demetriusz, Dionizjusz, przeł. i oprac. W. Matyda. Wrocław: Ossolineum, 2006, s. 206–219.
The Encyclopaedia of Language and Linguistics, ed. R. E. Asher. Oxford, New York, Seoul, Tokyo: Pergamon Press, 1994, hasło „sound symbolism”. [Jest w BUW-ie]
International Encyclopaedia of Linguistics, ed. W. Bright. New York, Oxford: Oxford University Press, 1992, hasło: „sound symbolism”. [Jest w BUW-ie]
Fónagy I., Język poetycki – forma i funkcja. „Pamiętnik Literacki”, 1972, z. 2, s. 217–257.
Magnus M., What’s in a Word? Studies in Phonosemantics. [www.trismegistos.com/dissertation, s. 1-53]
Ohala J., Sound symbolism. [http://trill.berkeley.edu/users/ohala/papers, wybrać plik o nazwie SEOUL4-symbolism.pdf]
Tuwim J., Pegaz dęba. Czytelnik [b.m.], 1950, s. 237–247, 326–327, 350–368.
Ponadto:
– wiersze dla dzieci
– Elementarz M. Falskiego
– komiksy
– atlasy ptaków
– witryna http://approval.uw.edu.pl
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: