Od powieści w odcinku do reportażu literackiego, czyli jak „Faraon” zamieniał się w „Cesarza” 3001-B861TL1
Pewnie do banałów literaturoznawczych należy dziś stwierdzenie dotyczące literatury współczesnej, że nie tylko obywa się ona bez jasnych podziałów gatunkowych, ale też całkowicie lekceważy granice między fikcją a pisarstwem faktograficznym. O wiele trudniej już znaleźć odpowiedzi na pytania typu: czy rzeczywiście dotyczy to wyłącznie literatury współczesnej? czy każda jej forma narażona jest na tę swoistą hybrydyzację? Jakie były/są mechanizmy podobnych procesów? Jakie mają one konsekwencje dla literatury/lektury/kultury (nie tylko artystycznej i czytelniczej)?
Proponuję Państwu zajęcia, na których uda nam się może na podobne pytania odpowiedzieć. Przedmiotem naszych spotkań będzie historia dwóch – głównie polskich – gatunków: powieści i reportażu ostatnich 150 lat. Ściślej – związki między nimi, które zostały zainicjowane przez wspólne miejsce publikacji, wspólny nośnik: prasę. Będzie to więc również podróż przez historię czasopiśmiennictwa (z docelową jego postacią prasy internetowej).
Teza wyjściowa, jaką chciałbym zaproponować, brzmi mniej więcej tak: poczynając od ostatnich trzech dekad XIX stulecia powieść i rodzący się polski reportaż zaczynają się wzajemnie przenikać. Techniki charakterystyczne dla jednej formy pojawiają się w drugiej i na odwrót. W okresie tym prawdopodobnie to reportaż bardziej oddziałuje na powieść. Z chwilą, gdy w dwudziestoleciu międzywojennym powieść znika z prasy masowej, przechodząc do typowo literackiej, dzieje się odwrotnie: to reportaż przejmuje kształt i funkcje powieści. Choć oczywiście, inna to już jest powieść.
Spróbujmy sprawdzić zasadność tej tezy, a także wszelkich innych pomysłów, które nam się nasuną w trakcie spotkań. Zastanowimy się nad następującymi zagadnieniami szczegółowymi: co dokładnie przechodzi z jednego gatunku do drugiego (techniki narracji, sposoby przedstawiania, motywy, schematy fabularne, konkretne nawiązania tekstowe)? kiedy i w jakich (niekoniecznie ściśle literackich) okolicznościach? czemu służą takie międzygatunkowe transfery? jak w tym wszystkim mieści się rama modalna – prasa (jako podany symultanicznie i uporządkowany zestaw różnych wypowiedzi i różnych gatunków)? jakie są jeszcze inne motywacje, przyczyny badanych procesów?
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po zakończeniu I roku seminarium student/studentka:
- potrafi sporządzić samodzielnie bibliografię z wybranego zagadnienia,
- zna podstawowe zagadnienia z zakresu historii i teorii powieści ostatnich 150 lat,
- zna podstawową problematykę związaną z historią i teorią reportażu tego okresu,
- potrafi wskazać wzajemne zależności między tymi gatunkami, wraz z ustrukturyzowaniem tych zależności poprzez kontekst historyczny i rodzaj czasopisma.
- potrafi wskazać różnice wynikające dla percepcji tekstu umieszczonego w różnych kontekstach "edytorskich" (książka vs czasopismo),
- potrafi samodzielnie formułować problemy związane z tematyką seminarium,
Kryteria oceniania
Do końca I roku seminarium student przedstawia temat pracy magisterskiej i wstępną przynajmniej bibliografię.
Dodatkowo student wykonuje tzw. „projekt studencki”, czyli de facto projekt naukowy związany z tematyką seminarium i/lub jego pracą magisterską. Ze swojej strony proponuję powiązać to z „ekonomią” zajęć: raz w roku uczestnik zajęć przedstawia na zasadzie referatu/prezentacji rezultaty swoich badań zadanych przez prowadzącego. Zapewne najczęściej będzie to prześledzenie prasowej wersji/prasowego kontekstu wybranego utworu (przykładowo: Cesarz Kapuścińskiego w książce a wersja prasowa: Trochę Etiopii w ”Kulturze” w 1978 roku). Akceptuję też inne realizacje „projektu studenckiego”, a zwłaszcza:
• sprawozdanie z obszernej kwerendy muzealnej lub archiwalnej na dany temat;
• przygotowanie projektu edycji dzieła literackiego z epoki;
• opracowanie bazy danych obejmującej dany obszar problemowy;
• opracowanie materiałów popularno-naukowych przeznaczonych do publikacji w internecie;
• sprawozdanie z konferencji naukowej;
• recenzja monografii naukowej;
• *wygłoszenie referatu na konferencji naukowej;
• *organizacja lub współorganizacja konferencji naukowej;
• *organizacja wydarzenia popularno-naukowego (np. panel dyskusyjny lub cykl paneli);
• *publikacja lub przyjęcie do druku artykułu w czasopiśmie naukowym;
• *przygotowanie wniosku o grant badawczy.
Pozycje z gwiazdką należą do szczególnie preferowanych
Literatura
Część A:
• Bolesław Prus, Lalka, (wydanie dowolne), stąd wskazane rozdziały i ich pierwodruki w „Kurierze Codziennym” w latach 1887-89
Bolesław Prus, Kroniki (fragmenty wskazane przez prowadzącego)
• Bolesław Prus, Faraon (najlepiej wydanie z roku 2014 w opracowaniu A. Niwińskiego). Stąd wybrane rozdziały i ich pierwodruki w „Tygodniku Ilustrowanym” (1895-96).
Henryk Sienkiewicz, Listy z Afryki, opr. D. Stępniewska, Warszawa 1956
Anna z Szawłowskich Neumanowa, Obrazy z życia na Wschodzie. 1879 – 1893, opr. A. Grzeszczuk, Warszawa 2010
Kto nie widział Kairu, nie widział piękności świata... Egipt w relacjach prasowych polskich podróżników w drugiej połowy XIX w., wstęp i opr. Leszek Zinkow, Kraków 2011, s. 178/179.
• Eliza Orzeszkowa, Meir Ezofowicz (wydanie dowolne)
Pierwodruk w „Kłosach” z 1878, nr 653-689,
• H. Sienkiewicz, Listy z Ameryki [może być również pierwodruk w „Gazecie Polskiej” z lat 1876-78]
• Stefan Marusieński, Podróż do Morza Czerwonego, „Wędrowiec” 1885, nr 27-53
• Stefania Zahorska, Listy z Nowego Wschodu, „Wiadomości Literackie” 1935, nr 16, 24, 27, 31, 35.
• Ksawery Pruszyński, W czerwonej Hiszpanii [1939], wydania: 1985, 1997
Pierwodruk prasowy: Listy z Hiszpanii, „Wiadomości Literackie” 1936, nr 47, 49, 52, 53; 1937, nr 6, 8, 9, 10, 11; W zielonym Euzkadi, „Wiadomości Literackie” 1937, nr 14, 15.
• Antoni Sobański, Cywil w Berlinie, [1934], Warszawa 2006,
Pierwodruk prasowy: „Wiadomości Literackie”: Niemcy po przewrocie, 1933, nr 27-34; a także: Niemcy po roku, 1934, nr 25, 29, 31; Wrażenia norymberskie, 1936, nr 42, 44.
• Melchior Wańkowicz, Na tropach Smętka [1936], wydanie dowolne
• R., Kapuściński, Busz po polsku [1962], (wydanie dowolne)
Wybrane fragmenty z pierwodruków prasowych w „Polityce” (1958-61)
• Ryszard Kapuściński, Czarne gwiazdy (wydanie I 1963, ale najlepiej wydanie II z 2013, z opracowaniem), rozdział Kwame
Ryszard Kapuściński, Ghana z bliska, „Polityka” 1960, nr 8-18
Ryszard Kapuściński, Wojna futbolowa (wydanie dowolne)
Ryszard Kapuściński, Jak robić egzotyczkę, „Polityka” 1960, nr 16
• Ryszard Kapuściński, Cesarz
Wydanie książkowe (dowolne)
Pierwodruk prasowy (jako Trochę Etiopii), w: „Kultura” (warszawska) 1978, nr 8- 27
Teresa Krzemień, Przypowieść z pierwszych stron gazet [recenzja z inscenizacji teatralnej Cesarza w reżyserii Jerzego Hutka dla Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi w 1978 roku], w: „Kultura” (warszawska) 1979, nr 3
Przedstawienie teatralne Cesarz w reżyserii Jerzego Hutka w Teatrze Powszechnym w Warszawie (wersja zarejestrowana dla Teatru Telewizji z 1981 roku)
Konteksty literackie:
Franz Kafka, Proces
W. Gombrowicz, Transatlantyk
Gabriel Garcia Marquez, Jesień patriarchy [pierwodruk: 1975]
• R. Kapuściński, Szachinszach
Wydanie książkowe (dowolne)
Pierwodruk prasowy: „Kultura” (warszawska) 1979, nr 30 – 44 (jako Katharsis) oraz 1981, nr 30-33 (jako Martwy płomień)
R. Kapuściński, Notatki z wybrzeża, „Kultura” (warszawska) 1980, nr 37
Hanna Hartwig, Zły rok dla dyktatorów, „Kultura” (warszawska) 1979, nr 51/52
• R. Kapuściński, Heban (wydanie dowolne)
• Włodzimierz Kalicki, Zdarzyło się, Warszawa 2014,
Wybrane pierwodruki prasowe w „Dużym Formacie”
• Wojciech Tochman, Jakbyś kamień jadła… Sejny 2002, 2005, Wołowiec 2008,
• Andrzej Stasiuk, Opowieści galicyjskie, wydania różne,
• Tegoż, Jadąc do Babadag, Wołowiec, 2002, 2004
• Ziemowit Szczerek, Przyjdzie Mordor i nas zje, czyli Tajna historia Słowian, Kraków 2013,
B. Studia poświęcone powieści, powieści w odcinkach, prasie, prasie literackiej, reportażom itp.:
Oskar S. Czarnik, "Proza artystyczna a prasa codzienna (1918-1926)", Wrocław 1982
E. Pyc, "Problem wirtualnego odbiorcy w prasowym magazynie w prasowym magazynie popularnym", w: "Wrocławski Rocznik Prasoznawczy" 1972,
E. Kwade, "Rola magazynów prasowych w komunikacji literackiej", Katowice 1981
Janusz Lalewicz, "Czasopisma. Prasa jako środek masowego przekazu", w: tegoż, "Komunikacja językowa i literatura", Wrocław 1975
Agata Zawiszewska, "Recepcja literatury rosyjskiej na łamach "Wiadomości Literakich" (1924-1939)", Szczecin 2005
Tejże, "Zachód w oczach liberałów. Literatura niemiecka, francuska i angielska na łamach "Wiadomości Literackich" (1924-1939)", Szczecin 2006
Magdalena Horodecka, "Zbieranie głosów. Sztuka opowiadania Ryszarda Kapuścińskiego", Gdańsk 2010
Kazimierz Wolny-Zmorzyński, "O twórczości Ryszarda Kapuścińskiego. Próba interpretacji", Rzeszów 1998
""Życie jest z przenikania..." Szkice o twórczości Ryszarda Kapuścińskiego", Warszawa 2008
Zbigniew Bajka, "Z historii mediów", Kraków 2008
Jerzy Łojek i in., "Dzieje prasy polskiej", Warszawa 1988
Lennard J. Davis, "Factual Fictions. The Origins of the English Novel", Columbia University Press 1996
Jerzy Jastrzębski, "Czas relaksu. O literaturze masowej i jej okolicach", Warszawa 1982,
Marie-Eve Therenty, "Mosaique. Etre ecrivain entre presse et roman (1829-36)", Paris 2003,
Tejże, "La litterature au quotidien. Poetiques journalistiques au XIXeme siecle", Paris 2007
Jacek Trzynadlowski, "Uwagi o poetyce "Trylogii" - historycznej powieści przygody", w: "Henryk Sienkiewicz. Twórczość i recepcja światowa", red. A. Piorunowa, K. Wyka, Warszawa 1968
Edward Pieścikowski, ""Emancypantki" Bolesława Prusa", Warszawa 1970,
Jolanta Sztachelska, ""Reporteryje" i reportaże: dokumentarne tradycje polskiej prozy w drugiej połowie XIX w. i na początku XX w. Prus - Konopnicka -
Dygasiński - Reymont", Białystok 1997,
J. Pacławski, "O reportażu i reportażystach", Kielce 2005
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: