Doświadczenie obozowe i jego reprezentacje 3002-1KON2011K1-OG

Celem zajęć jest antropologiczna (ale też socjologiczna i historyczna) analiza doświadczenia uwięzienia w nazistowskich obozach koncentracyjnych. Chcemy badać różne – choć przede wszystkim słowne (ale nie tylko tekstualne) – reprezentacje tego doświadczenia i pamięci o nim. W szczególności te, mające charakter „świadectw” – a więc pochodzące od „świadków”. Od tekstów pisanych „tam i wtedy” – w kacetach – poprzez relacje składane tuż po wojnie, zeznania przed sądami i komisjami historycznymi, wspomnienia i pamiętniki, literaturę, po narracje biograficzne konstruowane u kresu życia byłych więźniów w wywiadach historii mówionej. Będziemy analizować te różne typy świadectw na konkretnych przykładach. Jako kontekst pojawią się także dokumentalne i fabularne filmy o tematyce obozowej. Konwersatorium prowadzone jest we współpracy z Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA, które zgromadziło kilkaset biograficznych relacji (audio i video) byłych więźniów kacetów. Konwersatorium prowadzone jest we współpracy z Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka KARTA, które zgromadziło kilkaset biograficznych relacji (audio i video) byłych więźniów kacetów. Na wybrane zajęcia będziemy zapraszać badaczy, których prace dotyczą zjawisk świata obozowego, reprezentujących różne dyscypliny akademickie i różne podejścia badawcze.Planujemy także dwa wyjazdy połączone z programem dydaktycznym: w I semestrze do Muzeum w obozie na Majdanku, w II semestrze do Muzeum w obozie w Oświęcimiu. Ogólna problematyka spotkań:1. Obozy koncentracyjne – historia i pamięć- system obozowy; - świat społeczny obozu – spojrzenie socjologiczne/antropologiczne; - pamięć o obozach – grupy pamięci, formy upamiętniania; - obozowe muzea i miejsca pamięci. 2. Obozowa historia mówiona: doświadczenie – pamięć – narracja(analiza wywiadów z Archiwum Historii Mówionej Karty i DSH) - pamięć autobiograficzna / pamięć społeczna;- pamięć komunikatywna / pamięć kulturowa;- pamięć epizodyczna / pamięć semantyczna (doświadczenie/ wiedza);- doświadczenie obozowe w kontekście „całej” biografii / narracja o nim w kontekście „całej” autobiografii;- stwarzanie „świadka” i jego „świadectwa” - wywiad jako akt komunikacji (różne definicje sytuacji wywiadu); - ja / inny i świat społeczny kacetu w relacjach historii mówionej;- język opowieści a świat społeczny narratora; - cisza i jej znaczenia w świadectwach historii mówionej;- „filozofie” ocalenia;- „materialność” świadectw historii mówionej, znaczenia nośnika dla charakteru świadectwa: zapis audio - zapis video – transkrypcja;- świadectwa historii mówionej jako źródła (dane) w badaniach historycznych, socjologicznych, antropologicznych. 3. Świadectwa obozowe – rozpoznanie i próba typologii- antropologiczna kategoria świadectwa i śladu (Paul Ricouer, Aleida Assmann, Frank Ankersmit); - „tam i wtedy” – listy obozowe, zapiski „prywatne”; - świadectwo a dokument: relacje składane po wojnie przed komisjami historycznymi, sądami…; - wywiady historii mówionej;- wspomnienia pisane / drukowane;- świadectwo a literatura – literatura świadectwa: Tadeusz Borowski, Primo Levi, Jean Améry, Imre Kertes, Jorge Semprun, Seweryna Szmaglewska, Zofia Kossak;- świadectwa(?) z drugiej strony – relacje, wspomnienia ss-manów (R. Höss);- świadectwo a film: Los utracony, reż Lajos Koltai – film fabularny w/g książki (i scenariusza) Imre Kertesa.

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne

Tryb prowadzenia

w sali

Założenia (opisowo)

Konwersatorium jest adresowane zwłaszcza do studentów kulturoznawstwa, historii, MISH-u, filologii polskiej, socjologii, psychologii. Jednak mogą w nim brać udział wszyscy studenci Uniwersytetu Warszawskiego, niezależnie od kierunku studiów.

Efekty kształcenia

Po ukończeniu konwersatorium student:- umie wskazać najważniejsze cechy systemu nazistowskich obozów koncentracyjnych w czasie II wojny światowej;- umie wskazać najważniejsze sposoby upamiętniania doświadczeń obozowych; - umie analizować sposoby reprezentacji doświadczeń obozowych; - zna kategorie świadectwa i śladu; pamięci komunikatywnej i kulturowej; pamięci epizodycznej i pamięci semantycznej;- zna podstawową typologię świadectw obozowych.

Kryteria oceniania

Na końcową ocenę składają się: przygotowanie do zajęć i aktywność na zajęciach oraz obecność na zajęciach (dopuszczalne 2 nieobecności). Ewentualnie także przygotowanie zagajenia lub krótkiej, nieobowiązkowej pracy semestralnej .

Literatura

Wskazana literatura ma charakter orientacyjny – podajemy tylko wybrane polskie tytuły, ale będziemy zachęcać także do lektur w innych językach (głównie po angielsku i francusku). 1. Literatura teoretycznaAnkersmit Frank, Narracja, reprezentacja, doświadczenie. Studia z teorii historiografii, Kraków 2004 (wybrane eseje).Assman Aleida, Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, przeł. P. Przybyła, w tomie: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, pod red. M. Saryusz-Wolskiej, Kraków 2009.Assman Jan, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham, wstęp i red. naukowa R. Traba, Warszawa 2008, Cz. pierwsza. Podstawy teoretyczne. Giza Anna, Życie jako opowieść. Analiza materiałów autobiograficznych w perspektywie socjologii wiedzy, Wrocław 1991.Halbwachs Maurice, Społeczne ramy pamięci, przekł. i wstęp M. Król, Warszawa 2008 (fragmenty).Jedlicki Jerzy, Dzieje doświadczone i dzieje zaświadczone, w tomie: Dzieło literackie jako źródło historyczne, pod red. Z. Stefanowskiej i J. Sławińskiego, Warszawa 1978. Nora Pierre, Między pamięcią i historią: „Les lieux de memoire”, przeł. P. Mościcki, w tomie: Tytuł roboczy: archiwum. Nr 2, red. A. Leśniak, M. Ziółkowska, Łódź 2009. Pomian Krzysztof, Historia. Nauka wobec pamięci, Lublin 2006, rozdz. Historia kultury, historia semioforów.Ricoeur Pierre, Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. J. Margański, Kraków 2006.Wyka Anna, Badacz społeczny wobec doświadczenia, Warszawa, 1994.2. Reprezentacje doświadczenia obozowegoWywiady audio i wideo ze zbiorów Archiwum Historii Mówionej.Zapisy dźwiękowe z procesów oświęcimskich we Frankfurcie nad Menem.„Oświadczenia” więźniarskie z Archiwum Muzeum Miejsca pamięci Auschwitz – Birkenau.Améry Jean, Poza winą i karą. Próby przełamania podjęte przez złamanego, przeł. R. Turczyn, posłowie P. Weiser, Kraków 2007.Autobiografia Rudolfa Hössa, komendanta obozu oświęcimskiego, Warszawa 2003 (lub wcześniejsze wydania jako Wspomnienia Rudolfa Hoessa, komendanta obozu oświęcimskiego).Borowski Tadeusz, Byliśmy w Oświęcimiu, Pożegnanie z Marią, Kamienny świat, w tegoż, Proza (1), oprac. S. Buryła, Kraków 2004.Byłem numerem… Historie z Auschwitz, oprac. K. Piechowski, Warszawa 2004.Camon Ferdinando, Rozmowa z Primo Levim, przeł. E. Kabatc, Oświęcim 1997.Carpi Aldo, Dziennik z Gusen, przeł. G. Melillo i B. Budzyński, Zakrzewo 2009.Cudem ocaleni. Wspomnienia z „kacetów”, praca zbiorowa, przedmowa A. Kozłowiecki, Londyn 1981.Europa według Auschwitz. Kronika-reportaż (szkic), oprac. Marek Miller, współpraca M. Sieciechowicz, A. Fidecka-Wojciechowska, P. Sawicki, Z. Żbikowski, Laboratorium Reportażu UW, zbindowany wydruk komputerowy.Gawalewicz Adolf, Refleksje z poczekalni do gazu. Wspomnienia muzułmana, Kraków 1968.Grzesiuk Stanisław, Pięć lat kacetu, Warszawa 2010 (lub wcześniejsze).Jesteśmy świadkami. Wspomnienia byłych więźniów Majdanka, wybór i wstęp Cz. Rajca, E. Rosiak, A. Wiśniewska, Lublin 1969. Kertész Imre, Los utracony, przeł. K. Pisarska, Warszawa 2002 (lub następne).Kossak Zofia, Z otchłani. Wspomnienia z lagru, Częstochowa 1946.Levi Primo, Czy to jest człowiek?, przeł. H. Wiśniowska, Kraków 2008 (lub wcześniejsze). Levi Primo, Pogrążeni i ocaleni, przeł. S. Kasprzysiak, Kraków 2009.Muzułman wraca do domu i inne pamiętniki więźniów hitlerowskich obozów koncentracyjnych, oprac. St. Nowakowski, Kraków 1985. My z Majdanka. Wspomnienia byłych więźniarek, oprac. K. Tarasiewicz, Lublin 1988. Numery mówią. Wspomnienia więźniów KL Auschwitz, wybór J. Przewłocki. T. Sobolewicz, A. Widera, Katowice 1980.Ocaleni z Mauthausen. Relacje polskich więźniów obozów nazistowskich systemu Mauthausen-Gusen, wybór i oprac. Katarzyna Madoń-Mitzner, Warszawa 2010. Posmysz Zofia, Pasażerka, Warszawa 1962.Półtawska Wanda, I boję się snów…, Warszawa 1962. Rusinek Michał, Z barykady w dolinę głodu, Kraków 1946.Przeżyli Majdanek. Wspomnienia byłych więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, wybór i oprac. Cz. Rajca, A. Wiśniewska, Lublin 1980. Semprun Jorge, Odpowiedni trup, przeł. M. Ochab, Warszawa 2002.Szukajcie w popiołach. Papiery znalezione w Oświęcimiu, z języka żydowskiego przeł. Sz. Datner, oprac. J. Gumkowski, A. Rutkowski, Łódź 1965.Szmaglewska Seweryna, Dymy nad Birkenau, Warszawa 1945.Wińska Urszula, Zwyciężyły wartości. Wspomnienia z Ravensbrück, Gdańsk 1985.Wspomnienia więźniów obozu oświęcimskiego, pod. red. K. Smolenia, Oświęcim 1983.Wśród koszmarnej zbrodni. Notatki więźniów Sonderkommando, Oświęcim 1975.Z kraju grozy. Wspomnienia z obozów koncentracyjnych w Niemczech, wstęp T. Sarnecki, Bruksela 1945.3. Filmy o tematyce obozowejKornblumenblau, reż. Leszek Wosiewicz, 1988.Los utracony, rez. Lajos Koltai, 2005. Szara strefa, reż. Tim Blade Nelson, 2001.4. Interpretacje doświadczeń obozowych i ich reprezentacjiAgamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek (Homo sacer III), przeł. S. Królak, Warszawa 2008.Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. I-V, red. naukowa Wacław Długoborski, Franciszek Piper, Oświęcim Brzezinka 1995.Buryła Sławomir, Prawda mitu i literatury. O pisarstwie Tadeusza Borowskiego i Leopolda Buczkowskiego, Kraków 2003.Domańska Ewa, Muzułman: świadectwo i figura, w tomie: Zagłada. Współczesne problemy rozumienia i przedstawiania, pod red. P. Czaplińskiego i E. Domańskiej, Poznań 2009. Dunin-Wąsowicz Krzysztof, Ruch oporu w hitlerowskich obozach koncentracyjnych 1939-1945, Warszawa 1983. Filipkowski Piotr, Historia mówiona i wojna. Doświadczenie obozu koncentracyjnego w perspektywie narracji biograficznych, Wrocław 2010.Frankowski Marek T., Ludzie i bestie. Socjologiczne studium mikrostruktur społecznych niemieckiego obozu koncentracyjnego, Warszawa 2003.Frankl Victor E., Psycholog w obozie koncentracyjnym, Warszawa 1962. Giza Anna, Autobiografia: między symbolem z rzeczywistością, w: Poza granicami socjologii ankietowej, red. A. Sułek, K. Nowak, A. Wyka, Warszawa 1988.Goffman Erving, Charakterystyka instytucji totalnych, w: Elementy teorii socjologicznych, red. J. Szacki, Warszawa 1978.Jagoda Zenon, Stanisław Kłodziński, Jan Masłowski, Oświęcim nieznany, Kraków 1981.Kertész Imre, Język na wygnaniu, przeł. E. Cygielska, E. Sobolewska, Warszawa 2004.Kępiński Antoni, Refleksje oświęcimskie, wybór i wstęp Z. J. Ryn, Kraków 2005.Krupa Bartłomiej, Wspomnienia obozowe jako specyficzna odmiana pisarstwa historycznego, Kraków 2006.Lang Berel, Nazistowskie ludobójstwo. Akt i idea, przeł. Anna Ziębińska-Witek, Lublin 2006.Majdanek 1941-1944, pod red. T. Mencla, Lublin 1991.Morawiec Arkadiusz, Literatura w lagrze, lagier w literaturze. Fakt – temat – metafora, Łódź 2009.Odorowski Kazimierz, Psychologia i psychopatologia hitlerowskich obozów koncentracyjnych. Próba analizy postaw i zachowań w warunkach ekstremalnych obciążeń, Warszawa 1995.Pawełczyńska Anna, Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 2004.Rokuszewska-Pawełek Alicja, Chaos i przymus. Trajektorie wojenne Polaków — analiza biograficzna, Łódź 2002.Werner Andrzej, Zwyczajna apokalipsa. Tadeusz Borowski i jego wizja świata obozów, Warszawa 1971.Ziębińska-Witek Anna, Holocaust. Problemy przedstawiania, Lublin 2005.Ziątek Zygmunt, Wiek dokumentu. Inspiracje dokumentarne w Polskiej prozie współczesnej, Warszawa 1999.5. Upamiętnianie obozów koncentracyjnychKucia Marek, Auschwitz jako fakt społeczny. Historia, współczesność i świadomość KL Auschwitz w Polsce , Kraków 2005.Wawrzyniak Joanna, ZBoWiD i pamięć II wojny światowej 1949-1969, Warszawa 2009.Wóycicka Zofia, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944-1950, Warszawa 2009.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3002-1KON2011K1-OG w USOSweb