Filozofia kultury-wykład 3002-2MFK1WE

Ponieważ nie sposób w ciągu 30 godzin przedstawić całości zagadnień filozofii kultury (czymkolwiek całość taka miałaby w ogóle być), w ramach proponowanego wykładu skupimy się właśnie na znakach i różnych sposobach ich rozumienia i interpretowania. Jest to trop o tyle obiecujący, że umożliwia prześledzenie wielu różnych obszarów problemowych, gałęzi wiedzy i paradygmatów. W ciągu swego długiego rozwoju filozofia semiotyczno-strukturalna zajmowała się bowiem kwestiami pokrewieństwa u ludów pierwotnych i społecznej redystrybucji dóbr, wchodziła w złożone relacje z antropologią i literaturoznawstwem, zadzierzgiwała więzy pokrewieństwa z psychoanalizą i marksizmem. Do pewnego stopnia filozofia znaku może być więc uznawana za reprezentatywny przegląd zagadnień dwudziestowiecznej filozofii kultury w szerokim sensie tego terminu.

Wykład służyć ma przede wszystkim zaprezentowaniu konkretnych narzędzi interpretacyjnych, które studenci mogliby następnie wykorzystać w samodzielnej pracy, w szczególności w pracach magisterskich, podczas pisania tekstów publicystycznych, we wdrażaniu i ocenie strategii komunikacyjnych itp. Stąd też ważnym elementem każdego wykładu, oprócz prezentacji danej teorii, jest ukazanie wybranych przykładów zastosowania jej w analizie zjawisk kultury oraz omówienie możliwości jej samodzielnej modyfikacji i wykorzystania.

______________________________
ROBOCZY SYLABUS WYKŁADU
Znak jako medium kultury
Dlaczego filozofia znaków jest pod wieloma względami tożsama z filozofią kultury? ■ Przejście od natury do kultury dokonuje się poprzez znaki ■ Socjalizacja do świata znaków
Teoria znaków naturalnych i konwencjonalnych ■ Przykład wykrzyknień i onomatopei jako znaków rzekomo naturalnych ■ Kwestia różnic między językami ■ Historia znaków jako historia kultury (na przykładzie etymologii)

Semiotyka Charlesa Sandersa Peirce'a
Pragmatyzm Peirce'a ■ Zasada pragmatyczna ■ Struktura znaku wg Peirce'a (reprezentamen – interpretant – przedmiot) ■ Typologia znaków wg Peirce'a (ikona – indeks – symbol) ■ Klasyfikacja ikon ■ Sinsign – qualisign – legisign ■ Przykłady praktycznego zastosowania semiotyki Peirce'a w analizie i interpretacji tekstów kultury

Semiologia Ferdinanda de Saussure'a
Projekt semiologii de Saussure'a ■ Struktura znaku wg de Saussure'a ■ Langue i parole ■ Język jako system binarnych opozycji ■ Synchronia i diachronia

Przystępny zarys teorii komunikacji
Podstawowe założenia modelu cybernetycznego Wienera ■ Przebieg procesu komunikacji i jego najważniejsze elementy ■ Kategoria pojemności informacyjnej ■ Kategoria entropii ■ Komunikacja analogowa i cyfrowa ■ Komunikacja a zapis ■ Przykłady zjawisk współczesnego życia spowodowanych dostosowaniem kultury do mechanizmów transmisji informacji

Roman Jakobson, Louis Trolle Hjelmsev: Teoria pól semantycznych
Model komunikacyjny Jakobsona ■ Podstawowe elementy składowe modelu Jakobsona oraz odpowiadające im funkcje wypowiedzi ■ Model Jakobsona a model Shannona ■ Funkcja poetycka a formalizm rosyjski ■ Model komunikacyjny a teoria mediów McLuhana ■ Metafora i metonimia jako dwa typy relacji znakowych ■ Dwa typy zaburzeń afatycznych ■ Teoria pól semantycznych ■ Jakobson: Podział przestrzeni dźwiękowej na oddzielne fonemy (trójkąt samogłosek A-U-I, trójkąt spółgłosek K-P-T) ■ Hjelmsev: właściwa teoria pól semantycznych ■ Podział przestrzeni na pola semantyczne jako narzędzie analizy różnic międzykulturowych

Pokrewieństwo i klasyfikacja wg Claude'a Lévi-Straussa
Sylwetka Lévi-Straussa i jego najważniejsze dzieła ■ Podstawowe założenia strukturalizmu wg Lévi-Straussa ■ Pytanie „czym jest człowiek” wyrażone poprzez opozycję natura/kultura ■ Przewaga teorii nad badaniami terenowymi (kantyzm Lévi-Straussa) ■ Uniwersalia wyrażają się w strukturach a nie w faktach ■ Wykład metody w pracy: Metoda strukturalna w językoznawstwie i antropologii ■ Teoria trójkąta kulinarnego jako przykład społecznego funkcjonowania znaków ■ System pokrewieństwa jako problem badawczy ■ Źródła pokrewieństwa jako problemu badawczego ■ Fundamentalne znaczenie zakazu kazirodztwa w teorii pokrewieństwa Lévi-Straussa ■ Wymiana kobiet a zasada wzajemności ■ Pokrewieństwo jako fundamentalny kod (wykorzystywany potem m.in. w mitach) ■ Poszukiwania „uniwersalnej macierzy” pokrewieństwa ■ Analiza przykładów (Zagadka małżeństwa kuzynów przeciwległych oraz wioska Bororo w Smutku tropików) ■ Totemizm i klasyfikacja wg Lévi-Straussa ■ Teoria bricolage'u (Myśl nieoswojona)

Morfologia bajki Władimira Proppa i narratologia Algidrasa J. Greimasa
Morfologia bajki Proppa ■ Podstawowe kategorie analizy Proppowskiej (funkcja, protagonista, donator, antagonista) ■ Ramowy układ funkcji w bajce magicznej ■ Uniwersalizacja teorii Proppa i jej wykorzystanie w analizie tekstów innych niż bajki magiczne ■ Kwadrat semiotyczny Greimasa ■ Najważniejsze założenia narratologii ■ Poziomy mitu wg Greimasa (konstytutywny-aktantów-narracji)

Strukturalna analiza mitu Claude'a Lévi-Straussa
Źródła mitu jako problemu badawczego ■ Cel mitu wg Lévi-Straussa: rozwiązanie fundamentalnych sprzeczności ■ Ciągi paradygmatyczne i syntagmatyczne w micie ■ Wymiar metaforyczny i metonimiczny mitu ■ Rola podsystemów i kodów w strukturze mitu ■ Struktura mitu wg Lévi-Straussa (elementy znaczone/elementy znaczące) ■ Przykład: Lévi-Straussowska analiza mitu Edypa (Struktura mitów)

Semiologia i narratologia Rolanda Barthes'a
Rola strukturalizmu w wydarzeniach roku 1968 ■ Teoria mitu Rolanda Barthes'a (Mitologie) ■ Mit jako wtórny system semiologiczny ■ Teoria mitu Rolanda Barthes'a a Partyzantka semiologiczna Eco ■ Narratologia Barthes'a ■ Funkcje i oznaki ■ 3 poziomy tekstu (funkcji-działań-narracji)

Teoria interpretacji Umberto Eco
Cybernetyczne źródła semiologii Umberto Eco ■ Teoria dzieła otwartego ■ Czytelnik empiryczny i modelowy, narrator, autor ■ Kategoria encyklopedii ■ Zagadnienie prawdy w dziele literackim wg Eco ■ Problem interpretacji i nadinterpretacji

Teoria symulakrów Jeana Baurdillarda
Nietzscheańskie źródła filozofii Baudrillarda (symulacja i stymulacja) ■ Teoria symulakrów ■ Kategoria ekranu wg Jeana Baudrillarda ■ Konsumpcja jako język i system znaków

Dekonstrukcja Jacquesa Derridy
Gramatologia Derridy ■ Pierwotność pisma wobec mowy ■ Utożsamienie pisma i władzy ■ Pojęcie differance ■ Pojęcie hauntologii ■ Dekonstrukcja jako metoda analizy ■ Wybrane przykłady z twórczości Derridy(Szibbolet dla Paula Celana, Wielka kulturowa bananeria w Prawdzie w malarstwie, analiza kategorii „przebaczenia”)

Archeologia wiedzy Michela Foucaulta
Utożsamienie wiedzy i władzy ■ Wewnętrzne i zewnętrzne procedury porządkowania dyskursu ■ Warunki prawomocności wypowiedzi ■ Elementy dyskursu odpowiadające procedurom ■ „Archeologia” jako metodologia interpretacji

Strukturalizm i marksizm
Podstawowe założenia marksizmu ■ Marksizm a strukturalizm (podobieństwa i różnice w ujęciu Maurice'a Godeliera oraz Luciene Sève'a) ■ Teoria Louisa Althussera ■ Marksizm jako teoria interpretacji ■ Poznanie jako forma produkcji ■ Niewidzenie jako kluczowy element widzenia (społeczna teoria pola widzenia) ■ Krytyka teorii Althussera
Slavoja Žižka zastosowanie strukturalnego marksizmu w analizie zjawisk społecznych

Strukturalizm i psychoanaliza
Podstawowe założenia psychoanalizy ■ Teoria psychoanalityczna Jacquesa Lacana ■ Strukturalistyczna rekonstrukcja podstawowych kategorii Freuda ■ Koncepcja stadium lustra ■ Triada realne-wyobrarzone-symboliczne ■ Nieświadomość ustrukturowana jak język ■ Kategoria Wielkiego Innego ■ Mowa pacjenta jako ciąg znaczących ■ Slavoja Žižka odczytanie Lacana