Baśń - fantastyka - science fiction. Kierunki badań i interpretacji - 1 3001-B131LP4

Konwersatorium koncentruje się na analizie baśni, literatury fantastycznej i science fiction w kontekście obecnych w nich tendencji literackich oraz towarzyszących im zjawisk kulturowych, z wykorzystaniem odpowiednich narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych. Rozważania dotyczyć będą zarówno tekstów kanonicznych, jak i utworów nowszych, będących obiektem „mody” literackiej i dzięki temu popularnych wśród czytelników. Istotnym dopełnieniem jest przegląd kierunków badań tego typu prozy.

SEMESTR ZIMOWY:
1. Zajęcia początkowe zapoznają studentów z cechami konstytutywnymi baśni tradycyjnej i literackiej oraz z metodami analizy i interpretacji tego rodzaju tekstów. Refleksji zostaną poddane przykładowe baśnie z różnych stron świata, a następnie specyficzny, Leśmianowski typ prozy baśniowej (Klechdy sezamowe, Klechdy polskie).
2. Kolejne zajęcia przedstawiają istotne przeobrażenia kategorii cudowności w prozie baśniowej (L. Carrol, Przygody Alicji w Krainie Czarów, Po Tamtej Stronie Lustra i co Alicja tam znalazła).
3. Następna część konwersatorium skupia się na wymiarze antropologicznym literatury baśniowej i fantastycznej (A. Lindgren, Mio, mój Mio; M. Tomaszewska, Królowa Niewidzialnych Jeźdźców; T. Jansson, cykl o Muminkach; D. Terakowska, Córka Czarownic).
4. Kolejne zajęcia wprowadzają tematykę sacrum i profanum oraz kwestię rozumienia tych pojęć, na podstawie Opowieści z Narni C.S. Lewisa; następnie, m.in. na zasadzie porównania z narnijską septologią, analizie zostanie poddana trylogia Mroczne Materie Ph. Pullmana.
5. Kolejny blok tematyczny zaznajamia studentów z zagadnieniami autotematyzmu – z kwestią tworzenia dzieła (w tym także twórczego odbioru), warsztatu twórczego, motywu pisarza, czytelnika, księgi i biblioteki, twórczej mocy słowa (J. Carrol, Kraina Chichów; M. Skelton, Endymion Spring; W. Moers, Miasto Śniących Książek).
6. Ostatnia część konwersatorium w semestrze zimowym dotyczy cyklu o Harrym Potterze jako fenomenu literackiego i zjawiska kulturowego; zadaje pytania o przyczyny jego popularności i źródła niechęci (a nawet wrogości) wobec niego. Dopełnieniem rozważań nad serią powieści J.K. Rowling jest analiza cyklu autorstwa E. Colfera o Artemisie Fowlu i próba odnalezienia punktów wspólnych z fenomenem Harry’ego Pottera oraz zadanie pytania o możliwość „konkurencyjności” tego pierwszego wobec osiągnięcia J.K. Rowling.

SEMESTR LETNI:
1. Zajęcia wstępne zapoznają studentów z cechami konstytutywnymi fantasy i science fiction, punktują różnice między tymi nurtami fantastyki i wprowadzają w metody analizy i interpretacji tekstów tego typu (teksty teoretyczne z literatury przedmiotu).
2. Kolejna część konwersatorium dotyczy modelu świata przedstawionego w literaturze fantastycznej, obecności cech charakterystycznych i wyznaczników gatunku (J.R.R. Tolkien, Silmarillion i Władca Pierścieni, I. Asimov, Fundacja).
3. Następne zajęcia zaznajamiają studentów z kategorią komizmu w literaturze science fiction, w tym z elementami parodii w ramach gatunku (D. Adams, seria Autostopem przez Galaktykę).
4. Kolejny etap dotyczy kreowania postaci obcego, spotkań z innymi cywilizacjami oraz samookreślania rasy ludzkiej na tym tle (D. Adams, Autostopem przez Galaktykę, L. Niven, Pierścień, I. Asimov, Równi bogom, U.K. LeGuin, Lewa ręka ciemności, S. Lem, Solaris).
5. Następny blok zajęć skupia się na szeroko pojętej tematyce społecznej poruszanej w fantastyce, w tym na systemach politycznych i religijnych (U.K. LeGuin, cykl Czarnoksiężnik z Archipelagu i cykl Hain, P.K. Dick, Człowiek z Wysokiego Zamku, F. Herbert, Diuna, J. Dukaj, Lód, A. i B. Strugaccy, Żuk w mrowisku i Ślimak na zboczu, F. Herbert, Diuna, W.M. Miller, Kantyk dla Leibowitza, R. Silverberg, Królestwa ściany).
6. Kolejna część konwersatorium mówi o typowych motywach literatury fantastycznej i sposobie konstruowania fabuły, budowania napięcia oraz nastroju (A. Kavan, Lód, E. Dębski, Śmierć magów z Yara, P.K. Dick, Ostatni Pan i Władca i Ubik).
7. Kolejne zajęcia dotyczą wykorzystywania w sf koncepcji światów równoległych i powiązań tej literatury z teoriami naukowymi (P.K. Dick, Człowiek z Wysokiego Zamku, N. Gaiman, M. Reaves, Interświat, S. Łukjanienko, Brudnopis, A. Rudazow, Arcymag).
8. Ostatnim tematem konwersatorium jest specyfika polskiej literatury fantastycznonaukowej i jej powolna ewolucja, ze szczególnym uwzględnieniem twórczości Stanisława Lema i Marka Huberatha (S. Lem, Cyberiada i Bajki robotów, M.S. Huberath, Gniazdo światów i Vatran Auraio).

Rodzaj przedmiotu

fakultatywne

Tryb prowadzenia

w sali

Założenia (opisowo)

Korzystna (ale nie niezbędna) byłaby orientacja w podstawowych zagadnieniach teoretycznych dotyczących baśni tradycyjnej i literackiej, fantastyki oraz literatury science fiction.

Efekty kształcenia

Po zakończeniu zajęć student:

wiedza
– rozpoznaje cechy gatunkowe baśni tradycyjnej i literackiej, rozmaitych odmian fantastyki oraz literatury science fiction
– charakteryzuje różnorodne literackie zjawiska i tendencje (w tym – „mody” literackie) oraz obszary problemowe obecne w prozie baśniowej, fantastycznej i science fiction
– dostrzega kulturowe konteksty tej prozy
– zna kierunki badań dotyczących baśni, fantastyki i sf

umiejętności
– rozpoznaje, nazywa i analizuje tendencje i zjawiska literackie charakterystyczne dla literatury baśniowej, fantastycznej i science fiction
– bada tekst za pomocą różnorodnych narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych
– wykorzystuje do analizy i interpretacji utworów literackich ich kulturowe konteksty
postawa
– postrzega i interpretuje tekst świadomie, umiejscawiając go w odpowiednim kontekście literackim i kulturowym
– ustosunkowuje się krytycznie do prozy baśniowej, fantastycznej i science fiction, zarówno klasycznej, jak i współczesnej

Kryteria oceniania

– ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność) – 50%
– kontrola obecności – 50%

Zaliczenie na ocenę.

Literatura

 I. Asimov, Magia i złoto. Eseje, Poznań 2000.
 Z. Baran, Idee – mity – symbole w polskich baśniach literackich wydanych w XIX i XX wieku, Kraków 2006.
 B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, t. 1 i 2, przeł. D. Danek, Warszawa 1985.
 M. Chown, Sąsiedni wszechświat. Dwanaście niezwykłych idei z pogranicza nauki i fantazji, Poznań 2004.
 J. Culler, Teoria literatury. Bardzo krótkie wprowadzenie, przeł. M. Bassaj, Warszawa 1998.
 P. Davies, Bóg i nowa fizyka, Warszawa 2006.
 S.J. Dick, Życie w innych światach. Dwudziestowieczna debata nad życiem pozaziemskim, Warszawa 2004.
 Dzieciństwo i sacrum. Studia i szkice literackie, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, t. 1, Warszawa 1998; t. 2, Warszawa 2000.
 U. Eco i in., Interpretacja i nadinterpretacja, przeł. T. Bieroń, Kraków 2008.
 U. Eco, Lector in fabula. Współdziałanie w interpretacji tekstów narracyjnych, przeł. P. Salwa, Warszawa 1994.
 J.E. Gunn, Droga do science fiction, t.1–4, Warszawa 1985.
 M. Kaku, Hiperprzestrzeń. Wszechświaty równoległe, pętle czasowe i dziesiąty wymiar, Warszawa 2009.
 Książka dziecięca 1990–2005, red. G. Leszczyński, D. Świerczyńska-Jelonek, M. Zając, Warszawa 2006.
 Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI stulecia, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, Warszawa 2002.
 Kulturowe konteksty baśni, red. G. Leszczyński, t. 1: Rozigrana córa mitu, Poznań 2005; t. 2: W poszukiwaniu straconego królestwa, Poznań 2006.
 S. Lem, Fantastyka i futurologia t.1–3, Warszawa 1996.
 G. Leszczyński, Bunt czytelników. Proza inicjacyjna netgeneracji, Warszawa 2010.
 G. Leszczyński, Literatura i książka dziecięca. Słowo – obiegi – konteksty, Warszawa 2003.
 J. Ługowska, Bajka w literaturze dziecięcej, Warszawa 1988.
 A. Mazurkiewicz, O polskiej literaturze fantastycznonaukowej lat 1990–2004, Łódź 2007.
 Ocalone królestwo. Twórczość dla dzieci – perspektywy badawcze – problemy animacji, red. G. Leszczyński, D. Świerczyńska-Jelonek, M. Zając, Warszawa 2009.
 M. Oziewicz, Magiczny urok Narnii. Poetyka i filozofia «Opowieści z Narnii» C.S. Lewisa, Kraków 2005.
 J. Papuzińska, Zatopione królestwo. O polskiej literaturze fantastycznej XX wieku dla dzieci i młodzieży, wyd. 2 rozszerz., Łódź 2008.
 P. Péju, Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni: w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne, przeł. M. Pluta, Warszawa 2008.
 Po potopie. Dziecko, książka i biblioteka w XXI wieku, red. D. Świerczyńska-Jelonek, G. Leszczyński, M. Zając, Warszawa 2008.
 W. Propp, Historyczne korzenie bajki magicznej, przeł. J. Chmielewski, Warszawa 2003.
 P. Ricoeur, Język, tekst, interpretacja. Wybór pism, wyb. K. Rosner, przeł. P. Graff, K. Rosner, Warszawa 1989.
 A. Sapkowski, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini. Kompendium wiedzy o literaturze fantasy, Warszawa 2008.
 J.R.R. Tolkien, Drzewo i liść oraz Mythopoeia, przeł. J. Kokot i in., Poznań 1998.
 G. Trębacki, Fantasy. Ewolucja gatunku, Kraków 2007.
 R. Waksmund, Od literatury dla dzieci do literatury dziecięcej (tematy – gatunki – konteksty), Wrocław 2000.
 V. Wróblewska, Przemiany gatunkowe polskiej baśni literackiej XIX i XX wieku, Toruń 2003.
 A. Zgorzelski, Fantastyka. Utopia. Science fiction, Warszawa 1980.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3001-B131LP4 w USOSweb