Gramatyka opisowa języka polskiego I 3003-1141GO

Wykłady mają charakter kursowy; w sposób syntetyczny prezentują całościowe ujęcie zagadnień związanych z opisem fonologii i słowotwórstwa współczesnej polszczyzny z uwzględnieniem różnic w punktach dyskusyjnych. Celem wykładów jest wprowadzenie słuchaczy w problematykę obu tych działów gramatyki polskiej, aby mogli samodzielnie studiować wskazane im lektury.

1. W nawiązaniu do wykładu "Wstęp do nauki o języku": hierarchiczna budowa języka - obraz ogólny. Podsystemy języka: fonologiczny, morfologiczny i składniowy. Fonetyka a fonologia. Przedmiot badań fonetyki. Budowa i funkcjonowanie narządów mowy. Fonetyka artykulacyjna i akustyczna. Fonetyka eksperymentalna. Mowa a pismo. Alfabety fonetyczne. Zasady transkrypcji tekstów. Polskie badania fonetyczne.

2. Podstawowe pojęcia fonetyki: głoska, sylaba, spółgłoska, samogłoska. Kryteria klasyfikacji głosek polskich. Charakterystyka artykulacyjna spółgłosek, samogłosek i półsamogłosek. Problem samogłosek nosowych.

3. Fonetyczna organizacja wypowiedzi. Fazy wypowiedzi. Koartykulacja. Upodobnienia głoskowe w języku polskim; ich typy. Cechy prozodyczne współczesnej polszczyzny. Poprawność wymowy.

4. Przedmiot badań fonologicznych. Fonetyka a fonologia. Podstawowe pojęcia fonologii: cecha dystynktywna, fonem, wariant fonemu (jego typy), opozycja fonologiczna i jej neutralizacja. Fonem a głoska. Cechy dystynktywne w języku polskim. Typy opozycji fonologicznych.

5. Zasady ustalania zasobu fonemów i ich wariantów; kryterium dystynktywności i dystrybucji. Charakterystyka ogólna polskiego systemu fonologicznego - kwestie dyskusyjne (fonologiczność samogłosek nosowych, problem i/y a status zmiękczonych głosek wargowych).

6. Inwentarz fonemów w ujęciu Z. Siebera, R. Laskowskiego i B. Klebanowskiej (omówienie i porównanie).
Podsumowanie: gólna charakterystyka fonologicznych modeli strukturalnych.

7. Miejsce słowotwórstwa w systemie języka. Słowotwórstwo synchroniczne i diachroniczne. Kryteria podzielności synchronicznej: semantyczne, składniowe, formalne.

8. Pojęcie derywatu. Parafraza słowotwórcza. Motywacja słowotwórcza (jej kierunek). Wielomotywacyjność. Derywaty o pełnej motywacji oraz derywaty o motywacji zakłóconej formalnie lub semantycznie. Wyrazy synchronicznie podzielne, ale nie motywowane. Alternacje morfonologiczne w słowotwórstwie.

9. Typy formantów słowotwórczych - typy derywacji słowotwórczej. Afiksy (prefiksy, sufiksy, interfiksy, infiksy, postfiksy), afiksoidy. Formanty paradygmatyczne i alternacyjne - ich repertuar i rola w systemie słowotwórczym polszczyzny. Formanty mieszane. Hierarchia formantów. Złożenia (ich typy). Rodzaje słowotwórstwa: derywacja właściwa, adaptacja, kompozycja.

10. Relacje znaczeniowe między derywatem a podstawą słowotwórczą. Funkcjonalne klasy derywatów. Dokulilowski podział derywatów słowotwórczych na transpozycyjne, mutacyjne i modyfikacyjne.

11. Jednostki systemu słowotwórczego: gniazdo słowotwórcze, paradygmat słowotwórczy, typ słowotwórczy, kategoria słowotwórcza. Charakterystyka kategorii słowotwórczych polskich rzeczowników, przymiotników i czasowników - zagadnienia ogólne i wybrane kwestie szczególowe. Aspekt czasownika.

12. Synteza: strukturalistyczny model słowotwórstwa. Inne modele słowotwórstwa (wzmianka).

13. Nowe zjawiska słowotwórcze. Produktywność formantów i typów słowotwórczych. Aktywne cząstki w złożeniach. Słowotwórstwo i tekst. Struktury okazjonalne i potencjalne.

14. Tendencje w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny.