Warsztat krajoznawczy/antropologia podróży 3002-KON2020K35

Krajoznawstwo wraca do łask jako temat oraz praktyka, mająca być najczęściej alternatywą dla nieetycznej turystyki masowej, opartej na eksploatacji środowiska i wyzysku wspólnot lokalnych. Ukazują się książki, które uznać można za manifesty alternatyw, za przykłady nowego „tekstu podróżniczego” lub wręcz „podróżnego” (Robiński, Solnit, Stilgoe, Macfarlane, Smethurst i in.); historycy i socjologowie chętnie sięgają do tego momentu w dziejach, kiedy podział na krajoznawców i turystów nie był tak wyraźny (Bertho-Lavenir, Urry, Rojek), a młodzi podróżnicy rezygnują z dalekich podróży na rzecz podążania szlakiem Janowskich, Glogerów, Fertnerów, Kulwieciów (Towarzystwo Krajoznawcze „Krajobraz”) oraz twórczo rozwijać pomysły Kobendzów, Herzów i Giełżyńskich. Sama kategoria krajobrazu, w tym krajobrazu kulturowego (niezależnie od tego, czy wyobrazić sobie możemy inny) została wreszcie i na gruncie polskim dowartościowana, stając się tematem osobnej subdyscypliny (studiów krajobrazowych), oświetlana dodatkowo przez rozwijające się badania z zakresu kultury wizualnej.
Proponuję rozumieć krajoznawstwo jako swoistą perypatetyczną dyscyplinę nauki na obrzeżach historiografii i nauk o kulturze; zespół praktyk poznawczych (terenowych) oparty na sieci działań instytucji i pojedynczych ludzi, gromadzących wiedzę i popularyzujących ją następnie poprzez wprowadzanie do obiegów wydawniczych. Krajoznawstwo to także samo funkcjonowanie owych treści w praktyce (czytelniczej, podróżnej) użytkowników.
Zajęcia służą krytycznemu namysłowi, czym było i jest krajoznawstwo (w swoich różnych zaangażowanych ideologicznie postaciach) w kontekście innych odmian podróży i turystyki.

Zajęcia częściowo prowadzone będą w sali, a częściowo w terenie (w sem. letnim), czasem przy współudziale gości (współczesnych krajoznawców oraz projektantów książki).
W pierwszej części zajęć (sem. zimowy) poznawać będziemy kulturową historię podróży nowoczesnej: od końca XIX wieku do dziś, ze szczególnym uwzględnieniem instytucji i praktyk krajoznawczych od założenia Tow. Tatrzańskiego i P. Tow. Krajoznawczego poprzez instytucjonalizacje między- i podrugowojenne (Żydowskie Tow. Krajoznawcze, PTTK) aż do dzisiejszego nurtu mikrowypraw i "małego krajoznawstwa" (Krajobraz). Dyskutować będziemy też o użyteczności narzędzi analitycznych i i interpretacyjnych wypracowanych na gruncie studiów krajobrazowych, socjologii i antropologii podróży oraz ich użyteczności w przygotowywanym projekcie.
PLAN (orientacyjnie):
I.PODRÓŻ/TURYSTYKA/WCZASY/KRAJOZNAWSTWO: metodologia
1. Kultury podróży I. Socjologia czy antropologia
- Krzysztof Podemski, Teoretyczne ujęcia podróży w naukach społecznych (fragm.) [w:] tegoż, Socjologia podróży, Wyd. UAM, Poznań 2005, s. 25-101.
- Chris Rojek, John Urry, Transformations of Travel and Theory [w:] Touring Cultures, red. tychże, Routledge, London i New York 2003, s. 1-19.
2. Kultury podróży II. Spojrzenia, gusta, smaki
- John Urry, Podróże [w:] tegoż, Socjologia mobilności, PWN, Warszawa 2009, s. 75-112;
- Anna Wieczorkiewicz, Pochwała spojrzenia turystycznego [w:] Apetyt turysty. O doświadczaniu świata w podróży, Universitas, Kraków 2008;
- Chris Rojek, Indexing, Dragging and the Social Construction of Tourist Sights [w:] Touring Cultures, red. tychże, Routledge, London i New York 2003, s. 52-72.
II. PRAKTYKI PODRÓŻNE: historia/interpretacje
3. Wyczyn vs. krajobraz I
- Janowski Aleksander, X Ciekawszych wycieczek po kraju, Warszawa 1904.

- Stanisław Fertner, 511 wiorst na rowerze. Moja pierwsza wycieczka po Królestwie Polskiem, 1897;
- Karol Krasopolski, Atlas dróg bitych Królestwa Polskiego (…), Warszawa 1894
- Richard Tresidder, Tourism and Sacred Landscapes [w:] Tourism. Critical Concepts in the Social Sciences, t. I The Nature and Structure of Tourism, red. Stephen Williams, Rouledge, London i New York 2004, s. 339-350
4. Pierwszy wypoczynek
- John Urry, Turystyka masowa. Narodziny i upadek kurortu nadmorskiego [w:] tegoż, Spojrzenie turysty, PWN, Warszawa 2007, s. 37-69;
- Marek Olkuśnik, Na podmiejskim pikniku i w objęciach filantropii [w:] Wyjechać z miasta. Mieszkańcy Warszawy wobec podróży, turystyki i wypoczynku na przełomie XIX i XX w., PTH, Neriton, Warszawa 2015, s. 360-407;
- Wiktor Radzyński, Przewodnik po Copotach i okolicy, Gdańsk 1892 zwłaszcza s. 46-79
5. Krajoznawstwo (do II w. św.)
Aleksander Janowski, Pogadanki krajoznawcze. Podręcznik do początkowej nauki krajoznawstwa, PTK, Warszawa 1918
Stefan Żeromski, Puszcza Jodłowa, Warszawa 1925
Tomasz Kowalik, Życie dla turystyki, krajoznawstwa i sportu. Mieczysław Orłowicz 1881-1959, PTTK, Warszawa 2009 - wybrane fragmenty
6. Ochrona przyrody na przykładzie Tatr i Białowieży (do II w. św.)
- Witold Mileski, Tatry dobrem ogółu czy folwarkiem snobów i kombinatorów? (parę słów wyjaśnienia w polemice o Tatrzański Park Narodowy), Sekcja Taternicka KS „Tatry”, Kraków 1934
- Mariusz Zaruski, Na bezdrożach tatrzańskich. Wycieczki, wrażenia i opisy, M. Arct, Warszawa 1923,
- "Puszcza Białowieska i okolice. Półprzewodnik", wyd. Tow. Krajoznawcze "Krajobraz".
7. Kraj(oznawstwo) dla wszystkich? Turystyka i wypoczynek robotniczo-chłopskie
- Paweł Sowiński, Wakacje w Polsce Ludowej. Polityka władz i ruch turystyczny (1945-1989), Trio, Warszawa 2005 – 2 rozdziały dot. lat 50. i 70.
Dariusz Jarosz, „Masy pracujące przede wszystkim”. Organizacja wypoczynku w Polsce 1945-1956, Wwa-Kielce 2003
- wybrane kroniki WDiF
8. Alternatywy I (rzucić wszystko i pojechać)
- Krzysztof Potaczała, Bieszczady w PRL-u, t. 1-3, BOSZ, Olszanica 2014-2016 (wybrane reportaże)
- Życie wróciło w Bieszczady, reż. A. Minorski, 1958 r.
- Stephen Wearing i John Neil, Expanding Sustainable Tourism’s Conceptualization. Ecotoursim, Volunteerism, and Serious Leisure [w:] Tourism. Critical Concepts in the Social Sciences, t. IV New Directions And Alternative Tourism, red. Stephen Williams, Rouledge, London i New York 2004, s. 280-295.
9. Alternatywy II. Górska wędrówka (po II w. św.)
- Jan Paweł Piotrowski, Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze 1950-1989, Wyd. PTTK, Warszawa 2012
- Pół wieku w górach, czyli dzieje Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich w latach 1957-2007, red. Andrzej Wielocha, SKPB, Warszawa 2007 (wybrane wspomnienia).
- spotkanie z przewodnikiem SKPB
10. Podróż odpowiedzialna, podróż zrównoważona
Jennie Dielemans. Witajcie w raju. Reportaże o przemyśle turystycznym, Czarne, Wołowiec 2016 (fragmenty)
10. Wyczyn vs. krajobraz II
- Wojciech Giełżyński, Moja prywatna Vistuliada, Iskry, Warszawa 1983 (wybrane fragmenty)
- Adam Robiński, Hajstry. Krajobraz bocznych dróg, Czarne, Wołowiec 2017 (wybrane fragmenty)
11. (Post?)krajoznawstwo, (post?)turystyka
- Po kolei. Przewodnik podwarszawski, red. Jan Wiśniewski i in., TK Krajobraz, Warszawa 2015)
- Tim Ingold, Culture on the Ground. The Word Perceived Through the Feet [w:] tegoż, Being Alive. Essays on Movement, Knowledge and Description, Routledge, New York 2011.
12. W kraju "przechodnim", czyli jak pisać przewodniki (a jak nie)?
Lechosław Herz, wybrane mazowieckie przewodniki (i inne, lista do ustalenia)
13.-30. Dyskusja na temat najnowszych publikacji prasowych i książkowych, spotkania z gośćmi, wizyty i spotkania terenowe.