Historia kultury polskiej do końca XVIII w. w kontekście europejskim 3002-1LHKP1WE
- https://classroom.google.com/c/NjQyOTgwMDU1NjI1 (w cyklu 2023L)
Tematyka szczegółowa poszczególnych wykładów:
i. Cezury, podziały, epoki, nazwy
Kłopoty z terminologią, rola dat w historii kultury, zjawiska różnej prędkości, średniowiecze jako rekonstrukcja krajobrazu po upadku i małoznaczącość Europy Zachodniej, koncepcja długiego trwania średniowiecza (Le Goff) oraz renesansu jako zwrotu konserwatywnego (Goody)
ii. Czas
Praktyczny manicheizm średniowiecza, teologiczne i teleologiczne wizje dziejów, zwłaszcza milenaryzm i jego długie trwanie (Cohn), koncepcje roku, kalendarz w kulturze pisma i druku (m.in. Arendt), podziały dnia
iii. Przestrzeń
Koncepcja „odrzuconego obrazu” (Lewis), środowiska przestrzenne średniowiecznej Europy i ich długie trwanie (las, morze - Braudel), europejskie kręgi obcości w średniowieczu (od żydów i Słowian po Mongołów), w poszukiwaniu królestwa kapłana Jana, mappae mundi i portolany (Atlas Kataloński)
iv. Symbolizm
Średniowieczny teatr świata, społeczna historia symbolu Michela Pastoureau, mechanika symbolu, zmierzch symbolizmu i jego residua, przykłady dzieł (Powieść o Róży, Psałterz floriański, Mapa z Hereford)
v. Rewolucja nowożytna: Kolumb, Kopernik
Średniowieczne korzenie Kolumba i Kopernika, „wielkie odkrycia geograficzne” – przyczyny przyspieszenia europejskiego, spotkanie z obcym (Todorov), praktyczna geneza tekstów Kopernika, rewolucja kartograficzna (Mercator) i rewolucja kosmologiczna (Brahe, Kepler, Newton)
vi. Religie i rewolucja nowożytna: wyznania
Średniowieczne korzenie reformacji i przyczyny jej nieoczekiwanego sukcesu, wokół problematyki indywidualności religijnej i narodzin nowoczesności (devotio moderna i Naśladowanie Chrystusa), najważniejsze tendencje interpretacyjne w humanistyce dwudziestowiecznej (od Webera i Otto), paradygmat konfesjonalizacyjny w spojrzeniu na reformację, przypadek polski – arianie i ich dziedzictwo
vii. Stany, warstwy społeczne, lud
Kłopoty z pojęciem „stanu”, poematy stanowe i problemy z tzw. „literaturą mieszczańską”, opowieści o awansie (Liber chamorum), kultura ludowa i jej nowożytne dzieje (Burke), w tym polskie kłopoty z zapisem wsi i ludowości (Hernas)
viii. Miasto
Kolonizacja, miasta podwójne i wielokrotne, jurydyki; obrazy miasta – miasto jako locus horridus (w tym tradycje sowizdrzalskie i Diabeł kulawy); rozwój myśli urbanistycznej; „czyściec mieszczan” – polskie kłopoty z miastem
ix. Życie codzienne, kultura materialna
Życie codzienne a historia obyczaju i kultury; źródła, ich charakter i przykłady: kodeks Baltazara Behema, testamenty i spisy nieruchomości; główne tematy: kuchnia, ubiór; Kitowicz a cała reszta; możliwości czytania artefaktów – archeologia; zwierzęta
x. Oświecenie
Rozmiary zjawiska w Polsce, w Europie i na świecie (USA jako państwo oświeceniowe?); początki rewolucji przemysłowej i jej rozliczne skutki, w tym czasopiśmiennictwo; deizm jako światopogląd elit, libertynizm jako postawa; satyra i utopia; Swift i Rousseau; kłopoty z oświeceniem – złota i czarna legenda
xi. Powieść, literatura
Wokół konwencji realizmu; antecedencje i antenaci: romans, zwierciadło, historie, pojęcie gry rozmownej; koncepcje nowożytnych narodzin powieści (Bachtin i Watt); oświeceniowe prądy literackie a narodziny nowoczesnej literatury: klasycyzm, sentymentalizm, rokoko
xii. Kres, długie trwanie i tradycje wynalezione
Historyzmy dziewiętnastowieczne; długie trwanie gotyku, odwieczny barok; romantyzm i powieść historyczna – produkcja przeszłości; pojęcie „tradycji wynalezionych”; ustanawianie kultury staropolskiej – kolejne etapy
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu osoba studiująca:
Wiedza
1) zna najważniejsze cezury w dziejach kultury europejskiej od średniowiecza po oświecenie
2) zna dorobek interpretacyjny humanistyki w odniesieniu do najważniejszych zjawisk i prądów w historii kultury średniowiecznej i nowożytnej Europy
3) zna podstawowe fakty z dziejów fomowania się nowożytnego obrazu świata
Umiejętności
1) rozpoznaje w kulturze współczesnej relikty form kulturowych z wcześniejszych epok.
2) potrafi wyodrębnić specyficzną pozycję kulturową Polski w europejskim kontekście kultury tamtych czasów,
3) potrafi zdekonstruować najważniejsze mity kultury europejskiej
Kompetencje społeczne
1) potrafi spojrzeć w perspektywie relatywistycznej na historię kultury i cywilizacji europejskiej
2) cechuje go postawa krytycyzmu wobec własnej kultury
3) dostrzega historyczność współczesności
Kryteria oceniania
Podstawowym warunkiem zaliczenia wykładu jest uczestniczenie w zajęciach. Nieobecności należy usprawiedliwiać u prowadzącego. Osoba studiująca ma prawo do trzech usprawiedliwionych lub nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze. Osoba mająca więcej niż trzy nieobecności w semestrze musi nadrobić je w sposób określony przez prowadzącego. Nieobecności (nawet usprawiedliwione!) na więcej niż pięciu zajęciach w semestrze skutkują niedopuszczeniem do zaliczenia zajęć. Jedynie osoby z przyznaną Indywidualną Organizacją Studiów w oparciu o opinię BON mogą mieć zwiększony limit nieobecności, jednak nie więcej niż do 50% w semestrze.
Ocena na zaliczenie wykładu zostanie wystawiona na podstawie oceny z pisemnego testu na koniec semestru.
Szacunkowy nakład pracy osoby uczestniczącej w wykładzie: udział w zajęciach 30h (1 ECTS), bieżące opracowanie materiałów po wykładzie 15h (0.5 ECTS), lektura wybranych pozycji z literatury uzupełniającej i przygotowanie do testu zaliczeniowego 45h (1,5 ECTS). Łącznie 90h (3 ECTS).
Literatura
Literatura pomocnicza i uzupełniająca:
Arendt A., Archeologia zatroskania. Staropolskie kalendarze w działaniu, Warszawa 2019.
Brotton J., Słynne mapy, red. nauk. L. Szaniawska, Warszawa 2016
Burke P., Kultura ludowa we wczesnonowożytnej Europie, przeł. R. Pucek, M. Szczubiałka, Warszawa 2009.
Cohn N., W pogoni za milenium. Milenarystyczni buntownicy i mistyczni anarchiści średniowiecza, Kraków 2007.
Chrestomatia staropolska. Teksty polskie do roku 1543, (wyd.) W. Wydra, W. R. Rzepka, Wrocław 1984 i n.
Curtius E. R., Literatura europejska i łacińskie średniowiecze, Kraków 1997, 2005.
Delumeau J., Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., t. 1, 2, Warszawa 1986.
Eisenstein E., Rewolucja Gutenberga, przeł. Henryk Hollender, Warszawa 2004.
Fernandez-Armesto F., Pionierzy. Powszechna historia eksploracji, przeł. A. Kunicka, Warszawa 2020.
Gingerich O., Książka, której nikt nie przeczytał, Warszawa 2004.
Gumilow L., Śladami cywilizacji wielkiego stepu, przeł. S. Michalski, Warszawa 2004.
Hernas Cz., W kalinowym lesie, Warszawa 1965, t. I-II.
Huizinga J., Jesień średniowiecza, Warszawa 1992.
Koestler A., Lunatycy. Historia zmiennych poglądów człowieka na wszechświat, Poznań 2002.
Kołakowski L., Świadomość religijna i więź kościelna. Studia nad chrześcijaństwem bezwyznaniowym XVII wieku, Warszawa 1965, 1997.
Kooijmans L., Niebezpieczna wiedza. Wizje i lęki w czasach Jana Swammerdama, Warszawa 2010.
Kostkiewiczowa T., Oświecenie – próg naszej współczesności, Warszawa 1994.
Kuhn T. S., Przewrót kopernikański. Astronomai planetarna w dziejach myśli Zachodu, przezł. S. Amsterdamski, Warszawa 2006.
Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., pod red. B. Geremka, Warszawa 1997.
Le Goff J., Czy naprawdę należy dzielić historię na epoki?, przeł. W. Klenczon, Warszawa 2022.
Le Goff J., Kultura średniowiecznej Europy, Warszawa 1970.
Lewis C. S., Odrzucony obraz. Wprowadzenie do literatury średniowiecznej i renesansowej, przeł. W. Ostrowski, Warszawa 1986.
Listy o odkryciu Ameryki, oprac. J. Kieniewicz, Gdańsk 1995.
Michałowska T., Ego Gertruda: studium historycznoliterackie, Warszawa 2001.
Modzelewski K., Barbarzyńska Europa, Warszawa 2004.
Opaliński E., Liberum veto, „Przegląd Polityczny” 2007, nr 81.
Pastoureau M., Niebieski. Historia koloru, przeł. M. Ochab, Warszawa 2013
Pastoureau M., Średniowieczna gra symboli, przeł. Hanna Igalson-Tygielska, Warszawa 2006.
Pomian K., Przeszłość jako przedmiot wiedzy, Warszawa 1992.
de Sahagun B., Rzecz z dziejów Nowej Hiszpanii, przeł. K. Baraniecka i M. Leszczyńska, Kęty 2007.
Pośpiech A., Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, Warszawa 1992.
Schilling H., Konfesjonalizacja. Kościół i państwo w Europie doby przednowoczesnej, Poznań 2010.
Sennet R., Ciało i kamień. Człowiek i miasto w cywilizacji Zachodu, przeł. M. Konikowska, Warszawa 2015.
Śnieżyńska-Stolot E., Tajemnice dekoracji Psałterza Floriańskiego. Z dziejów średniowiecznej koncepcji uniwersum, Warszawa 1992.
Śnieżyńska-Stolot E., „Zamek piękny na wzgórzu…” Horoskopy – zapomniane źródło historyczne, Kraków 2015.
Watt, I. Narodziny powieści. Studia o Defoe’em, Richardsonie i Fieldingu, przeł. A. Kreczmar, Warszawa 1973.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: