Prowadzony w cyklu: 2025

Kod ISCED: 0232

Punkty ECTS: 15

Język: polski

Organizowany przez: Instytut Literatury Polskiej (dla: Wydział Polonistyki)

Topografie miasta. Polska literatura miejska XX i XXI wieku w perspektywie transnarodowej 3001-C561LW1

Seminarium koncentruje się na literackich reprezentacjach miast oraz analizie relacji między przestrzenią miejską a tekstem literackim. Punktem wyjścia jest przekonanie, że miasta nie są jedynie tłem dla wydarzeń fabularnych, ale pełnoprawnymi uczestnikami opowieści – nośnikami pamięci, tożsamości, władzy i wyobraźni. Interesuje nas, w jaki sposób literatura tworzy miasta, a także jak miasta kształtują narracje, języki i gatunki literackie.

Podstawowe kierunki naszego zainteresowania, a zarazem interpretacji utworów literackich, wyznaczą: nowy regionalizm, spacjologia tematyczna, badania nad relacjami miejsca i nie-miejsca z jednej strony oraz literatury z drugiej, a także studia nad polityką miejsca i nie-miejsca. Korzystając z propozycji teoretycznych autorów takich jak Michel Foucault, Marc Augé, Elżbieta Rybicka czy Małgorzata Saryusz-Wolska, analizować będziemy zarówno przestrzenie wyobrażone, jak i rzeczywiste, z naciskiem na relacje między miastem a pamięcią, tożsamością, modernizacją, migracją i marginalizacją.

W ramach kursu interpretować będziemy literaturę polską i obcą, od klasyki po teksty współczesne, obejmujące różne gatunki – powieści, eseje, reportaże i teksty hybrydyczne – a także wybrane filmy. Szczególną uwagę poświęcimy takim miastom jak: Gdynia, Warszawa, Lwów, Gdańsk, Gliwice, Tel Awiw, Wiedeń, Berlin, Wenecja i Paryż, rozpatrywanym jako przestrzenie pamięci, modernizacji, ideologii, wykluczenia lub utopii.

Celem seminarium jest nie tylko interpretacja literatury przez pryzmat miejskiej przestrzenności, ale także rozwijanie umiejętności prowadzenia samodzielnych badań interdyscyplinarnych. Uczestnicy zostaną przygotowani do pisania prac magisterskich w obszarze literaturoznawstwa, kulturoznawstwa i studiów miejskich, a także do stosowania metod analizy tekstów kultury w perspektywie komparatystycznej i krytyczno-teoretycznej.

Rodzaj przedmiotu

seminaria magisterskie

Tryb prowadzenia

w sali

Założenia (opisowo)

Seminarium poświęcone jest literackim reprezentacjom przestrzeni miejskich oraz współczesnym sposobom ich analizy z perspektywy teorii literatury, kulturoznawstwa i studiów miejskich. Punktem wyjścia jest założenie, że miasta – zarówno te realnie istniejące, jak i wyobrażone – są nie tylko tłem wydarzeń literackich, ale także aktywnymi uczestnikami narracji, nośnikami znaczeń kulturowych, społecznych i politycznych. Podczas seminarium przyjrzymy się różnym sposobom językowego i narracyjnego wytwarzania miasta w literaturze, a także temu, jak miasta funkcjonują jako archiwa pamięci, miejsca utopii i dystopii, przestrzenie modernizacji i migracji, sceny konfliktów klasowych, kulturowych i tożsamościowych. W centrum naszych rozważań znajdą się zarówno polskie, jak i obcojęzyczne teksty literackie, reprezentujące różne gatunki (powieść, esej, reportaż, poezja), rejestry (kanon i literatura popularna), języki (polski, niemiecki, francuski, hebrajski, ukraiński) i kręgi kulturowe. Czytane będą one z perspektywy współczesnych koncepcji badawczych: geopoetyki, heterotopii, nie-miejsc, zwrotu topograficznego, studiów nad pamięcią i nowego regionalizmu. Seminarium ma charakter interdyscyplinarny i komparatystyczny. Obok tekstów literackich analizować będziemy wybrane utwory filmowe oraz teksty krytycznoliterackie i kulturoznawcze. Szczególną uwagę poświęcimy miastom Europy Środkowo-Wschodniej i Zachodniej – takim jak Gdynia, Gdańsk, Warszawa, Lwów, Tel Awiw, Wiedeń, Berlin, Wenecja i Paryż – traktowanym jako laboratoria nowoczesności, przestrzenie pamięci lub miejsca oporu wobec dominujących narracji kulturowych. Celem seminarium jest przygotowanie studentów do samodzielnego sformułowania tematu i realizacji pracy magisterskiej z zakresu literaturoznawstwa, kulturoznawstwa lub studiów miejskich. Studenci zapoznają się z aktualnymi metodami analizy tekstów kultury, rozwijają umiejętności interpretacyjne oraz uczą się prowadzenia argumentacji naukowej w dłuższej formie pisemnej.

Koordynatorzy przedmiotu

Karol Hryniewicz
Jagoda Wierzejska

Efekty kształcenia

Wiedza
Student zna terminologię i orientuje się w zagadnieniach przedstawiania rzeczywistości w utworze literackim.

Student orientuje się w zagadnieniach konstrukcji fabularnych oraz zna różne gatunki prozatorskie i poetyckie.

Student rozpoznaje rozmaite strategie obecności autora w utworze literackim.

Student posiada podstawową wiedzę na temat miejsca wypowiedzi literackiej w dwudziestowiecznej formacji kulturowej.

Umiejętności
Student rozróżnia i analizuje zjawiska literackie charakterystyczne dla XX wieku, zwłaszcza jego drugiej połowy, i umieszcza je w odpowiednich kontekstach historycznych.

Student umie sporządzić plan własnych badań literackich i zrealizować go na poziomie rozprawy magisterskiej.

Student interpretuje utwory literackie, rozpoznając ich związki z tłem historycznym i kulturowym epoki.

Student potrafi ocenić przydatność różnych metod i procedur badawczych.

Student korzysta z różnorodnych źródeł – literackich, historycznych i kulturowych.

Student umie przygotować prezentację (np. licencjacką lub seminaryjną), opartą na własnych pomysłach interpretacyjnych i osadzoną w wybranych metodologiach badawczych.

Kompetencje społeczne
Student wskazuje w literaturze XX wieku obszary problemowe (dotyczące tematów, form lub stylów), które domagają się nowych rozstrzygnięć interpretacyjnych lub teoretycznych.

Kryteria oceniania

Obecność na zajęciach – dopuszczalne są maksymalnie dwie nieobecności w semestrze.
Liczba punktów / udział w ocenie końcowej: 25

Bieżąca aktywność oraz przygotowanie i wygłoszenie prezentacji (ok. 15 minut) na temat związany z tematyką seminarium (raz w semestrze).
Liczba punktów / udział w ocenie końcowej: 25

Przygotowanie bibliografii oraz konspektu pracy magisterskiej, które zostaną zaprezentowane pod koniec drugiego semestru.
Liczba punktów / udział w ocenie końcowej: 50

Praktyki zawodowe

Literatura

I semestr

1. Zajęcia wprowadzające

2. Geopoetyka a przestrzenie miejskie.
a) E. Rybicka, Geopoetyka (o mieście, przestrzeni i miejscu we współczesnych teoriach i praktykach kulturowych) [w:] Kulturowa teoria literatury. Główne pojęcia i problemy, pod red. M. P. Markowskiego, R. Nycza, Kraków 2006.
b) M. Saryusz-Wolska, Pamięć i miasto [w:] tejże, Spotkania czasu z miejscem. Studia o pamięci i miastach, warszawa 2011.

3. Przestrzenie hybrydyczne, heterotopie, nie-miejsca
a) M. Foucault, Inne przestrzenie, przeł. A. Rejniak-Majewska, „Teksty Drugie” 2005 nr 6.
b) M. Augé, Nie-Miejsca. Wprowadzenie do antropologii nadnowoczesności: fragmenty, „Teksty Drugie” 2008, nr 4 (112).

4. Transdyscyplinarne analizy przestrzeni miejskich (I) – na przykładzie Gdyni
Grzegorz Piątek, Gdynia obiecana: miasto, modernizm, modernizacja 1920-1939, Wydawnictwo WAB, Warszawa 2022 (fragmenty).
A. Boćkowska, Gdynia. Pierwsza w Polsce, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2025 (fragmenty).

5. Gdynia (I)
a) S. Żeromski, Wiatr od morza, wydanie dowolne (fragmenty).
b) K. Makuszyński, Wielka brama, wydanie dowolne.

6. Gdynia (II)
a) Reportaże: Zbigniew Uniłowski, Gdynia na co dzień, „Wiadomości Literackie” 1937, nr 27, s. 16; Józef Łobodowski, Notatki gdyńskie, „Wiadomości Literackie” 1937, nr 27, s. 18; Jerzy Wyszomirski, Szczedrinowskie motywy, „Wiadomości Literackie” 1937, nr 27, s. 17.
b) Film: Miasto z morza, reż. A. Kotkowski, 2009.

7. Gdańsk (I)
G. Grass, Kot i mysz, przeł. Irena i Egon Naganowscy, wydanie dowolne.

8. Gdańsk (II)
P. Huelle, Weiser Dawidek, wydanie dowolne.

9. Warszawa (I)
P. Gojawiczyńska, Dziewczęta z Nowolipek, wydanie dowolne.

10. Warszawa (II)
L. Tyrmand, Zły, wydanie dowolne.

11. Warszawa (III)
Sz. Trawdoch, Król, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2018.

12. Lwów (I)
a) A. Döblin, Lwów [w:] tegoż, Podróż po Polsce, przeł. A. Wołkowicz, Kraków 2000;
b) J. Wittlin, Mój Lwów [w:] tegoż, Orfeusz w piekle XX wieku, wydanie dowolne.

13. Lwów (II)
a) J. Andruchowycz, Miasto okręt [w:] tegoż, Erz-herz-perc; tegoż, Lwów [w:] tegoż, Leksykon miast intymnych, wydanie dowolne.
b) A. Kurkow, Jimi Hendrix we Lwowie, Warszawa 2021.

14. Lwów – Gliwice: miasto przesiedleńców
Adam Zagajewski, Dwa miasta, wydanie dowolne.

15. Spotkanie warsztatowe poświęcone przygotowaniu pracy magisterskiej oraz tematom uczestników zajęć.

II semestr

1. Transdyscyplinarne analizy przestrzeni miejskich (II) – na przykładzie Tel Awiwu
Sharon Rotbard, Białe miasto, czarne miasto. Architektura i wojna w Tel Awiwie i Jafie, przeł. Katarzyna Makaruk, Wyd. Filtry, Warszawa 2022.

2. Tel Awiw (I)
L. Lipski, Piotruś, wydanie dowolne.

3. Tel Awiw (II)
Tel Awiw Noir, pod redakcją Etgara Kereta i Asafa Gawrona, Wydawnictwo Claroscuro, Warszawa 2015 (wybrane opowiadania).

4. Wiedeń (I)
S. Zweig, Świat wczorajszy: wspomnienia pewnego Europejczyka, przeł. Maria Wisłowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2016.

5. Wiedeń (II)
E. Jelinek, przeł. Ryszard Turczyn, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009.

6. Berlin
Thomas Brussig, Aleja Słoneczna, wydanie dowolne;
Tegoż, Odczuwamy nostalgię, bo jesteśmy ludźmi, w: Nostalgia. Eseje o tęsknocie za komunizmem, Czarne 2002.

7. Wenecja (I)
T. Mann, Śmierć w Wenecji, wydanie dowolne.

8. Wenecja (II)
a) J. Brodski, Znak wodny, wydanie dowolne.
b) J. Andruchowycz, Perwersja, Wołowiec 2003.

9. Paryż (I)
P. Modiano, Ulica Ciemnych Sklepików, przeł. Eligia Bąkowska, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 2014.

10. Paryż (II)
Cz. Miłosz, Rodzinna Europa, wydanie dowolne (fragmenty).
A. Bobkowski, Szkice piórkiem, wydanie dowolne.

11. Prezentacja projektów prac magisterskich.
12. Prezentacja projektów prac magisterskich.
13. Prezentacja projektów prac magisterskich.
14. Prezentacja projektów prac magisterskich.
15. Prezentacja projektów magisterskich.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3001-C561LW1 w USOSweb