Prawo, literatura, romantyzm. Inspiracje i tematy prawne w literaturze polskiej I połowy XIX wieku 3001-PLR-OG

Celem zajęć jest przedstawienie wybranych aspektów relacji między prawem a literaturą w okresie romantyzmu. Wbrew stereotypowemu przekonaniu o wyłącznie irracjonalnym charakterze dziedzictwa tej epoki, okazuje się ono silnie uwikłane w konteksty wynikające z przemian systemów prawnych w XVIII i XIX stuleciu. Wielu spośród pisarzy i poetów epoki studiowało prawo (Słowacki, Krasiński, Mochnacki) lub miało doświadczenie pracy urzędniczej lub zarządzania majątkiem ziemskim (Towiański, Syrokomla), wśród inspiracji romantyków pojawia się obsesyjnie powracający do scen procesowych Szekspir, z tematyką prawną korespondują ważne w epoce gatunki literackie: testament oraz dramat, który (np., w przypadku Słowackiego) czerpie elementy swojej struktury z postępowania sądowego oraz tradycji parlamentaryzmu I Rzeczpospolitej.

Uwzględnienie rozmaitych relacji, w które wchodzą prawo i literatura epoki okazuje się możliwe dzięki wykorzystaniu pojęcia kultury prawnej, która oznacza więcej niż prawo sensu stricto – czyli akt stanowiony i wynikające z niego normy i sankcje. Zawiera w sobie także konteksty historyczne i obyczajowe, które mogły stać się częścią świata przedstawionego w dziele literackim, ujawniać się przez światopogląd bohatera czy też instancji nadawczej: narratora lub podmiotu lirycznego. Jest więc zbiorem znanych twórcom faktów i motywów związanych z prawem, zarówno sięgających w przeszłość (zwłaszcza przynależnych do kultury I Rzeczpospolitej), jak i współczesnych, a nawet określających kształt projektowanego systemu prawnego przyszłego, odrodzonego państwa polskiego. Kontekst ten obejmuje teorie, przepisy i zwyczaje ukształtowane przez europejskie przemiany społeczne i filozoficzne, a także okoliczności narzucone przez sytuację polityczną pozbawionego państwowości narodu. Powstająca w ten sposób całość podlega ocenie twórców i była przekształcana przez ich wyobraźnię. Stąd w badaniach tego typu kluczowa nie jest zgodność literackich przekazów ze stanem faktycznym, a ich wartościujący, indywidualny charakter.

Pierwsze spotkanie będzie miało charakter organizacyjny i wprowadzający. Dwa kolejne zostaną poświęcone kontekstom europejskim omawianego zjawiska: przemianom stosunku do zjawiska prawa obecnym w literaturze niemieckiej (Schiller) i angielskiej (Byron) oraz narodzinom literatury kryminalnej w literaturze amerykańskiej (Poe). Pozostałe spotkania zostaną poświęcone na omówienie kolejnych tekstów polskich. Niejednoznaczny stosunek twórców romantycznych do dziedzictwa epoki szlacheckiej, rozwijający się do pewnego stopnia wbrew oświeceniowej krytyce, zostanie omówiony w odniesieniu do dwóch gałęzi prawa cywilnego: spadkowego i małżeńskiego, a także figury palestranta i wewnętrznego zróżnicowania stanu szlacheckiego. Nacisk zostanie też położony na relacje między prawem a procesem sądowym, szczególnie widoczne w twórczości dramatycznej Juliusza Słowackiego. W polu zainteresowania stanie też fundatorski dla mesjanistycznego okresu twórczości Mickiewicza i popularnej recepcji epoki proces filomatów.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Tryb prowadzenia

w sali

Koordynatorzy przedmiotu

Katarzyna Westermark

Efekty kształcenia

Uczestnik lub uczestniczka zajęć:

- potrafi określić przedmiot studiów interdyscyplinarnych „law and literature”, wskazać jego najważniejsze kierunki i przedstawicieli
- wskazuje inspiracje w tekstach romantycznych wywodzące się z europejskich tradycji prawnych (dziewiętnastowiecznej, szlachecko-sarmackiej, antycznej)
- dostrzega konteksty historyczne i polityczne postawania tekstów oraz ich oddziaływanie na podejmowane tematy
- zna i rozumie zabiegi literackie i językowe, które pozwalają na przekształcenia tekstu prawnego w artystyczny
- wskazuje na relacje pomiędzy postępowaniem sądowym a konstrukcją tekstu dramatycznego

Kryteria oceniania

kontrola obecności, kolokwium

Literatura

Teksty literackie:

1. -
2. Friedrich Schiller, Zbójcy, przeł. M. Budzyński, Wrocław 1923,
George G. Byron, Don Juan, przeł. E. Porębowicz, Warszawa 1922,
G. Byron, Pieśń dla luddystów, przeł. W. Zembaty, w pracy doktorskiej tegoż: https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/620/Doktorat%20Wojciecha%20Zembatego.pdf?sequence=1
3. E. A. Poe, Zabójstwo przy Rue Morgue, tłum. S. Wyrzykowski
4. A. Mickiewicz, Dziadów cz. III (wydanie dowolne)
5. A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod, J. Słowacki, Hugo (wydania dowolne)
6. A. Mickiewicz, Pan Tadeusz (wydanie dowolne)
7. H. Rzewuski, Pamiątki Soplicy (wydanie dowolne)
8. W. Syrokomla, Urodzony Jan Dęboróg (wydanie dowolne)
9. J. Słowacki, Kordian (wydanie dowolne)
10. J. Słowacki, Balladyna (wydanie dowolne)
11. J. Słowacki, Sen srebrny Salomei (wydanie dowolne)
12. A. Fredro, Dożywocie; J. Słowacki, Testament mój (wydania dowolne)
13. fragmenty utworów: A. Mickiewicz, Pan Tadeusz; J. Słowacki, Fantazy; A. Fredro, Zemsta; H. Rzewuski, Pamiątki Soplicy
14. A. Mickiewicz, wybrane wiersze

UWAGA: część tekstów zostanie omówiona we fragmentach. Literatura może ulec zmianie w związku z zainteresowaniami studentów.

Opracowania:

ad 1
Literatura w granicach prawa (XIX–XX wiek), red. K. Budrowska, E. Dąbrowicz, M. Lul, Warszawa 2013.
Zeidler Kamil, Estetyka prawa, Gdańsk 2018.

ad 2
Dobijanka-Witczakowa Olga, Wstęp w: F. Schiller, Zbójcy, Wrocław 1986.

ad 3
Cegielski Tadeusz, Detektyw w krainie cudów. Powieść kryminalna i narodziny nowoczesności (1841-1941), Warszawa 2015.

ad 4
Borowczyk Jerzy, Rekonstrukcja procesu filomatów i filaretów 1823-1824, Poznań 2003.

ad 5
Wnuk Agnieszka, Polska romantyczna powieść poetycka. Wyznaczniki i konteksty gatunkowe, Warszawa 2014.

ad 6
Zarębina Maria, Poeta wśród prawników: o „Panu Tadeuszu” inaczej, Kraków 1999.

ad 7
Oleksy Kacper, Gawęda o... prawie: „Pamiątki Soplicy” Henryka Rzewuskiego i ich wątek polemiczny, [w:] Prawo i literatura. Szkice, red. J. Kuisz, M. Wąsowicz, Warszawa 2015.

ad 8
Waśko Andrzej, Romantyczny sarmatyzm. Tradycja szlachecka w literaturze polskiej lat 1831–1863, Kraków 1995.

ad 9
Inglot Mieczysław, „Kordian”: oblicza heroizmu i ich dramatyczne konsekwencje „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. A. Mickiewicza” 1999.

ad 10
Janion Maria, Obrona Balladyny, w: tejże, Odnawianie znaczeń, Kraków 1980.
Szczepankowska Irena, Prawo i sąd w dramatach Juliusza Słowackiego, w: Piękno Juliusza Słowackiego, t. 2, red. Jarosław Ławski, Grzegorz Kowalski, Łukasz Zabielski, Białystok 2013.

ad 11
Piwińska Marta, Wstęp w: J. Słowacki, Sen srebrny Salomei, Wrocław 1991

ad 12
Zabierowski Stanisław, Testmenty poetyckie, [w:] Księga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, Kraków 1961.

ad 13
Witkowska Alina, Cześć i skandale. O emigracyjnym doświadczeniu Polaków, Gdańsk 1997.
Piwińska Marta, Miłość romantyczna, Kraków 1984.

ad 14
Szczygielski Krzysztof, O sławnych prawodawcach w wierszach Adama Mickiewicza, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, t. 14, z. 2.
Sikora Agata, „Aż do najmniejszej kropki”: o prawie i biurokracji filomatów, „Teksty Drugie” 2015, nr 4

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3001-PLR-OG w USOSweb