Nowoczesność i gatunki. Praktyka i teoria 3001-C2N-TL2
Kategoria gatunku wydaje się dziś przeżytkiem, obiektem z literaturoznawczego muzeum. I jako taka niespecjalnie przyciąga: cóż może być nudniejszego od porządkowania i klasyfikowania wciąż rozrastającego się morza tekstów?
A jednak jeszcze w roku 1936 Stefania Skwarczyńska – pionierka polskiej genologii – pisała: „Mówić o rodzajach literackich nie znaczy mówić o regułach i przepisach tworzenia.” Cóż to znaczy?
Może właśnie na to pytanie – w innej wersji: do czego służą gatunki dzisiaj? – uda nam się znaleźć odpowiedź na zajęciach. Chciałbym, żebyśmy przede wszystkim uświadomili sobie istnienie dwóch tradycji mówienia i myślenia o gatunkach. Obok dobrze znanej klasycznej (grecko-włosko-francuskiej) wyrosła w ciągu XIX stulecia inna: romantyczna (niemiecka). Jeśli dla pierwszej liczyły się przede wszystkim reguły formalne, budowa tekstu, to dla drugiej – świat i człowiek obecni w tekście. Wydaje się, że genologia dwudziestowieczna bliższa jest tradycji romantycznej, choć często – jak u wspomnianej Skwarczyńskiej – możemy mówić o połączeniu obu perspektyw.
Pisząc "genologia" mam przede wszystkim na myśli sformułowaną naukę o gatunkach albo też pewne założenia dotyczące gatunków przyświecające studiom dotyczących innych zagadnień. Można też mówić o genologii jako pewnym "krajobrazie" gatunków obecnych i używanych na różne sposoby w twórczości danego okresu, szkoły, języka, obszaru itp.
Podstawowe zagadnienia, jakimi zajmiemy się na naszych zajęciach, można znaleźć w dalszej części sylabusa.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Student po zakończeniu konwersatorium:
- orientuje się w głównych nurtach genologii XX i XXI wieku
- orientuje się w głównych tendencjach w wykorzystywaniu tradycji gatunkowej w literaturze XX i XXI wieku,
- orientuje się w nowych i wciąż powstających gatunkach piśmiennictwa
- potrafi ciekawie wykorzystać wiedzę genologiczną w pracy naukowej,
- potrafi dzięki tej wiedzy łączyć sfery twórczości literackiej, nieliterackiej, mowy codziennej, dyskursów społeczno-politycznych itp.
Kryteria oceniania
Zaliczenie zajęć jest na ocenę. W związku z tym uczestnicy napiszą krótką pracę na temat związany z problematyką zajęć. Może to być: rozprawa poruszająca ważne dla naszego konwersatorium zagadnienie naukowe, analiza utworu literackiego, recenzja książki naukowej związanej z tematem itp.
Literatura
1. U źródeł nowoczesnej teorii gatunku:
Schiller Friedrich [1795], „O poezji naiwnej i sentymentalnej”, w: jego, Listy o estetycznym wychowaniu człowieka i inne rozprawy, przeł. Krońska Irena, Prokopiuk Jerzy, Warszawa 1972
Nietzsche Friedrich [1872], Narodziny tragedii albo Grecy i pesymizm, tłum. Baran Bogdan, Kraków 1994
Skwarczyńska Stefania, (1936), Ze studiów o istocie i istotności rodzajów literackich I, „Pamiętnik Literacki” 1936, t. 33.
2. Gatunek jako forma znacząca, wyznaczająca kierunek lektury i jako światopogląd wpisany w tekst:
Bachtin Michaił, Problemy poetyki Dostojewskiego (1963), tłum. N. Modzelewska, Warszawa 1970, rodz. IV: Gatunkowe i fabularno-kompozycyjne właściwości utworów Dostojewskiego,
Głowiński Michał, Parodia konstruktywna. O „Pornografii” Gombrowicza, w: jego, Gry powieściowe: szkice z historii i teorii form narracyjnych, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973
Witold Sadowski, Gatunkowe obrazy świata, „Pamiętnik Literacki” 2021, z. 2
3. Wielość gatunkowa w tekście jako sposób istnienia gatunku:
Grochowski Grzegorz [2000], Tekstowe hybrydy. Literackość i jej pogranicza, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2014
Nycz Ryszard, Sylwy współczesne: problem konstrukcji tekstu, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984
4. Genologia literacka a gatunki mowy:
Bachtin Michaił, [1952–1953, 1978], Problem gatunków mowy w: jego, Estetyka twórczości słownej [1979], tłum. Ulicka Danuta, opr. Czaplejewicz Eugeniusz, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986
Ohmann Richard [1971], Akty mowy a definicja literatury, tłum. Kowalik Barbara, Krajka Wiesław, „Pamiętnik Literacki” 1980, z. 2.
Anna Wierzbicka, Genry mowy, w: Tekst i zdanie: zbiór studiów, red. Dobrzyńska Teresa, Janus Elżbieta, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1983
Głowiński Michał, Mimesis językowa w wypowiedzi literackiej, „Pamiętnik Literacki” 1980, z. 4.
5. Gatunki literackie i życie, gatunki literackie poza literaturą:
Stefania Skwarczyńska, Teoria listu [1937], Białystok 2006 (fragmenty)
Hayden White, Tekst historiograficzny jako artefakt literacki [1974], tłum. M. Wilczyński, w: tegoż, Poetyka pisarstwa historycznego, Kraków 2000 i 2010
Jerzy Ziomek, Problem wykonawcy w dziele literackim a problemy genologiczne, w: tegoż, Powinowactwa literatury: studia i szkice, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980
Anna Krajewska, Poznanie dramatyczne, w: „Przestrzenie Teorii” 2004, z. 3/4
Ingrid Nelson, Shannon Gayk, Gatunek jako forma życia [2015], tłum. G. Grochowski, „Teksty Drugie” 2019, z. 3.
Proponowane teksty literackie:
Witold Gombrowicz, "Ferdydurke"
Czesław Miłosz, "Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada"
Krzysztof Kąkolewski, "Wojna peloponeska",
Jacek Hugo-Bader, "Dzienniki kołymskie"
Ryszard Kapuściński, "Cesarz"
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: