Baśń, baśniowość, fantastyka. Kierunki badań i interpretacji - 1 3001-B231LP1
Konwersatorium koncentruje się na analizie różnorodnych typów baśni oraz literatury fantastycznej w kontekście obecnych w nich tendencji literackich oraz towarzyszących im zjawisk kulturowych. Uwzględnia przegląd polskich i zachodnich kierunków badań baśni i fantastyki. Rozważania dotyczyć będą zarówno tekstów kanonicznych, jak i utworów nowszych.
SEMESTR ZIMOWY:
1. Pierwszy blok tematyczny zapoznaje studentów z różnorodnymi metodami badań baśni. Przedyskutowane zostaną – na podstawie odpowiednich tekstów teoretycznych i przykładowych baśni – następujące podejścia badawcze:
– folklorystyka,
– koncepcja W. Proppa,
– koncepcja M. Lüthiego,
– psychoanaliza,
– podejście historyczno-socjologiczne,
– krytyka feministyczna,
– postmodernizm.
2. Drugi blok tematyczny przedstawia strategie wykorzystywania motywów i schematów znanych z baśni tradycyjnych w literaturze współczesnej (J. Connolly, Księga rzeczy utraconych, T. Lee, Red as Blood, Z. Batko, Z powrotem, czyli fatalne skutki niewłaściwych lektur, A. Sapkowski, Ostatnie życzenie i Miecz przeznaczenia).
3. Następna część konwersatorium zaznajamia studentów z literaturą baśniową XIX w. i przedstawia jej różnorodne aspekty. Rozważania dotyczyć będą m.in. tego, czy należy wyodrębniać „baśń literacką” jako gatunek, jak trzeba by rozumieć ten termin i jakie cechy byłyby dla niej konstytutywne (E.T.A. Hoffman, Dziadek do orzechów, H.Ch. Andersen, Baśnie i opowieści, W.M. Thackeray, Pierścień i róża, C. Collodi, Pinokio).
SEMESTR LETNI:
1. Pierwszych dwoje zajęć, nawiązując do rozważań z semestru zimowego (m.in. Dziadek do orzechów i Pinokio), skupia się na obrazie dziecka i dzieciństwa w literaturze początku XX. w. (E. Nesbit, Pięcioro dzieci i «coś», J.M. Barrie, Piotruś Pan). Jednocześnie zajęcia poświęcone utworowi Barriego stanowią wprowadzenie do następnego bloku tematycznego – zob. pkt 2.
2. Kolejna część konwersatorium przedstawia rozmaite literackie ujęcia problemów dojrzewania (jako „wychodzenia” z dzieciństwa) i kształtowania własnej tożsamości (D. Eggers, Dzikie stwory, U.K. Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu, S. Meyer, Zmierzch). Rozważaniom poddane zostaną także utwory, które problematykę inicjacyjną łączą z refleksją na temat antropologicznej kategorii przeznaczenia (W. Moers, Rumo i cuda w ciemnościach, J. Gaarder, Przepowiednia Dżokera) oraz ontologicznego statusu fantazji (J. Gaarder, Przepowiednia Dżokera).
3. Następny blok tematyczny poświęcony jest różnorodnym strategiom kreacji świata przedstawionego w utworach fantastycznych (Z. Beszczyńska, Jajko księżyca, J. Chmielewska, Neska i srebrny talizman, D.W. Jones, Zaczarowane życie z serii „Światy Chrestomanciego”, N. Gaiman, Nigdziebądź).
4. Kolejne zajęcia skupiają się na intertekstualności jako istotnym aspekcie fantastyki (S. Clarke, Jonathan Strange i pan Norrell).
5. Zajęcia przedostatnie stanowią refleksję nad obecnością elementów mitologicznych w utworach fantastycznych (na przykładzie Samotności Bogów D. Terakowskiej oraz w odniesieniu do wybranych lektur poznanych w czasie obu semestrów).
6. Ostatnie spotkanie jest podsumowaniem całorocznych rozważań teoretycznoliterackich, metodologicznych i odnoszących się do rozmaitych kulturowych kontekstów (na podstawie Szkoły Czarów i innych opowieści oraz Nie kończącej się historii M. Endego).
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po zakończeniu zajęć student:
wiedza
– rozpoznaje cechy gatunkowe rozmaitych odmian baśni oraz fantastyki
– zna hipotezy i teorie dotyczące kulturowej historii baśni
– charakteryzuje różnorodne literackie zjawiska i tendencje oraz obszary problemowe obecne w prozie baśniowej i fantastycznej
– dostrzega kulturowe konteksty tej prozy
– zna polską i zachodnią metodologię badań baśni oraz fantastyki
umiejętności
– rozpoznaje, nazywa i analizuje tendencje i zjawiska literackie charakterystyczne dla literatury baśniowej i fantastycznej
– bada tekst za pomocą różnorodnych narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych i potrafi odpowiednio je dobierać
– potrafi wykorzystać te narzędzia do samodzielnej interpretacji tekstu
– wykorzystuje do analizy i interpretacji utworów literackich ich kulturowe konteksty
kompetencje społeczne:
– postrzega i interpretuje tekst świadomie, umiejscawiając go w odpowiednim kontekście literackim i kulturowym
– ustosunkowuje się krytycznie do prozy baśniowej i fantastycznej, zarówno klasycznej, jak i współczesnej
– rozumie i docenia wagę profesjonalnej wiedzy historyczno- i teoretycznoliterackiej
– jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej
Kryteria oceniania
– ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność) – 50%
– kontrola obecności – 50%
zaliczenie na ocenę
Literatura
SEMESTR ZIMOWY:
1. Zajęcia wprowadzające.
2. A. Jakuboze, Metodologia badań baśni. Problemy i propozycje rozwiązań – tu: Wprowadzenie i Współczesny stan badań nad baśnią, w: tenże, M.E. Pobieżyńska, M. Zaczek, Baśń – oralność – zagadka. Studia i materiały, Warszawa 2007.
W. Propp, Morfologia bajki, „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 4; tenże, Historyczne korzenie bajki magicznej, tłum. J. Chmielewski, Warszawa 2003 – wybrane fragmenty.
Baśnie wybrane z (kilku wybranych) tomów:
M.C. d’Aulnoy, Baśnie czarodziejskie, przeł. R. Stiller, Warszawa 1987.
Bajarka opowiada. Zbiór baśni z całego świata, oprac. M. Niklewiczowa, Poznań 2006.
Baśnie polskie, wyb. i opr. T. Jodelka-Burzecki, Warszawa 1986.
E. Carmi, U. Eco, Trzy opowieści, tłum. A. Kuciak, Poznań 2005.
Czarna Kura. Baśnie rosyjskie, tłum. J. Brzechwa i in., Poznań 2012.
W. i J. Grimm, Baśnie dla dzieci i dla domu, tłum. E. Pieciul-Karmińska, 2 t., Poznań 2012.
H. Hesse, Baśnie, przeł. S. Lisiecka, Warszawa 2002.
Księga tysiąca i jednej nocy. Wybór, wyb. W. Kubiak, Warszawa 1976.
W. Markowska, A. Milska, Baśnie z dalekich wysp i lądów, Warszawa [2008].
Ch. Perrault, Bajki Babci Gąski, przeł. H. Januszewska, Warszawa 1993.
N. Philip, Ilustrowana księga baśni, Warszawa 1998.
J.K. Rowling, Baśnie barda Beedle’a, tłum. A. Polkowski, Poznań 2008.
Z. Topelius, Sampo Lappelill, tłum. J. Porazińska, Warszawa 1986.
Woda żywa. Baśnie pisarzy polskich, zebr. S. Wortman, Warszawa 1963.
3. J.M. Kasjan, Maxa Lüthiego koncepcja bajki, w: tenże, Usta i pióro. Studia o literaturze ustnej i pisanej, Toruń 1994.
S. Clarke, Damy z Grace Adieu i inne opowieści, tłum. E. Rudolf, Kraków 2007.
Wybrane baśnie – zob. spis tomów w punkcie 2.
4. C.G. Jung, Archetypy i symbole. Pisma wybrane, wyb. i tłum. J. Prokopiuk, Warszawa 1993 – wybrane fragmenty.
B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, tłum. D. Danek, Warszawa 2010 – wybrane fragmenty.
Wybrane baśnie – zob. spis tomów w punkcie 2.
5. J. Zipes, Why Fairy Tales Stick. The Evolution and Relevance of a Genre, New York–London 2006 – wybrane fragmenty.
R.B. Bottigheimer, Fairy Tales. A new history, New York 2009 – wybrane fragmenty.
Wybrane baśnie – zob. spis tomów w punkcie 2.
6. C.P. Estés, Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, tłum. A. Cioch, Poznań 2001 – wybrane fragmenty.
J. Gould, Spinning Straw into Gold. What Fairy Tales Reveal about the Transformations in a Woman's Life, Westminster, MD 2006 – wybrane fragmenty.
Wybrane baśnie – zob. spis tomów w punkcie 2.
7. C. Bacchilega, Postmodern Fairy Tales. Gender and Narrative Strategies, Pennsylvania 1997 – wybrane fragmenty.
K.P. Smith, The Postmodern Fairy Tale. Folkloric Intertexts in Contemporary Fiction, New York 2007 – wybrane fragmenty.
J.K. Teske, Pies w krainie Wędrującej Nocy, Lublin 2011.
B. Butenko, Krulewna [sic!] Śnieżka, Warszawa 2008.
8. J. Connolly, Księga rzeczy utraconych, tłum. K. Malita, Warszawa 2007.
T. Lee, Red as blood or Tales From the Sisters Grimmer, New York 1983 – wybrane opowiadania.
9. Z. Batko, Z powrotem, czyli fatalne skutki niewłaściwych lektur, Warszawa 1984.
10. Sapkowski, Ostatnie życzenie, Warszawa 1993 i Miecz przeznaczenia, Warszawa 1994 – wybrane opowiadania.
11. E.T.A. Hoffmann, Dziadek do orzechów, tłum. E. Zarych, Kraków 2008.
12. H.Ch. Andersen, Baśnie i opowieści, t. 1–3, tłum. B. Sochańska, Poznań 2006.
13. W.M. Thackeray, Pierścień i róża, czyli Historia Lulejki i Bulby, tłum. Z. Rogoszówna, Kraków 2008.
14. C. Collodi, Pinokio. Historia pajacyka, tłum. J. Mikołajewski, Poznań 2011.
15. Problematyka zajęć i lektury zostaną ustalone wspólnie ze studentami.
SEMESTR LETNI:
1. E. Nesbit, Pięcioro dzieci i «coś», tłum. I. Tuwim, Warszawa 1898.
2. J.M. Barrie, Piotruś Pan, tłum. M. Słomczyński, Warszawa 1982.
3. D. Eggers, Dzikie stwory, tłum. J. Łoziński, Poznań 2012.
4. U.K. Le Guin, Czarnoksiężnik z Archipelagu, tłum. S. Barańczak, Warszawa [2008].
5. S. Meyer, Zmierzch, tłum. J. Urban, Wrocław 2008.
6. W. Moers, Rumo i cuda w ciemnościach, tłum. K. Bena, Wrocław 2006.
7. J. Gaarder, Przepowiednia Dżokera, tłum. I. Zimnicka, Warszawa 1996.
8. Z. Beszczyńska, Jajko księżyca, Łódź 2011.
9. J. Chmielewska, Neska i srebrny talizman, Liszki 2011.
10. D.W. Jones, Zaczarowane życie z serii „Światy Chrestomanciego”, tłum. D. Górska, Warszawa 2002.
11. N. Gaiman, Nigdziebądź, tłum. P. Braiter, Warszawa 2006.
12. S. Clarke, Jonathan Strange i pan Norrell, t. 1, tłum. M. Hesko-Kołodzińskia, Kraków 2004.
13. D. Terakowska, Samotność Bogów, Kraków 2003.
14. M. Ende, Szkoła czarów i inne opowieści, tłum. E. Bielicka i K. Schreyer, Kraków 2012 oraz Nie kończąca się historia, tłum. S. Błaut, Warszawa 1986.
15. Problematyka zajęć i lektury zostaną ustalone wspólnie ze studentami.
Ponadto obowiązuje znajomość wybranych fragmentów następujących pozycji literatury przedmiotu:
Z. Baran, Idee – mity – symbole w polskich baśniach literackich wydanych w XIX i XX wieku, Kraków 2006.
Dzieciństwo i sacrum. Studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, t. 1, Warszawa 1998; t. 2, Warszawa 2000.
U. Eco i in., Interpretacja i nadinterpretacja, przeł. T. Bieroń, Kraków 2008.
Książka dziecięca 1990–2005, red. G. Leszczyński, D. Świerczyńska-Jelonek, M. Zając, Warszawa 2006.
Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI stulecia, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, Warszawa 2002.
Kulturowe konteksty baśni, red. G. Leszczyński, t. 1: Rozigrana córa mitu, Poznań 2005; t. 2: W poszukiwaniu straconego królestwa, Poznań 2006.
G. Leszczyński, Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji, Warszawa 2010.
J. Ługowska, Bajka w literaturze dziecięcej, Warszawa 1988.
Ocalone królestwo. Twórczość dla dzieci – perspektywy badawcze – problemy animacji, red. G. Leszczyński, D. Świerczyńska-Jelonek, M. Zając, Warszawa 2009.
P. Péju, Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni: w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne, przeł. M. Pluta, Warszawa 2008.
M. Pfister, Koncepcje intertekstualności, „Pamiętnik Literacki” 1991, z. 4.
Po potopie. Dziecko, książka i biblioteka w XXI wieku, red. D. Świerczyńska-Jelonek, G. Leszczyński, M. Zając, Warszawa 2008.
J. Tiffin, Marvelous Geometry. Narrative and Metafiction in Modern Fairy Tale, Detroit, MI 2009.
G. Trębacki, Fantasy. Ewolucja gatunku, Kraków 2007.
Understanding Children's Literature, red. P. Hunt, London 1998.
R. Waksmund, Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki – konteksty), Wrocław 2000.
V. Wróblewska, Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku, Toruń 2003.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: