Krajobraz: praktyki, afekty, instytucje. XIX-XXI wiek 3002-KON2022K45
Krajoznawstwo wraca do łask jako temat oraz praktyka, mająca być najczęściej
alternatywą dla nieetycznej turystyki masowej, opartej na eksploatacji środowiska i
wyzysku wspólnot lokalnych. Ukazują się książki, które uznać można za manifesty
alternatyw, za przykłady nowego „tekstu podróżniczego” lub wręcz „podróżnego”
(Robiński, Solnit, Stilgoe, Macfarlane, Smethurst i in.); historycy i socjologowie chętnie
sięgają do tego momentu w dziejach, kiedy podział na krajoznawców i turystów nie był
tak wyraźny (Bertho-Lavenir, Urry, Rojek), a młodzi podróżnicy rezygnują z dalekich
podróży na rzecz podążania szlakiem Janowskich, Glogerów, Fertnerów, Kulwieciów
(Towarzystwo Krajoznawcze „Krajobraz”) oraz twórczo rozwijać pomysły Kobendzów,
Herzów i Giełżyńskich. Sama kategoria KRAJOBRAZU, w tym krajobrazu kulturowego
(niezależnie od tego, czy wyobrazić sobie możemy inny) została wreszcie i na gruncie
polskim dowartościowana, stając się tematem osobnej subdyscypliny (studiów
krajobrazowych), oświetlana dodatkowo przez rozwijające się badania z zakresu kultury
wizualnej.
Zajęcia częściowo prowadzone będą w sali, a częściowo w terenie (w sem. letnim),
czasem przy współudziale gości.
W pierwszej części zajęć poznawać będziemy kulturową historię podróży nowoczesnej:
od końca XIX wieku do dziś, ze szczególnym uwzględnieniem instytucji i praktyk
krajoznawczych od założenia Tow. Tatrzańskiego i P. Tow. Krajoznawczego poprzez
instytucjonalizacje między- i podrugowojenne (Żydowskie Tow. Krajoznawcze, PTTK) aż
do dzisiejszego nurtu mikrowypraw i "małego krajoznawstwa" (Krajobraz). Dyskutować
będziemy też o użyteczności narzędzi analitycznych i interpretacyjnych dotyczących
krajobrazu, wypracowanych na gruncie landscape studies, oraz socjologii i antropologii
podróży.
PLAN (orientacyjnie):
I.PODRÓŻ/TURYSTYKA/WCZASY/KRAJOZNAWSTWO: metodologia
1. Kultury podróży I. Socjologia czy antropologia
2. Kultury podróży II. Spojrzenia, gusta, smaki
II. PRAKTYKI „KRAJOBRAZOWANIA”: historia/interpretacje
3. Wyczyn vs. krajobraz I
4. Pierwszy wypoczynek
5. Krajoznawstwo (do II w. św.)
6. Ochrona przyrody na przykładzie Tatr i Białowieży (do II w. św.)
7. Kraj(oznawstwo) dla wszystkich? Turystyka i wypoczynek robotniczo-chłopskie
8. Alternatywy I (rzucić wszystko i pojechać)
9. Alternatywy II. Górska wędrówka (po II w. św.)
10. Wyczyn vs. krajobraz II
11. (Post?)krajoznawstwo, (post?)turystyka
12. W kraju krajobrazów „przejściowych i wytrawnych, czyli jak pisać przewodniki (a jak
nie)?
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
w sali i w terenie
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
K_W02, K_W04, K_W05, K_W07, K_W08, K_U01, K_U02, K_U04, K_U05, K_U06, K_U07,
K_U08, K_U09, K_K01, K_K02, K_K03, K_K09
Kryteria oceniania
OA, E, ew. K.
Warunkiem brzegowym zaliczenia jest odpowiednia frekwencja (max. 2 nb. bez podania
przyczyny; max. 4 nb. w ogóle – każda powyżej 2 do zaliczenia na dyżurze).
Ocena końcowa wynikać będzie z jakości uczestnictwa w dyskusjach oraz realizacji
ustalonych zadań (np. prezentacja referatów).
Literatura
Jennie Dielemans. Witajcie w raju. Reportaże o przemyśle turystycznym, Czarne,
Wołowiec 2016 (fragmenty)
Tim Ingold, Culture on the Ground. The Word Perceived Through the Feet [w:] tegoż,
Being Alive. Essays on Movement, Knowledge and Description, Routledge, New York
2011.
Aleksander Janowski, Pogadanki krajoznawcze. Podręcznik do początkowej nauki
krajoznawstwa, PTK, Warszawa 1918
Wojciech Giełżyński, Moja prywatna Vistuliada, Iskry, Warszawa 1983 (wybrane
fragmenty)
Lechosław Herz, wybrany przewodnik.
Dariusz Jarosz, „Masy pracujące przede wszystkim”. Organizacja wypoczynku w Polsce
1945-1956, Wwa-Kielce 2003
Witold Mileski, Tatry dobrem ogółu czy folwarkiem snobów i kombinatorów? (parę słów
wyjaśnienia w polemice o Tatrzański Park Narodowy), Sekcja Taternicka KS „Tatry”,
Kraków 1934
Marek Olkuśnik, Na podmiejskim pikniku i w objęciach filantropii [w:] Wyjechać z miasta.
Mieszkańcy Warszawy wobec podróży, turystyki i wypoczynku na przełomie XIX i XX w.,
PTH, Neriton, Warszawa 2015, s. 360-407
Po kolei. Przewodnik podwarszawski, red. Jan Wiśniewski i in., TK Krajobraz, Warszawa
2015)
Jan Paweł Piotrowski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze 1950-1989, Wyd.
PTTK, Warszawa 2012
Krzysztof Podemski, Teoretyczne ujęcia podróży w naukach społecznych (fragm.) [w:]
tegoż, Socjologia podróży, Wyd. UAM, Poznań 2005, s. 25-101.
Krzysztof Potaczała, Bieszczady w PRL-u, t. 1-3, BOSZ, Olszanica 2014-2016 (wybrane
reportaże)
"Puszcza Białowieska i okolice. Półprzewodnik", wyd. Tow. Krajoznawcze "Krajobraz",
Warszawa 2018
Wiktor Radzyński, Przewodnik po Copotach i okolicy, Gdańsk 1892 zwłaszcza s. 46-79
Adam Robiński, Hajstry. Krajobraz bocznych dróg, Czarne, Wołowiec 2017 (wybrane
fragmenty)
Chris Rojek, Indexing, Dragging and the Social Construction of Tourist Sights [w:] Touring
Cultures, red. tychże, Routledge, London i New York 2003, s. 52-72.
Chris Rojek, John Urry, Transformations of Travel and Theory [w:] Touring Cultures, red.
tychże, Routledge, London i New York 2003, s. 1-19.
Rebecca Solnit, Zew włóczęgi. Opowieści wędrowne, Karakter, Kraków 2018
Paweł Sowiński, Wakacje w Polsce Ludowej. Polityka władz i ruch turystyczny (1945-
1989), Trio, Warszawa 2005 – 2 rozdziały dot. lat 50. i 70.
Richard Tresidder, Tourism and Sacred Landscapes [w:] Tourism. Critical Concepts in the
Social Sciences, t. I The Nature and Structure of Tourism, red. Stephen Williams,
Rouledge, London i New York 2004, s. 339-350
Anna Wieczorkiewicz, Pochwała spojrzenia turystycznego [w:] Apetyt turysty. O
doświadczaniu świata w podróży, Universitas, Kraków 2008.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: