Antropologia pamięci 3002-KON2018K19
Zajęcia poświęcone pamięci prowadzi się dziś na niezliczonych uniwersytetach na całym świecie. Niektóre z nich proponują już nawet pamięć kulturową jako odrębny kierunek studiów.
Głównym celem proponowanego tu konwersatorium jest ukazanie najważniejszych „linii napięć”, które budują sens społecznych praktyk pamięci. Napięcia te wyrażają się w takich przeciwstawieniach jak: pamięć centralna i lokalna, hegemoniczna i wernakularna, spór między historią i pamięcią czy napięcia płciowe, rasowe i klasowe.
Pozostając w obrębie nauk humanistycznych i społecznych, konwersatorium proponuje podejście interdyscyplinarne, ale zarazem wyraźnie nacechowane antropologicznie. W obszar podejmowanych poszukiwań wejdzie więc wiele dziedzin (np. historia, folklorystyka, socjologia, filozofia, psychologia), zarazem jednak chciałbym poprzez dobór zagadnień i tekstów pokazać i uwypuklić rolę antropologii.
Ujęcie antropologiczne oznacza tu przede wszystkim przyjrzenie się różnego rodzaju nośnikom, praktykom i kategoriom pamięci w świetle ich kulturowych uwarunkowań. Przedstawiana przez nas antropologia pamięci zajmuje się raczej "pamięciami" niż "Pamięcią", zjawiska kulturowe ujmując w ich różnorodności i zmienności.
W toku zajęć szczególnie dowartościowany zostanie porządek diachroniczny, tak aby pokazać historię zmieniających się form pamięci, a przez to uniknąć dominacji współczesności. Podczas kolejnych zajęć będziemy więc wspólnie odkrywać, jaką historię ma nasza obecna pamięć i jej praktyki.
Dlatego też w doborze kategorii zastosowany został klucz nośników, praktyk i bardzo ogólnie rozumianych kategorii, a narracja zajęć nie została zorganizowana wokół „modnych” słów-kluczy takich jak „trauma” czy „postpamięć". Zamiast tego postaram się wskazać na ich miejsce wśród innych historycznie ukształtowanych praktyk i teoretyzacji pamięci.
______________________
Konwersatorium stanowi pokłosie projektów badawczych:
"Antropologia pamięci" (2011-14, kierownik: prof. dr hab. Roch Sulima), finansowany w ramach NPRH
oraz
"Najnowsze próby syntetycznego ujęcia humanistycznych badań nad pamięcią zbiorową. Od teoretyzowania na temat praktyk do praktykowania teorii" (2013-14, kierownik: dr hab. Marcin Napiórkowski), finansowany przez MNiSW w ramach projektu Mobilność Plus
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Po ukończeniu zajęć uczestnik:
- zna najważniejsze teorie pamięci zbiorowej
- potrafi je zastosować do analizy różnorodnych tekstów kultury
- zna w zarysie historię badań nad społecznymi wymiarami pamięci
- rozumie zależność pamięci zbiorowej od nośników, praktyk i instytucji typowych dla danej kultury
- rozumie kulturowy charakter pojęć takich jak „naród” czy „wspólnota” i umie poprawnie osadzić je w kontekście historycznym
- rozumie znaczenie czynników takich jak rasa, klasa czy płeć kulturowa w kształtowaniu się pamięci zbiorowej
- potrafi analizować, oceniać pod kątem skuteczności i samodzielnie konstruować przekazy wykorzystujące mechanizmy pamięci zbiorowej
- prezentuję postawę otwartości i badawczej ciekawości wobec odmiennych wzorców pamięci kulturowej
Kryteria oceniania
Podstawą oceny są kartkówki ("wejściówki") sprawdzające znajomość tekstów z poszczególnych działów.
Literatura
Część pierwsza: Nośniki/media
I. Ciało, cielesność, nawyk
Aleksander Łuria, Świat utracony i odzyskany
Maurice Merleau-Ponty, Fenomenologia percepcji
Paul Connerton, Praktyki cielesne
Rita Arditti, W poszukiwaniu życia
II. Rzecz, ślad, pamiątka
Bjørnar Olsen, Jak rzeczy pamiętają
Susan M. Pearce, Przedmioty jako znaczenie – albo opowiadanie przeszłości
Layla Renshaw, Otwarty grób
David Lowenthal, Poprawianie przeszłości
III. Głos, zapis, tekst
Raphael Samuel, Wiedza nieoficjalna
Jan Assmann, Hipolepsa – kultura piśmienna i rewolucja ideowa w Grecji
Jack Goody, Pismo a pamięć ustna. Znaczenie „lektooralności”
IV. Obraz, film, nowe media
Peter Burke, Narracje wizualne
Georges Didi-Huberman, Obrazy mimo wszystko
Iwona Irwin-Zarecka, Pamięć błyskawiczna
Daniel Levy, Natan Sznaider, Amerykanizacja Holokaustu jako imperatyw moralny
V. Przestrzeń, miejsce, krajobraz
Pim den Boer, Loci memoriae – Lieux de mémoire
Andreas Huyssen, Pustki Berlina
Część druga: Instytucje/praktyki
VI. Wspólnoty pamięci
Emile Durkheim, Obrzędy przedstawieniowe lub komemoratywne
Paul Connerton, Społeczne ramy pamięci
Frederic C. Bartlett, Pamiętanie jako przedmiot psychologii społecznej
VII. Upamiętnianie
Paul Fussel, Wielka wojna i nowoczesna pamięć
Jay Winter, Powrót umarłych
George L. Mosse, Mit Doświadczenia Wojennego
VIII. Kanon, archiwum, kolekcja
Diana Taylor, Archiwum i repertuar
Aleida Assmann, Kanon i archiwum
Krzysztof Pomian, Historia kultury, historia semioforów
Lina Bolzoni, Pokój pamięci
Paul Williams, Przedmiot ocalony. Obecność i nieobecność w muzeach upamiętniających
IX. Wypieranie, zapominanie, usuwanie
Zygmunt Freud, O zapominaniu, przejęzyczeniach, czynnościach pomyłkowych, zabobonach i błędach
Paul Ricoeur, Pamięć-historia-zapomnienie
Harald Weinrich, Przechowane czyli zapomniane
Część trzecia: Kategorie/interpretacje
X. Metafory i modele
Jean-Pierre Vernant, Mityczne aspekty pamięci
Mircea Eliade, Mitologie pamięci i zapomnienia
Jocelyn Penny Small, Greckie metody
Mary J. Carruthers, Sztuki pamięci
Karol Berger, „Ręka Gwidona” a sztuka pamięci
Frances A. Yates, Mnemonika renesansowa: Teatr Pamięci Giulia Camilla
XI. Przeszłość, kalendarz, historia
Eviatar Zerubavel, Mapy czasu
Yael Zerubavel, Odzyskane korzenie
Paul Connerton, Obrzędy upamiętniania
Jan Assmann, Mnemohistoria i konstruowanie Egiptu
XII. Konflikt, polityka, transformacja
Iwona Irwin-Zarecka, Konflikty pamięci
Dario Gamboni, Upadek komunistycznych pomników
Jeffrey K. Olick, Pamięć gatunkowa i gatunki pamięci
Jean-Michel Chaumont, Od kultu bohaterów do rywalizacji ofiar
XIII. Rasa, klasa, gender
Barry Schwartz, Jak Abraham Lincoln stał się symbolem równości rasowej
Paul Rothberg, Pamięć wielokierunkowa
Diana Taylor, Nadawanie płci narodowemu „ja”
XIV. Nostalgia, symulacja, fantazmat
Marcel Proust, W poszukiwaniu straconego czasu
Nadia Seremetakis, Pamięć zmysłów. Znaki przejścia
Marianne Hirsch, Leo Spitzer, „Bez was by nas tu nie było.” Pokolenia nostalgii
Gary Weissmann, Fantazje o (do)świadczeniu
Lawrence Wright, Pamiętając Szatana
XV. Czas pamięci
Pierre Nora, Czas pamięci
Charles S. Maier, Nadmiar pamięci?
David Rieff, Przeciw pamięci
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: