Historia kultury polskiej XIX w. - teatr 3002-1L1HKPT2COZ
Punktem wyjścia do zajęć poświęconych teatrowi w kulturze XIX wieku uczynimy refleksję nad szeroko rozumianym pojęciem dziewiętnastowieczności jako epoki narodzin nowoczesności. Postaramy się postępować jednak wbrew wciąż silnie obecnemu w polskiej historii kultury "paradygmatowi romantycznemu", by uniknąć stworzenia obrazu XIX wieku jako stulecia dość jednorodnego i harmonijnie rozwijającego się w kierunku współczesności. Z jednej strony spróbujemy zmierzyć się z brzemieniem romantycznej idei sztuki i kultury i poszukać w pierwszej połowie XIX wieku zjawisk i koncepcji nie dość interpretacyjnie wyeksploatowanych: wydobyć represyjność sztuki baletu, odsłonić histeryczność Wagnerowskiej opery, ale też przyjrzeć się performerskim umiejętnościom Mickiewicza, antysemickim skłonnościom Krasińskiego, homotekstualnym tropom w twórczości Słowackiego. Z drugiej zaś strony miast poszukiwać w kulturze drugiej połowy XIX wieku wyłącznie przejawów wzorców zachowań romantycznych, nawrotów właściwej romantyzmowi wyobraźni, fantazmatów, ocalałych sensów, postawimy na wydobywanie odmienności i takich punktów granicznych, które różnicują koncepcje, idee, pojęcia, wyobrażenia o człowieku i sztuce.Układ zajęć będzie miał zatem strukturę nie chronologiczną, lecz tematyczną. Poszczególne spotkania poświęcone będą m.in. problematyce tożsamości i jej związkom z różnorodnymi koncepcjami tragedii, jakie rozwijały się na przestrzeni XIX wieku, czy też z dziewiętnastowiecznym pojęciem historii. Ważny temat stanowić będzie próba zrozumienia funkcjonowania kategorii Obcego, Odmieńca (inna kultura, inna płeć, inna rasa), jak również próba opisu relacji między teatrem a innymi sztukami: malarstwem, rzeźbą, fotografią oraz między teatrem a nauką, w tym głównie medycyną, psychiatrią i rodzącą się pod koniec XIX wieku psychoanalizą. Ponadto teatr rozumiany tu będzie dość szeroko: zarówno jako rozmaite formy sceniczne - teatr dramatyczny, opera, balet, cyrk, jak również jako kulturowa rzeczywistość performatywna, obejmująca style zachowań zewnętrznych (teatralizacja, estetyzacja, rytualizacja życia) oraz wewnętrznych (teatr psychiki, scena fantazmatów). TRAGEDIA JAKO PARADYGMAT XIX WIEKU (White, Janion)DRAMAT TOŻSAMOŚCIA. Performans Upiora (Mickiewicz, Dziady cz. II i IV)B. "Na wpół martwy stan wiecznego życia" (Wagner)C. Tragedia rozwoju (Ibsen, Peer Gynt)D. Wzniosłość i ekstaza (Przybyszewski) E. Bezwolna marionetka (Maeterlinck) INDYWIDUUM I HISTORIA A. Kultura samotnych mężczyzn (emigracja romantyczna)B. Budowanie tożsamości (Mickiewicz w College de France) C. Teatr ducha czy teatr ciała (Krasiński, Nie-boska komedia) D. Różnica i powtórzenie (Wyspiański, Wyzwolenie)E. O igraniu z historią (Jarry, Ubu król)ODMIANY ODMIEŃCA A. Romantyczna i modernistyczna figura obcego (Słowacki, Mazepa; Kisielewski, W sieci) B. Estetyka gotycka jako forma teatralnej pop-kultury (Shelley, Frankenstein) C. Teatralny orientalizm (teatr japoński i indyjski) D. Kobiecość jako Inny (Wilde, Salome) E. Radykalny Inny (Maria Komornicka) SZTUKA AKTORSKA XIX WIEKUA. Od fizjognomiki do psychologii (Bogusławski, Mimika)B. Ad astra (gwiazdorstwo i aktorowania)C. Stawali się żywi i mieli swą wolę (Wyspiański, Hamlet)CIAŁO TAŃCZĄCE A . Ciało zdeformowane (balet romantyczny)B. Tancerki przyszłości (Isadora Duncan)TEATR PSYCHOSOMATYCZNYA. Melancholijna scena fantazmatów (Krasiński-Bieńczyk)B. Spektakle histerycznego ciała (Charcot-Freud)
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Znajomość podstawowych faktów związanych z historią polskiego i powszechnego teatru w XIX wieku, umiejętność powiązania ich z kontekstem historyczno-kulturowym; znajomość wybranych tekstów dramatycznych, umiejętność analizy i interpretacji dramatu dziewiętastowiecznego
Kryteria oceniania
1. Zaliczenie zajęć student otrzymuje na podstawie: regularnego uczęszczania na zajęcia, aktywności, a także napisania pracy rocznej na koniec II semestru.
2. Do egzaminu dopuszczone są osoby, które uzyskały zaliczenie (na ocenę). Egzamin obejmuje program zajęć – zakres tematyczny oraz literaturę.
Literatura
Hayden White, Poetyka pisarstwa historycznego, Universitas, Kraków 2000; Maria Janion, Romantyzm, rewolucja, marksizm, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1972; Adam Mickiewicz, Dziady cz. II i IV; Leszek Kolankiewicz, Dziady. Teatr święta zmarłych, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999; Zbigniew Majchrowski, Cela Konrada. Powracając do Mickiewicza, słowo / obraz terytoria, Gdańsk 1998; Friedrich Nietzsche, Przypadek Wagnera, przeł. Maria Cumft-Pieńkowska, Kinga Kaśkiewicz, Rafał Michalski, Wydaw. Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004; Slavoj Žižek, Mladen Dolar, Druga śmierć opery, przeł. Sławomir Królak, Wydawnictwo Sic! Warszawa 2008; Walery Gostomski, Z przeszłości i teraźniejszości, Warszawa 1904; Henryk Ibsen, Peer Gynt; Marshall Berman, "Wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu", Universitas, Kraków 2006; Stanisław Przybyszewski, Wybór pism, BN, Wrocław 1967; Magdalena Popiel, Oblicza wzniosłości. Estetyka powieści młodopolskiej, Universitas, Kraków 2004; Myśl teatralna Młodej Polski, red. S. Kruk, I. Sławińska, WAiF, Warszawa 1966; Maurice Maeterlinck, Wnętrze; Stanisław Wyspiański, Warszawianka; Adam Mickiewicz, Pisma towianistyczne, przemówienia, szkice filozoficzne, oprac. Zofia Trojanowiczowa, Czytelnik, Warszawa 2001; Alina Witkowska, Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1997; Adam Mickiewicz, Literatura słowiańska, rok trzeci, przeł. Feliks Wrotnowski, Dzieła, red. Manfred Kridl, t. XVII, Warszawa 1929; Jean Starobinski, Portret artysty jako linoskoczka, przeł. Aleksandra Olędzka-Frybesowa, "Literatura na świecie" nr 9/1976; Stanisław Brzozowski, Eseje i studia o literaturze, t. 1-2, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1990; Zygmunt Krasiński, Nie-boska komedia, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969; Maria Janion, Bohater, spisek, śmierć, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009; Stanisław Wyspiański, Wyzwolenie; Alfred Jarry, Ubu król; Juliusz Słowacki, Mazepa; Jan August Kisielewski, W sieci; German Ritz, Nić w labiryncie pożądania, PIW, Warszawa 2002; Mary Shelley, Frankenstein, przeł. Henryk Goldman, Poznań 1989; Sigmund Freud, Pisma psychologiczne, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 1997; Jan August Kisielewski, Panmusaion, Warszawa 1904; Wśród mitów teatralnych Młodej Polski, red. Irena Sławińska, Maria B. Stykowa, Kraków 1983; Oscar Wilde, Salome; Elaine Showalter, Sexual Anarchy, London 1992; Izabela Filipiak, Obszary odmienności. Rzecz o Marii Komornickiej, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2006; Wojciech Bogusławski, Mimika; Dariusz Kosiński, Sztuka aktorska w polskim piśmiennictwie teatralnym XIX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003; Jerzy Got, Gwiazdorstwo i aktoromania polska w XIX w, "Pamiętnik Teatralny" 1970, z. 3; Dramat i teatr pozytywistyczny, Wydaw. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991; Stanisław Wyspiański, Hamlet; Janina Pudełek, Warszawski balet romantyczny, Kraków 1968; Corporealities. Dancing Knowledge, Culture and Power, ed. by Susan Light Foster, Routledge, New York 1996; Isadora Duncan, Moje życie, przeł. Karol Bunsch, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1959; Helen Thomas, Dance, Modernity and Culture, Routledge, London, New York 1995; Marek Bieńczyk, Czarny człowiek, słowo/obraz terytoria, Gdańska 2001; Maria Janion, Projekt krytyki fantazmatycznej, Wydawnictwo PEN, Warszawa 1991; Etienne Trillat, Historia histerii, przeł. Zofia Podgórska-Klawe, Elżbieta Jamrozik, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1993; Joseph Breuer, Sigmund Freud, Studia nad histerią, przeł. Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa 2008;
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: