Historie cyborgów: o cielesności technologicznej 3002-KON2020K16
Definicję „cyborga” – rozumianego jako organizm zmodyfikowany z wykorzystaniem zewnętrznych, sztucznie wytworzonych elementów, zmieniających jego sposób funkcjonowania i pozwalających adaptować się do nowego, także wrogiego środowiska – sformułowali w roku 1960 dwaj naukowcy, Manfred E. Clynes i Nathan S. Kline. Ich projekt „cyborgizacji” ludzkiego ciała i umysłu (Kline był psychiatrą, te kwestie interesowały go więc w sposób szczególny) wiązał się z rozbudzonymi wówczas nadziejami podboju kosmosu. Były one tak wszechobecne, że jeszcze w roku 1970 architekt i wizjoner R. Buckminster Fuller pisał, że dla dzieci urodzonych w tym roku wycieczka na Księżyc będzie sprawą równie zwyczajną, co dla niego samego w dzieciństwie podróż do innego miasta. O ile jednak weekendowe zwiedzanie zabytków nie wymaga konfrontacji z brakiem tlenu, skrajnymi temperaturami czy ekstremalnym ciśnieniem, o tyle podróżujący na Księżyc muszą liczyć się z takimi wyzwaniami. Jeśli ich ciała podda się odpowiednim, technologicznym modyfikacjom, zgodnie z projektem Clynesa i Kline’a, eksploracja kosmosu stanie się prostsza, bezpieczniejsza i bardziej przyjemna.
Ta futurystyczna wizja nie sprawdziła się, jednak postać cyborga na trwale wkroczyła do zbiorowej wyobraźni. Słynny artykuł amerykańskiej badaczki nauki i technologii, Donny Haraway – "Manifest cyborgów" z 1985 roku – opisywał cyborga nie tylko jako futurystyczny projekt naukowy, lecz jako figurę alegoryczną i ważnego bohatera współczesności. Znaczenie cyborga wiąże się u Haraway z potencjałem tej postaci do przekraczania granic: fizycznych (w cyborgicznym projekcie przekroczenia biologicznego ciała, czasem zaś - ciała w ogóle), politycznych a wreszcie metafizycznych. Tym samym, cyborg stanowi z jednej strony projekt nowej tożsamości, ale i, jako byt zasadniczo wyobrażony, narzędzie do opisu przemian społecznych i kulturowych drugiej połowy XX wieku.
Podczas zajęć poruszymy takie tematy jak:
- Cyborg wobec wyobraźni naukowej i technologicznej Zachodu
- Znaczenie obrazu cyborga w różnych nurtach science-fiction
- Cyborg jako postać polityczna; transgresyjny potencjał figury cyborga
- Postać cyborga w sztuce. Cyborgiczni artyści (np. Moon Ribas, Neil Harbisson i inni)
- Znaczenie cyborga w kulturze II i III dekady XXI wieku.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Student/ka
- zna w stopniu zaawansowanym wybrane aspekty kultury wizualnej
- zna swoistość nauk o kulturze oraz ich związki z innymi naukami humanistycznymi i społecznymi oraz z wybranymi aspektami nauk ścisłych
- potrafi wykorzystać posiadaną wiedzę, by samodzielnie wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje z różnorodnych źródeł i wykorzystywać je w samodzielnych projektach badawczych
- potrafi interpretować zgromadzony materiał uwzględniając kontekst historyczny, społeczny i polityczny
- potrafi wykorzystywać metodologię badawczą oraz narzędzia (także cyfrowe) nauk humanistycznych oraz prezentować i syntetyzować uzyskane tymi metodami dane
- potrafi pisać rozprawy, samodzielnie dobierając literaturę oraz zaprezentować ustnie wyniki swych dociekań badawczych, a także wygłosić referat będący rezultatem samodzielnej analizy literatury przedmiotu; w swych wypowiedziach pisemnych i ustnych stosuje w sposób poprawny terminologię z zakresu nauk o kulturze
- potrafi zabierać głos w dyskusji stosując poprawne strategie argumentacyjne i operacje logiczne
- jest gotowa do krytycznej oceny posiadanej wiedzy i odbieranych treści
- jest gotowa do przyjęcia postawy szacunku i badawczej ciekawości wobec różnorodnych zjawisk kultury w tym używania zdobytej wiedzy do rozwiązywania zaobserwowanych problemów oraz zasięgania opinii ekspertów
- jest gotowa do dostrzegania wagi refleksji kulturoznawczej dla życia społecznego i dostrzegania konieczność jej rozwoju
Kryteria oceniania
Zajęcia odbywać się będą zdalnie, zasadniczo w trybie synchronicznym (spotkania online w godzinach zajęć, z wykorzystaniem platformy Meet lub Zoom), z elementami asynchronicznymi (aktywność w Google Classroom).
Do zaliczenia zajęć konieczna będzie obecność i aktywność na zajęciach (w przypadku zajęć na Zoom/Google Meet z włączoną kamerką, za wyjątkiem uzasadnionych i skonsultowanych z prowadzącą sytuacji) oraz wykonanie zadań pisemnych na platformie Google Classroom. Ten ostatni warunek zostaje wprowadzony zamiast pracy semestralnej, w związku z przeniesieniem zajęć online.
Wymagane aktywności nie będą wymagały nakładu większego niż uczestnictwo w zajęciach stacjonarnych i napisanie pracy semestralnej.
UWAGA: Na pierwsze zajęcia studenci otrzymają zaproszenie na adresy mailowe podane w USOSie; bardzo proszę o upewnienie się, że są aktualne!
Literatura
Wstępny wybór. Teksty będą udostępniane studentom w formie cyfrowej.
Monika Bakke, "Bio-transfiguracje. Sztuka i estetyka post humanizmu", Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2011
Monika Bakke, "Ciało otwarte. Filozoficzne reinterpretacje kulturowych wizji cielesności", Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii UAM, Poznań 2000
Manfred Clynes, Nathan Kline, "Cyborgs and Space", "Astronautics" 1960 (wrzesień)
Grażyna Gajewska, "Arcy-nie-ludzkie. Przez science-fiction do antropologii cyborgów", Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2010
Donna Haraway, "Manifest cyborgów: nauka, technologia i feminizm socjalistyczny lat osiemdziesiątych", przeł. „Przegląd filozoficzno-literacki” nr 1 (3) 2003, s. 49–87
N. Katharine Hyles, "How We Became Posthuman: Virtual Bodies in Cybernetics, Literature and Informatics", The University of Chicago Press, Chicago 1999
Aleksandra Łukaszewicz Alcaraz, "Cyborg Persons or Selves", Wydawnictwo Naukowe Wydziału Malarstwa i Nowych Mediów Akademii Sztuki w Szczecinie, Szczecin 2019
Patricia Linton, "Aliens, (M)Others, Cyborgs: The Emerging Ideology of Hybridity" [w:] "Alien Identities. Exploring Differences in Film and Fiction", red. D. Cartmell et al, London 1999
Vivian Sobchack, "Beating the Meat/Surviving the Text, Or How to Get Out of This Century Alive", "Body and Society" 1995 (przekład Magdy Szcześniak i Łukasza Zaremby [w:] "Antropologia kultury wizualnej. Zagadnienia i wybór tekstów", red. Iwona Kurz, Paulina Kwiatkowska, Łukasz Zaremba, WUW, Warszawa 2012)
"The Art and Films of Lynn Hershman Leeson", red. M. Tromble, University of California Press/Henry Art Gallery/University of Washington 2005
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: