Konwersatorium - moduł TRADYCJA (Tradycje polskiej krytyki literackiej. Dziedzictwo marksizmu w tekstach krytycznych XIX/XX w.) 3001-13B1B2TD-KON-T

Celem konwersatorium jest zwrócenie uwagi studentów na złożoność i wieloznaczność problemu tradycji w krytyce literackiej przełomu XIX i XX w. Podczas lektury wybranych tekstów zwrócimy uwagę na różne sposoby zarządzania dziedzictwem, stosunek krytyki wobec tradycji literackich XIX w. (dziedzictwa romantyzmu i pozytywizmu) i filozoficznych oraz konfrontacje tradycji z postępującą nowoczesnością. Powyższe zjawiska prześledzimy na przykładzie krytyki marksistowskiej. Okres „złotego wieku” rozwoju marksizmu, liczne wystąpienia rewolucyjne oraz emancypacja nowych podmiotów społecznych sprzyjały poszukiwaniom nowych strategii interpretacji literatury. Wspólnie będziemy poszukiwać lewicowych tradycji polskiej krytyki literackiej, zwracając uwagę na wspólne pojęcia, idee i wartości w badanych tekstach.
Przedmiotem naszej lektury i dyskusji będzie wybór tekstów krytycznych i publicystycznych autorstwa m. in. Wacława Nałkowskiego, Ludwika Krzywickiego, Cezarego Jellenty czy Stanisława Brzozowskiego. W ramach rekonstruowania tradycji filozoficznej spróbujemy „zdemaskować” w poszczególnych tekstach idee, definicje i koncepcje marksistowskie. W trakcie dyskusji pojawią się problemy związków między twórczością artystyczną a myślą polityczną, ideologizacji literatury i rewolucyjnego potencjału sztuki. Szczególnie będzie nas interesować stosunek autorów wobec tradycji literackiej (zwłaszcza dziedzictwa epoki romantyzmu) i filozoficznej, sposoby jej reinterpretacji i wartościowania. Spróbujemy prześledzić także napięcia między tradycją a światem nowoczesnym, szczególnie widoczne w dyskursie marksistowskim ze względu na jego aktywistyczny charakter.

Program zajęć:
1. Prezentacja sylabusa i omówienie warunków zaliczenia. Wprowadzenie do problematyki konwersatorium: pojęcie tradycji, marksizm jako typ narracji o XIX w.
2. Tradycje krytyki literackiej. Sposoby reinterpretacji dziewiętnastowiecznego dziedzictwa.
3. W kręgu radykalnej inteligencji warszawskiej: Wacław Nałkowski.
4. Socjolog o literaturze – krytyka literacka Ludwika Krzywickiego.
5. Rewolucyjny (?) prometeizm. Cezary Jellenta i „Ateneum”.
6. Krytyka zaangażowana politycznie: Róża Luksemburg, Julian Marchlewski.
7. O marksizmie polemicznie. Krytyka literacka i koncepcja kultury Stanisława Brzozowskiego.
8. Polski syndykalizm – poglądy na sztukę Edwarda Abramowskiego.
9. Lewicowe twarze lwowskiej krytyki: Leon Winiarski, Ostap Ortwin.
10. Lewicowa publicystyka: „Ogniwo”, „Głos”.

Rodzaj przedmiotu

obowiązkowe

Tryb prowadzenia

w sali

Efekty kształcenia

Wiedza (Student zna i rozumie):
• miejsce i rolę tradycji literackiej oraz światopoglądowej w formułowaniu sądów w krytyce literackiej;
• aparat terminologiczny i pojęciowy pozwalający na prowadzenie badań nad krytyką literacką w perspektywie historycznej;
• podstawowe pojęcia, koncepcje i kategorie opisu funkcjonujące w dyskursie marksistowskim;
• powiązania refleksji o literaturze z innymi dziedzinami humanistyki (filozofia, estetyka) i nauk społecznych (myśl polityczna, socjologia);
• różne formy i strategie wypowiedzi krytycznoliterackiej na przełomie XIX i XX w.;
• mechanizmy ideologicznej interpretacji literatury.

Umiejętności (Student potrafi):
• usytuować badane przez siebie dzieła literackie w perspektywie idei filozoficznych i światopoglądowych, działających integrująco na kulturę europejską oraz przesądzających o jej różnorodności;
• określać rodzaje i zakresy wzajemnego oddziaływania tradycji literackich i filozoficznych w krytyce i literaturze przełomu XIX i XX w.;
• integrować wiedzę z różnych dyscyplin humanistycznych oraz efektywnie ją wykorzystywać do rozpoznawania i opisywania rozmaitych rodzajów tradycji literackiej;
• interpretować teksty krytyczne i literackie w kontekście tradycji filozoficznych i ideologicznych, w obrębie których one powstały lub do których nawiązują;
• dostrzegać konfrontację tradycji i nowoczesności w analizowanych tekstach literackich;
• przeprowadzić kwerendę biblioteczną nad wskazanym zagadnieniem oraz w sposób syntetyczny przedstawić jej wyniki i sformułować samodzielne wnioski.

Kompetencje społeczne (Student jest gotowy do):
• respektowania znaczenia tradycji literackiej i światopoglądowej w życiu społecznym oraz własnej działalności naukowej, oświatowej lub publicystycznej;
• kreatywnych poszukiwań zapomnianych lub zmarginalizowanych tradycji literackich i światopoglądowych w tekstach krytycznych i literackich;
• podejmowania działań w celu zachowania oraz pielęgnowania tradycji filozoficznych, artystycznych, światopoglądowych, etc. wchodzących w skład polskiego i europejskiego dziedzictwa kulturowego;
• doceniania znaczenia refleksji humanistycznej w formowaniu więzi społecznych, samodzielnego nabywania wiedzy z zakresu studiowanej dyscypliny naukowej i budowania warsztatu pracy filologa.

Kryteria oceniania

Metody i kryteria oceniania:
• kontrola obecności;
• aktywność na zajęciach, czynne uczestnictwo w dyskusji nad omawianymi tekstami;
• projekt studencki (wariant A lub B do ustalenia na pierwszym spotkaniu).

Wariant A projektu studenckiego: krótkie (ok. 4-5 stron) pisemne sprawozdanie z kwerendy bibliotecznej dotyczącej twórczości krytycznoliterackiej wskazanego autora lub analizy treści jednego rocznika wskazanego czasopisma. Studenci otrzymają listę proponowanych zagadnień. Możliwe jest uzgodnienie tematu pracy zaliczeniowej spoza listy.
Wariant B projektu studenckiego: organizacja studenckiego panelu dyskusyjnego na temat ściśle związany z problematyką konwersatorium (wyłącznie przy jednomyślnej akceptacji i zaangażowaniu całej grupy).

Literatura

Teksty źródłowe:
1. E. Abramowski, Wybór pism estetycznych, oprac. K. Najder-Stefaniak, Kraków 2011. Tu: Co to jest sztuka?; Etyka a rewolucja.
2. S. Brzozowski, Idee. Wstęp do filozofii dojrzałości dziejowej, wstęp A. Walickiego, Kraków 1990 (fragmenty).
3. S. Brzozowski, Współczesna powieść i krytyka literacka, Warszawa 1971 (fragmenty).
4. C. Jellenta, Wszechpoemat i najnowsze jego dzieje, Warszawa 1895 (fragmenty).
5. C. Jellenta, Fizjonomia polityczna Słowackiego, „Młodość” 1899, nr 6, s. 148-149.
6. C. Jellenta, Proroctwo Mickiewicza (pierw. O socjalnych poglądach Adama Mickiewicza), „Ateneum” 1905, t. 1, z. 1-3, s. 3-5.
7. C. Jellenta, Róże i jutrznie rewolucji w literaturze, „Literatura i Sztuka. Dodatek do Dziennika Poznańskiego” 1911, r. 3, nr 26.
8. L. Krzywicki, W otchłani, Warszawa 1909 (fragmenty).
9. L. Krzywicki, Ewolucja literatury, „Prawda” 1894, nr 24.
10. L. Krzywicki, Artykuły i rozprawy 1890-1891, Warszawa 1960. Tu: Kapitalizm a dziennikarstwo (s. 650-675); Kapitalizm w sztuce i nauce (s. 638-643).
11. R. Luksemburg, Pogrobowiec utopijnego socjalizmu [w:] P. Grzegorczyk, Lew Tołstoj w Polsce. Zarys bibliograficznoliteracki, Warszawa 1964, s. 66-75. Pierw.: „Przegląd Socjaldemokratyczny” 1908, nr 7, s. 650-655.
12. R. Luksemburg, Listy do Leona Jogichesa-Tyszki, t. 1-2, Warszawa 1968 (fragmenty).
13. J. Marchlewski, O sztuce. Artykuły, polemiki oraz listy, zebrał, wstępem i skorowidzem opatrzył J. Rurawski, Warszawa 1957. Tu: Sztuka stosowana (s. 158-175); Nowe prądy w sztuce a socjalizm (s. 184-201); Chimeryczny pogląd na stosunek społeczeństwa do sztuki (202-217); Kapitalizm a piękno (230-236); Dwa jubileusze (237-241); Atak na pracę (242-248).
14. I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka (modernizm). Twórczość Słowackiego w świetle poglądów estetyki nowoczesnej. Studium krytyczno-porównawcze, Warszawa 1902 (fragment).
15. W. Nałkowski, Pisma społeczne, wybór i oprac. S. Żółkiewski, Warszawa 1951. Tu: Proletariat i twórcy (s. 393-400); Sienkiewicziana: szkice do obrazu (335-391).
16. W. Nałkowski, Jednostka a ogół: szkice i krytyki psychospołeczne, Kraków 1904 (fragmenty).
17. O. Ortwin, Żywe fikcje: studia o prozie, poezji i krytyce, oprac. J. Czachowska, wstęp M. Głowińskiego, Warszawa 1970 (wybór).
18. O. Ortwin, O Wyspiańskim i dramacie, oprac. J. Czachowska, Warszawa 1969 (wybór).
19. L. Winiarski, Przyczynek do teorii geniusza, „Prawda” 1896, nr 42.
20. L. Winiarski, Czynniki społeczne w literaturze, „Prawda” 1890, nr 28, 31, 36 i 37.
21. L. Winiarski, Metoda naukowa w historii literatury, „Prawda” 1900, nr 47.
22. Wybrane artykuły z „Ateneum” (dost. cyfrowa.chbp.chelm.pl), „Ogniwa” (dost. mbc.cyfrowemazowsze.pl) i „Głosu” (dost. mbc.cyfrowemazowsze.pl).

Powyższa lista tekstów źródłowych ma charakter otwarty. Konkretne lektury zostaną ustalone wspólnie ze studentami w trakcie trwania zajęć.

Opracowania (wybór):
Wskazane poniżej tytuły mogą być przydatne podczas pracy nad projektem studenckim lub pomóc w samodzielnym pogłębianiu wiedzy przez studentów. Ich lektura nie jest obowiązkowa.
1. M. Augustyniak, Myśl społeczno-filozoficzna Edwarda Abramowskiego, Olsztyn 2006.
2. S. Borzym, Zarys dziejów filozofii polskiej 1815-1918, red. nauk. A. Walicki, Warszawa 1983.
3. W. Bułat, „Głos” Jana Władysława Dawida 1900-1905, „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” 1966, nr 5/2, s. 66-83.
4. J. Bachórz, G. Borkowska, T. Kostkiewiczowa, M. Rudkowska i M. Strzyżewski (red.), Słownik polskiej krytyki literackiej 1764-1918: pojęcia, terminy, zjawiska, przekroje, t. 1-3, Warszawa 2016.
5. T. Bottomore (ed.), A dictionary of Marxist thought, Cambridge 1983.
6. M. Głowiński, Ekspresja i empatia. Studia o młodopolskiej krytyce literackiej, Kraków 1997.
7. H. Holland, Ludwik Krzywicki – nieznany, Warszawa 2004.
8. W. Kaczocha, Kultura: studia z historii myśli: Krzywicki, Abramowski, Czarnowski, Chwistek, Warszawa 1991.
9. J. Kaczyński, Myśl estetyczna Edwarda Abramowskiego, Olsztyn 1988.
10. W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny, t. 1-45, Kraków-Wrocław 1935- (wersja cyfrowa: ipsb.nina.gov.pl).
11. L. Kołakowski, Główne nurty marksizmu, t. 1-3, Warszawa 2009.
12. K. Krasuski, Społeczne aspekty literatury w publicystyce Ludwika Krzywickiego [w:] tegoż, Społeczne ramy literatury: wątki socjologizujące w polskiej krytyce literackiej (1900-1950), Katowice 1989.
13. U. Kowalczuk (red. nauk.), Konstelacje Stanisława Brzozowskiego, Warszawa 2011.
14. T. Lewandowski, Cezary Jellenta: estetyk i krytyk. Działalność w latach 1880-1914, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975.
15. M. Lipska, R. Loth (oprac.), „Ogniwo”: 1902-1905: bibliografia zawartości, „Materiały Bibliograficzne”, Wrocław 1957.
16. H. Markiewicz, Dialogi z tradycją. Rozprawy i szkice historycznoliterackie, Kraków 2007.
17. A. Mencwel, Stanisław Brzozowski: postawa krytyczna: wiek XX, Warszawa 2014.
18. A. Mencwel, Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego, Warszawa 2009.
19. W. Nowakowska, Julian Marchlewski o sztuce, Warszawa 1972.
20. M. Podraza-Kwiatkowska (oprac.), Programy i dyskusje literackie okresu Młodej Polski, Wrocław 1973.
21. B. Rogatko, Krzywickiego filozofia czynu [w:] tegoż, Utopia Młodej Polski, Łódź 1972.
22. R. Rosiak, Wacław Nałkowski wobec pisarzy współczesnych, Lublin 1974.
23. K. Sadkowska, Lwowska krytyka literacka 1894-1914: tendencje i problemy, Warszawa 2015.
24. M. Stępień, Rodowód. Studia nad socjalistyczną krytyką literacką w Polsce do roku 1918, Kraków-Wrocław 1983.
25. M. Stępień, Polska lewica literacka, Warszawa 1985.
26. M. Szpakowska, Myśl estetyczna Leona Winiarskiego [w:] Studia z dziejów estetyki polskiej: 1890-1918 pod red. S. Krzemienia-Ojaka i K. Rosner, Warszawa 1972.
27. J. Szacki, Tradycja, Warszawa 2011.
28. F. Tych, H. Schumacher, Julian Marchlewski: szkic biograficzny, tłum. L. Borkowicz (fragm. niem.), Warszawa 1966.
29. A. Walicki, Stanisław Brzozowski – drogi myśli, Warszawa 2011.
30. R. Williams, Marksizm i literatura, przeł. A. Chojnacki i E. Kasperski, Warszawa 1989.
31. S. Wojtasiewicz (oprac.), „Głos”: 1900-1905: bibliografia zawartości, „Materiały Bibliograficzne”, Wrocław 1954.
32. Brzozowski: przewodnik „Krytyki Politycznej”, Warszawa 2011.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 3001-13B1B2TD-KON-T w USOSweb