Co ma wspólnego Kodeks z dramaturgią? Kultury prawne w perspektywie antropologicznej 3002-KON2023K24
Czym może być prawo, jeśli uznamy odpowiedź „zbiorem przepisów” za ograniczającą i niewrażliwą społecznie? Czy jest ono raczej instrumentem sprawowania władzy i dyscyplinowania społeczeństwa, czy też narzędziem emancypacji i ochrony jednostek przed nadużyciami silniejszych? A może rzędem teczek w sądowym archiwum i urzędowym formularzem? I wreszcie – co ma wspólnego Kodeks z dramaturgią, a sala sądowa z teatrem?
W czasie kursu postaramy się spojrzeć na prawo i towarzyszące mu praktyki społeczne szerzej, niż tylko przez pryzmat przepisów. Przewodnikami w tej refleksji będą przede wszystkim teorie krytyczne (Foucault, critical legal studies) oraz teoria aktora-sieci (Latour). Punktem wyjścia zaś – różne postawy, jakie aktor społeczny może przyjąć wobec prawa. Obok oczywistego „przestrzegania”, będzie to także „omijanie”, „nieposłuszeństwo”, „nadużywanie”, czy „korzystanie z luk”. Tematy, które dzięki temu podejściu poruszymy będą leżały blisko bardzo aktualnie palących zjawisk społecznych takich jak migracje i kryzysy humanitarne, reprywatyzacja czy protesty. Zaproponowane zostaną również teksty kultury, które poszerzą obraz o kulturę popularną.
Propozycje zagadnień:
A. ZAGADNIENIA WSTĘPNE
1. Czym jest prawo – jako zjawisko społeczne? Co się składa na prawo? (Latour)
2. Jak spojrzeć poza „zbiór przepisów”? Wprowadzenie teoretyczne (Foucault, critical legal studies, inne nurty krytyczne)
B. PRZESTRZEGANIE – prawa i procedury
3. Sieci instytucjonalne i reżimy biurokratyczne, czyli czy wizyta w dziekanacie to też prawo? – street-level law
4. Jak zostać „uchodźcą” – między procedurami a tożsamościami
5. Co ma wspólnego Kodeks z dramaturgią? – teatr sądowy / teatr proceduralny*
6. Sądowy teatr telewizji – „Anna Maria Wesołowska”
C. NADUŻYWANIE
7. Cele główne, cele poboczne, instrumentalizacja – jak ustawodawstwo COVIDowe wzmacniało kryzysy na granicach
D. OMIJANIE i NIEPOSŁUSZEŃSTWO
8. Strategie oporu słabszych – gry z reżimami migracyjnymi i wizowymi
9. Co by zrobił Thoreau w Puszczy Białowieskiej? – o obywatelskim nieposłuszeństwie na granicy polsko-białoruskiej
E. LUKI PRAWNE/BIAŁE PLAMY
10. Kto ustanawia „podmiot prawa”? – granica polsko-białoruska jako przestrzeń ambiwalencji
11. Strefy ukrytej (systemowej) przemocy – granice Unii Europejskiej
12. Czy luka prawna bywa formą regulacji i kto na tym korzysta? – reprywatyzacja w kontekście Warszawy
13. Sprawiedliwość transformacyjna – komisje śledcze
14. „IWONA WIECZOREK – SZUKAMY PRAWDY” – (domorośli) detektywi w zastępstwie państwa
Na zajęcia mam nadzieję zaprosić kilkoro gości specjalizujących się w podejmowanych przez nas tematach.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
K_W04 - absolwent zna i rozumie w stopniu pogłębionym wybrane aspekty kultury polskiej związane z samodzielnie obraną drogą badawczą
K_U01 - absolwent potrafi wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje z różnorodnych źródeł i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych oraz właściwie i twórczo prezentować ich wyniki
K_U02 - absolwent potrafi interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny
K_K01 - absolwent jest gotowy do krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści
K_K02 - absolwent jest gotowy do przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz zasięgania opinii ekspertów
K_K03 - absolwent jest gotowy do dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju
Kryteria oceniania
Na zajęciach dopuszczalne są dwie nieobecności, które osoba może wykorzystać bez podawania przyczyny. Każda kolejna nieobecność powinna być nadrobiona w wizyty na dyżurze - w czasie której omówimy wspólnie teksty przerabiane w okresie nieobecności. Udział nieobecności - odrobionych lub nie - nie może przekroczyć 50%.
Ocena końcowa będzie zależała od dwóch czynników:
A. Przygotowania krótkiej pracy zaliczeniowej (eseju)
B. Aktywności na zajęciach
A. Każda osoba uczestnicząca w zajęciach będzie zobowiązana do przygotowania krótkiej pracy zaliczeniowej (3-5 stron) na wybrany temat związany z tematyką zajęć - np. analiza wybranego tekstu kultury. Praca nie będzie musiała spełniać ściśle wymogów artykułu naukowego, ale będzie wymagane odwołanie do literatury. W połowie semestru zapoznam osoby z listą przykładowych tematów oraz wprowadzę w to, jak ma wyglądać praca zaliczeniowa.
B. Czynnik dodatkowy. Brak aktywności na zajęciach nie będzie wpływał negatywnie na ocenę - natomiast podejmowanie aktywności może wpłynąć na poprawę oceny.
Literatura
Przykładowa literatura (na pewno będzie ulegać zmianom):
Opracowania naukowe:
1. Bruno Latour, The Making of Law. An Ethnography of the Conseil d’Etat, Paris 2002 (fragmenty).
2. Michel Foucault, Nadzorować i karać, tłum. T. Komendant, Warszawa 2020 (fragmenty).
3. Marta Bucholc, Law and liberal pedagogy in a post-socialist society: the case of Poland, w: “Journal of Modern European History”, t. 18, 2020, s. 324-334.
4. Akhil Gupta, Red Tape: Bureaucracy, Structural Violence and Poverty in India, Durham 2012 (fragmenty).
5. Michael Lipsky, Street-Level Bureaucracy: Dilemmas of the Individual in Public Services, New York 2010 (fragmenty).
6. W. Klaus, M. Szulecka, Departing or Being Deported? Poland’s Approach towards Humanitarian Migrants, w: “Journal of Refugee Studies”, vol. 36, 2023, s. 467-488.
7. K. A. Marciniak, Proces sądowy jako theatrum w świetle dzieł Bartłomieja Groickiego, w: „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 58, 2016.
8. D. Gilman, Barricading the Border: COVID-19 and the Exclusion of Asylum Seekers at the U.S. Southern Border, w: “Frontiers”, vol. 2, 2020.
9. S. Scheel, “The Secret is to Look Good on Paper”: Appropriating Mobility within and against a Machine of Illegalization, w: “The Borders of “Europe””, Durham 2017, s. 37-63.
10. Badaczki i Badacze na Granicy, Społeczne archiwum kryzysu humanitarnego, 2021- (wybrane teksty).
11. K. Czarnota, M. Górczyńska, Gdzie prawo nie sięga. Raport HFPC z monitoringu granicy polsko-białoruskiej, Warszawa 2022.
12. A. Palęcka, Przemoc państwa i działania oddolne. Raport fundacji Ocalenie z kryzysu na granicy polsko-białoruskiej, Warszawa 2022.
13. B. Siemieniako, Reprywatyzując Polskę. Historia wielkiego przekrętu, Warszawa 2017 (framgenty).
14. J. Kusiak, Chaos Warszawa, Warszawa 2017 (fragmenty).
Teksty kultury (przykładowe):
1. B. Boochani, Tylko góry będą ci przyjaciółmi, tłum. T. S. Gałązka, Warszawa 2021 (fragmenty).
2. M. Grynberg, Jezus umarł w Polsce, Warszawa 2022 (wybrane rozmowy).
3. „Border Conversations” (2022).
4. „Sędzia Anna Maria Wesołowska” (2006-2011), prod. TVN (wybrane odcinki).
5. „Mo” (2022), prod. Netflix (wybrane odcinki).
6. „Strefa ukrytej przemocy” (2022), prod. Border Emergency Collective.
7. „Piąte: nie zabijaj” (2019-) (wybrane odcinki).
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: