Literatura jako medium krytyki społecznej 3001-LMKS
W ramach wykładu zatytułowanego Literatura jako medium krytyki społecznej omówione zostaną takie tematy jak: obszary krytyki społecznej w literaturze: relacje (nierówności, wykluczenia, stereotypy), literatura zaangażowana i jej odmiany (prezentowane w ujęciu historycznym), wybrane gatunki krytyczne literatury (m.in. satyra, farsa, antyutopia, opowiadanie tragikomiczne, antybaśń). Dyskutowane będą także zagadnienia takie jak: literatura jako narzędzie krytyki języka, idei ogólnych i norm, styl groteskowy, ironiczny i parodystyczny w literaturze i ich funkcja krytyczna.
Główne cele wykładu to: 1) poszerzenie wiedzy studentów na temat krytycznych funkcji literatury w procesie diagnozowania istotnych zjawisk i mechanizmów życia społecznego, 2) ukazanie literatury jako narzędzia emancypacji, 3) pogłębienie rozumienia specyfiki literatury (i jej form) ujmowanej jako medium krytycznej refleksji na tematy społeczne.
W toku refleksji nad kolejnymi tematami istotnym materiałem egzemplifikacyjnym stanie się literatura piękna (polska i obca) nie tylko ze względu na zawarte w niej obserwacje krytyczne o charakterze protosocjologicznym i protopsychologicznym, lecz także z uwagi na wpisane w nią za pośrednictwem stylu artystycznego unikalne punkty widzenia, których uwzględnienie pozwoli na bardziej zniuansowaną problematyzację omawianych kwestii. Rozważania nad wskazanymi zagadnieniami będą prowadzone z uwzględnieniem różnic metodologicznych w podejściu do tematyki społecznej w ramach refleksji o charakterze literaturoznawczym, socjologicznym i psychologicznym.
Zakres tematyczny:
1. Literatura jako medium krytyki społecznej – wprowadzenie
2. Obszary krytyki społecznej w literaturze (I) – relacje: nierówności, wykluczenia, stereotypy
3. Obszary krytyki społecznej w literaturze (II) – normy językowe: idee ogólne, dyskursy
4. Literatura zaangażowana i jej wybrane odmiany (w ujęciu historycznym)
5. Gatunki krytyczne literatury (I): satyra
6. Gatunki krytyczne literatury (II): farsa
7. Gatunki krytyczne literatury (III): antyutopia
8. Gatunki krytyczne literatury (IV): opowiadanie tragikomiczne
9. Gatunki krytyczne literatury (V): antybaśń
10. Literatura i krytyka języka
11. Literatura i krytyka norm
12. Literatura i krytyka idei ogólnych
13. Styl groteskowy w literaturze i jego funkcja krytyczna
14. Styl ironiczny w literaturze i jego funkcja krytyczna
15. Parodia i jej funkcja krytyczna
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Nabyta wiedza:
- Student identyfikuje istotne zjawiska życia społecznego i rozpoznaje ich złożoność;
- Słuchacz rozumie w sposób pogłębiony i krytyczny swoistość i dynamikę napięć jakie, rodzą się w relacjach społecznych;
- Student zna i rozumie podstawowe terminy umożliwiające dyskusję na tematy społeczne;
- Słuchacz rozumie podstawowe różnice, jeśli chodzi o status przedmiotu i metod badań problematyki społecznej w ramach literaturoznawstwa, psychologii i socjologii.
- Student zyskuje świadomość znaczenia znajomości i wagi literatury pięknej w procesie krytyki istotnych zjawisk życia społecznego.
Nabyte umiejętności:
- Student potrafi omówić krytycznie, sproblematyzować i dookreślić w sposób relacyjny i kontekstowy kategorie związane z życiem społecznym;
- Słuchacz umie wskazać i opisać literackie gatunki krytyczne takie jak: farsa, satyra, opowiadanie tragikomiczne, antyutopia, antybaśń, ;
- Student zyskuje zdolność prowadzenia dyskusji o problemach takich jak literatura zaangażowana i literatura rozumiana jako narzędzie krytyki języka, idei ogólnych i norm;
- Słuchacz potrafi zidentyfikować styl groteskowy, ironiczny i parodystyczny oraz opisać ich funkcje krytyczne.
Nabyte kompetencje społeczne:
- Student jest gotów integrować w sposób przemyślany pod względem metodologicznym wiedzę o zjawiskach społecznych pochodzącą z różnych dyscyplin i myśleć o nich krytycznie;
- Słuchacz zyskuje świadomość krytycznych funkcji literatury;
- Student jest gotów pogłębiać wiedzę zdobytą w ramach wykładu, a także weryfikować i ujmować w sposób krytyczny informacje uzyskane w toku samodzielnej pracy.
Kryteria oceniania
Zaliczenie zajęć na podstawie rozwiązania zadań umieszczanych na platformie Kampus w ciągu semestru oraz testu końcowego sprawdzającego znajomość zagadnień omawianych na wykładzie.
Literatura
Aronson Elliot, Aronson, Joshua, Człowiek istota społeczna, tłum. Małgorzata Guzowska, Warszawa 2020.
Aronson Elliot, Wilson Timothy D, Akert Robin M., Psychologia społeczna, tłum. Joanna Gilewicz, Poznań 2012.
Assmann Aleida, Cztery formy pamięci, w: Assmann Aleida, Między historią a pamięcią. Antologia, tłum. Sidowska Krystyna, Warszawa 2013.
Bachtin Michaił, Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, przeł. A. i A. Goreniowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1975.
Balbus Stanisław, Między stylami, Kraków 1993.
Bartmiński Jerzy, Niebrzegowska-Bartmińska Stanisława, Tekstologia, Warszawa 2009.
Bergson Henri, Le rire. Essai sur la significaton du comique, Paris 1946.
Boski Paweł, Boski, Jarymowicz Maria, Malewska-Peyre Hanna, Tożsamość a odmienność kulturowa, Warszawa 1992.
Boski Paweł, Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik psychologii międzykulturowej, Warszawa 2010.
Canclini Nestor Garcia, Hybrid Cultures. Stategies for Entering and Leaving Modernity, Minneapolis–London 1995.
Critchley Simon, On Humor, London 2002.
Escola Marc, L’humour la théorie, Décembre 2012.
Foucault Michel, Porządek dyskursu, Gdańsk 2002.
Głowiński Michał, O intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” 1989, z. 4–5.
Hegel Georg Wilhelm Friedrich, Wykłady o estetyce, tłum. J. Grabowski i A. Landman, t. 3, Warszawa 1967.
Hutcheon Linda, A Theory of Parody: The Teachings of Twentieth-Century Art Forms, Methuen, New York– London 1985.
Kant Immanuel, Krytyka władzy sądzenia, tłum. J. Gałecki, Warszawa 1986.
Kasperski Edward, Między poetyką i antropologią postaci, w: Postać literacka. Teoria i historia, red. Edward Kasperski, Brygida Pawłowska-Jądrzyk (współred.), Warszawa 1998.
Kasperski Edward, Metody i metodologia (metodologia ogólna, nauki humanistyczne, wiedza o literaturze), red. Ż. Nalewajk, Warszawa 2017.
Kasperski Edward, Tragigroteska Kafki, "Tekstualia" 2008 3 (14).
Krawczak Ewa, Literatura i społeczeństwo. Wokół problematyki socjologii literatury, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio I: Philosophia, Sociologia, vol. XXVI, 4, 2001.
Literatura zaangażowana - koncepcje, programy, realizacje. Czy potrzebna nowa definicja?, red. Paweł Cieliczko, Ewa Ziętek-Maciejczyk, Warszawa 2006.
Nalewajk Żaneta, Groteska i makabra. O motywie przemiany w prozie Wojciecha Kuczoka na przykładzie „Malizmu reagicznego” oraz „Szkieleciarek, [w:] Polska literatura najnowsza – poza kanonem, P. Kierzek, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2008.
Nalewajk Żaneta Ironia jako alternatywa rozpaczy. Krytyka kultury w „Sprawozdaniu dla Akademii” Franza Kafki, [w:] „Tekstualia. Palimpsesty Literackie Artystyczne Naukowe” 2008, nr 1 (12).
Nalewajk Żaneta, Nowe szaty Kaina. Problematyka graniczna jako perspektywa poznawcza w Obcym Alberta Camusa i Kainie. Opowiadaniu egzystencjalnym Bohumila Hrabala, „Tekstualia. Palimpsesty Literackie Artystyczne Naukowe” 2011, nr 1 (24).
Nalewajk Żaneta, Satyra polityczna i obyczajowa oraz estetyka groteski wobec fetyszy pojęciowych epoki na przykładzie wczesnej twórczości prozatorskiej Sławomira Mrożka, [w:] Fantazmaty i fetysze w literaturze polskiej XX (i XXI) wieku, pod red. Andrzeja Stanisława Kowalczyka, Tomasza Wójcika, Andrzeja Zieniewicza [w:] Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2011.
Nalewajk Żaneta, The Somatic Literary Grotesque: Intertextual References to Kafka in “The Metamorphosis” by Sławomir Mrożek, translated by Katarzyna Ojrzyńska [w:] Stories for the Future. A Between Almanach, pod red. Tomasza Wiśniewskiego, Davida Malcolma, Ż. Nalewajk i M. Szuby, Gdańsk 2015.
Nalewajk Żaneta, W stronę perspektywizmu. Problematyka cielesności w prozie Brunona Schulza i Witolda Gombrowicza, Gdańsk 2010.
Nalewajk Żaneta, Zwyczajni ludzie w czasach zmiany. Paradoksy „normalności” w „Kolonii karnej” Franza Kafki, [w:] Zwyczajny człowiek w niezwyczajnej sytuacji. Próba przekazania doświadczenia nieposiadającego wzoru opisywalności, pod red. naukową Hanny Gosk, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009.
Sartre Jean-Paul, Czym jest literatura, Warszawa 1968.
Słownik literatury polskiej XX wieku, red. Alina Brodzka, Wrocław 1993.
Słownik rodzajów i gatunków literackich, red. Grzegorz Gazda, Warszawa 2012.
Egzemplifikacja literacka omawianych zagadnień zaczerpnięta zostanie zarówno z klasyki literatury polskiej, jak i światowej (m.in. z dzieł Karola Irzykowskiego, Stanisława Ignacego Witkiewicza, Witolda Gombrowicza, Stefana Themersona, Sławomira Mrożka, Leszka Kołakowskiego, Izabeli Filipiak, Wojciecha Kuczoka, Michała Witkowskiego, Margarett Atwood, Franza Kafki, Jean-Paula Sartre’a, Alberta Camusa i innych).
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: