Wiedza o seksualności w praktyce społecznej 3000-PISB1-WOS

Osoba, która ukończyła zajęcia:
- posiada pogłębioną wiedzę w zakresie współczesnych badań nad seksualnością w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych (kulturoznawstwa, antropologii kulturowej, historii i socjologii);
- posiada pogłębioną wiedzę o mechanizmach instytucjonalizacji wiedzy o seksualności i kształtowaniu tożsamości;
- posiada pogłębioną wiedzę o przemianach kulturowych w zakresie seksualności w Polsce i Europie Środkowej w kontekście globalnym;
- umie posługiwać się pojęciami z zakresu badań nad seksualnością w interdyscyplinarnych debatach i komunikatach adresowanych do różnych grup odbiorców;
- umie przygotować i realizować grupowe interdyscyplinarne projekty (badania etnograficzne i socjologiczne, analiza dyskursu);
- umie przygotować prezentację ustną i multimedialną;
- potrafi pracować w grupie;
- potrafi dokonać zaawansowanej analizy tekstów, ocenić przydatność czytanego tekstu i zastosować go do własnych badań, zastosować poznaną teorię do innego zbioru danych empirycznych;
- potrafi badać i proponować rozwiązania współczesnych problemów społeczno-kulturowych w zakresie seksualności;
- potrafi prowadzić dialog mający na celu przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na płeć i seksualność w otoczeniu społecznym.

Podstawowym warunkiem zaliczenia ćwiczeń jest uczestniczenie w zajęciach. Nieobecności należy usprawiedliwiać u osoby prowadzącej. Osoba studiująca ma prawo do dwóch usprawiedliwionych lub nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze. Osoba mająca od trzech do pięciu nieobecności w semestrze musi nadrobić je w sposób określony przez osobę prowadzącą (przesłań notatki z lektur). Nieobecności (nawet usprawiedliwione!) na więcej niż pięciu zajęciach (30%) w semestrze skutkują niedopuszczeniem do zaliczenia zajęć. Jedynie osoby z przyznaną Indywidualną Organizacją Studiów w oparciu o opinię BON mogą mieć zwiększony limit nieobecności, jednak nie więcej niż do 50% w semestrze.
Szacunkowy nakład pracy osoby uczestniczącej w zajęciach: udział w zajęciach 30h (1 ECTS), czytanie lektur 45h (1,5 ECTS), przegotowanie, realizacja i prezentacja projektu badawczego (szczegóły poniżej) 45h (1,5 ECTS). Łącznie 120h (4 ECTS).
Sposób wykorzystania narzędzi sztucznej inteligencji w pracach pisemnych i prezentacjach zaliczeniowych określają zapisy § 3 i 4 uchwały nr 98 Uniwersyteckiej Rady ds. Kształcenia z dnia 8 grudnia 2023 roku. Zabrania się wykorzystywania systemów sztucznej inteligencji do generowania materiałów do projektu zaliczeniowego i do jego opracowania (również od strony językowej).

Projekty badawcze realizowane w grupach. Przygotowanie projektu – do końca listopada (omówienie tematu i podstawowej literatury, pytania badawcze, metody, bibliografia, podział zadań w grupie, 4-5 s. standardowego maszynopisu [1 s. = 1800 znaków ze spacjami]); prezentacja wyników – na dwóch ostatnich zajęciach (należy przesłać prezentację; ostatni slajd powinien zawierać informacje o wkładzie poszczególnych osób). Przykładowe badania – analiza materiałów źródłowych (np. prasy, materiałów internetowych), analiza debat, analiza podręczników (np. medycznych, prawniczych, do edukacji seksualnej), wywiady pogłębione (np. z osobami zaangażowanymi w aktywizm), historia mówiona (np. dotyczące seksualności w PRL lub okresie transformacji).

Brak praktyk

1. Wykład wstępny
Literatura uzupełniająca
Ludwik Fleck. 2006. Powstanie i rozwój faktu naukowego: wprowadzenie do nauki o stylu myślowym i kolektywie myślowym, przeł. Maria Tuszkiewicz, w: Psychosocjologia poznania naukowego, Ludwik Fleck, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej.
Michel Foucault. 1995. Historia seksualności, przeł. Bogdan Banasiak, Tadeusz Komendant i Krzysztof Matuszewski, Czytelnik, Warszawa.
Agnieszka Kościańska. 2014. Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Bruno Latour. 1987. Science in Action, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Jennifer Terry. 1999. An American Obsession. Science, Medicine, and Homosexuality in Modern Society, Chicago: University of Chicago Press.
Carole Vance. 2007. Konstruktywizm społeczny: kłopoty z historią seksualności, przeł. Agnieszka Kościańska, [w:] Gender. Perspektywa antropologiczna, t. 2, Kobiecość, męskość, seksualność, (red.) Renata Ewa Hryciuk, Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 15-32.
2. Kształtowanie i instytucjonalizacja wiedzy medycznej
Lektura
Jeffrey Weeks. 2012 Wynalezienie seksualności, [w:] Antropologia seksualności. Teoria, etnografia, zastosowanie, red. Agnieszka Kościańska, tłum. Michał Petryk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 23-55.
Teksty źródłowe
Richard von Krafft-Ening. (1886)2010. Psychopathia Sexualis. The Case Histories, red. i tłum. Domino Falls, Chicago: Solar Books (pełne wydanie: http://archive.org/details/psychopathiasexualis00kraf, wersja cyfrowa wydania angielskiego z 1892 r., na podstawie 7 wyd. niemieckiego autoryzowany przekład Charlesa Gilbeta Chaddocka, Philadelphia, Londyn: The F. A. Davies Co. Publishers), wyd. pol. 1988 Zboczenia umysłowe na tle zaburzeń płciowych (psychopathia sexualis): opaczne czucie płciowe : studyum sądowo-lekarskie dla użytku prawników i lekarzy, przeł. Aleksander Fabian, Kraków: „Medycyna”, http://polona.pl/preview/3733e3ac-212c-4cf9-aa2e-4074292b0691 (wybrane fragmenty)
Stanisław Kurkiewicz. 1905. Z docieków (studyów) nad życiem płciowem: luźne osnowy (tematy), t. 1, Nieświadome błądzenia i cierpienia, Kraków: Drukarnia Związkowa. http://polona.pl/preview/28692898-6ec8-4a79-adfd-4c482e8e9fcd (wybrane fragmenty)
Stanisław Kurkiewicz. 1906. Z docieków (studyów) nad życiem płciowem: luźne osnowy (tematy), t. 2, Szczegółowe odróżnienie czynności płciowych, Kraków: Drukarnia Związkowa. http://polona.pl/preview/78ddf57b-30b5-47c9-8734-1ef07c03a30c (wybrane fragmenty)
Kazimierz Imieliński. 1973. Zaburzenia psychoseksualne, Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich (wybrane fragmenty)
Literatura uzupełniająca
Agnieszka Kościańska. 2017. Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu, Wołowiec: Czarne, s. 201-257.
Agnieszka Kościańska. 2020. Sexology, w: Companion to Sexuality Studies, (red.) Nancy Naples, Wiley-Blackwell, s. 21-39.
Agnieszka Kościańska. 2024. Z taktem i dyskrecją – podwójna spuścizna polskiej edukacji seksualnej epoki PRL, w: Odmieńczość. Obywatelstwo seksualne i archiwum, Tomasz Basiuk, Jędrzej Burszta, Agnieszka Kościańska, red., Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 49-64.
Harry Oosterhuis. 2000. Stepchildren of Nature. Krafft-Ebing, Psychiatry, and the Making of Sexual Identity, University of Chicago Press, Chicago.
3. Kształtowanie i instytucjonalizacja wiedzy medycznej
Lektury
Janice M. Irvine, 2012, Ku neutralnej nauce o seksie. Raporty Kinseya, przeł. Michał Petryk, w: Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, (red.) Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 151-182.
Kateřina Lišková. 2018. Sexual Liberation, Socialist Style: Communist Czechoslovakia and the Science of Desire, 1945–1989. Cambridge: Cambridge University Press, rozdz. 3, s. 122-156.
Film: Canner Liz. 2009. Orgasm inc. (film), Astreamedia
Literatura uzupełniająca
Jennifer R. Fishman. 2012. Produkcja pożądania. Utowarowienie zaburzeń seksualnych u kobiet, w: Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, (red.) Agnieszka Kościańska, przeł. Michał Petryk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 183-218.
Agnieszka Kościańska. 2014. Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Leonore Tiefer. 2000. Sexology and the Pharmaceutical Industry: The Threat of Co-option, „Journal of Sex Research”, t. 37, nr 3, s. 273-283.
Leonore Tiefer. 2001. Arriving at a “New View” of Women’s Sexual Problems: Background, Theory, and Activism, „Women & Therapy”, t. 24, nr 1/2, 2001, s. 63-98.
4. Edukacja seksualna
Lektury
Rédai Dorottya. 2025. Sexual minorities in post-socialist sex education in Hungary – 20 years of an LGBT+ school programme, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, London: Routledge, s. 457-466.
Kateřina Lišková, Natalia Jarska, Gábor Szegedi. 2025. Sexuality and gender in school-based sex education in Czechoslovakia, Hungary and Poland in the 1970s and 1980s, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, London: Routledge, s. 417-429
Literatura uzupełniająca
Agnieszka Graff, Elżbieta Korolczuk. 2022. Kto się boi gender?, przeł. Michał Sutowski, Warszawa. Wydawnictwo Krytyki Politycznej, rozdz. 3, s. 129-175.
Agnieszka Kościańska. 2017. Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu, Wołowiec: Czarne, s. 201-257.
Marta Zimniak-Hałajko. 2017. Ciało i wspólnota. Wokół prawicowej wyobraźni, Warszawa: wyd. Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, https://open.icm.edu.pl/handle/123456789/12005
5. Edukacja seksualna
Lektura
Wybór materiałów źródłowych – listów do seksuologa/edukatora seksualnego z epoki PRL i transformacji wraz z odpowiedziami
Literatura uzupełniająca
Agnieszka Kościańska. 2024. Productive Sexological Self-Censorship in Late Communist Poland between State and Church, „Journal of the History of Sexuality”, t. 33, nr 1, s. 12-32.
Agnieszka Kościańska, Wiesław Sokoluk, 2018. Instruktaż nadmierny. Historia pewnej przygody seksualnej (wywiad rzeka), Wołowiec, Wydawnictwo Czarne,
6. Wiedza o seksualności „Innych”
Lektury
Kristen Ghodsee, Kateřina Lišková. 2025. Bełkotliwi idioci czy zbrodniczy geniusze? Zimnowojenne stereotypy o kobietach, seksualności i krajach komunistycznych, przeł. Michał Petryk, w: Gender. Perspektywa antropologiczna. Kontynuacje, red. Renata E. Hryciuk, Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 307-320.
Ingrid Sharp. 2012. Seksualne zjednoczenie Niemiec [w:] Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, przeł. Michał Petryk, (red.) Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 95-113.
Heike Bauer. 2017. The Hirschfeld Archives: Violence, Death, and Modern Queer Culture, Philadelphia: Temple University Press, rodz. 1, s. 13-36
Literatura uzupełniająca
Tomasz Basiuk, Jędrzej Burszta, Agnieszka Kościańska, red. 2025. Odmieńczość. Obywatelstwo seksualne i archiwum, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Donald L. Donham, Wyzwalanie Republiki Południowej Afryki, [w:] Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, przeł. Michał Petryk, (red.) Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 383-402.
Kristen R. Ghodsee. 2017. Why Women Had Better Sex Under Socialism. New York Times, Aug. 12, 2017, https://www.nytimes.com/2017/08/12/opinion/why-women-had-better-sex-under-socialism.html
Agnieszka Kościańska. 2020. Sexology, w: Companion to Sexuality Studies, (red.) Nancy Naples, Wiley-Blackwell, s. 21-39.
Lisa Rofel. 2012. Jakości pożądania. Wyobrażanie tożsamości gejowskich w Chinach, [w:] Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, przeł. Michał Petryk, (red.) Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 412-436.
Hadley Renkin, 2016.Biopolitical mythologies: Róheim, Freud, (homo)phobia, and the sexual science of Eastern European Otherness, „Sexualities” 19 (1-2), s. 168-189.
7. Wyobrażenia o seksualności „Innych”
Lektura
Ann L. Stoler. 2012. Żeby imperium było przyzwoite. Polityka rasy i moralności w dwudziestowiecznych kulturach kolonialnych, [w:] Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, przeł. Michał Petryk, (red.) Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 56-94
Daniel Baker. 2020. Nowe spojrzenie na cygański queer, „Studia Romologica”, nr 13, s. 15-30.
Rhacel Salazar Parreñas. 2015. Kultury flirtu. Filipińskie hostessy w Tokio, przeł. Michał Petryk i Agnieszka Kościańska, w: Antropologia wobec dyskryminacji, (red.) Kamila Dąbrowska, Magdalena Grabowska, Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 181-196.
Literatura uzupełniająca
Agnieszka Kościańska. 2025. Race on trial: Understanding sexualized racism in socialist and postsocialist Poland, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, Routledge, s. 174-182.
Hanna Frejlak. 2025. Gender w badaniach z młodymi uchodźcami na Sardynii. Perspektywa autoetnograficzna, w: Gender. Perspektywa antropologiczna. Kontynuacje, (red.) Renata E. Hryciuk, Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 737-760.
Anna Dobrowolska. 2025. A profitable enterprise? Sex work, economic emancipation, and transnational mobility in 1970s and 1980s Poland, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, Routledge, s.
8. Wyobrażenia o seksualności „Innych”
Lektury
Evan B. Towle i Lynn M. Morgan, Fantazje o transpłciowym tubylcu. Rewizje pojęcia „trzecia płeć”, [w:] Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, Agnieszka Kościańska (red.), przeł. Michał Petryk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 467-494.
Brooke Grundfest Schoepf, Kultura, badania seksualności i profilaktyka AIDS w Afryce, [w:] Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, Agnieszka Kościańska (red.), przeł. Michał Petryk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 278-299.
9. Wiedza religijna a seksualność
Lektura
Esther Peperkamp. 2012. Płodne ciało i wzajemne zapładnianie reżimów dyscyplinarnych. „Techniki siebie” w pewnym polskim katolickim ruchu młodzieżowym [w:] Antropologia seksualności. Etnografia, teoria, zastosowanie, Agnieszka Kościańska (red.), przeł. Michał Petryk, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 218-237.
Materiały źródłowe
Katechizm Kościoła katolickiego (wybrane fragmenty), Encyklika Humanae Vitae
Literatura uzupełaniająca
Agnieszka Kościańska. 2017. Zobaczyć łosia. Historia polskiej edukacji seksualnej od pierwszej lekcji do internetu, Wołowiec: Czarne
Lucia Pozzi. 2021. The Catholic Church and Modern Sexual Knowledge, 1850-1950. Palgrave
Dorota Hall. 2016. W poszukiwaniu miejsca. Chrześcijanie LGBT w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
Alana Harris, red. 2018. The Schism of ’68. Catholicism, contraception and Humanae Vitae in Europe, 1945-1975, Cham: Palgrave McMillan
9. Wiedza religijna a seksualność
Lektury
Jędrzej Burszta. 2025. Indywidualizm religijny a stosunek do rodzicielstwa młodych osób wierzących LGBT+ w Polsce, w: Gender. Perspektywa antropologiczna. Kontynuacje, (red.) Renata E. Hryciuk, Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 189-205
Agnieszka Kościańska, Agnieszka Kosiorowska-Le Rall, Natalia Pomian. 2025. „Kobieta powinna decydować w swoim sumieniu” – o katolickim zaangażowaniu w protesty przeciwko zakazowi aborcji w Polsce, przeł. Agnieszka Kosiorowska Le Rall), w: Gender. Perspektywa antropologiczna. Kontynuacje, (red.) Renata E. Hryciuk, Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 206-230.
Literatura uzupełniająca
Joanna Mishtal. 2015. The Politics of Morality: The Church, the State, and Reproductive Rights in Postsocialist Poland, Athens, OH: Ohio University Press.
Agnieszka Kościańska, Agata Ignaciuk, Agata Chełstowska. 2025. Intymność po katolicku. Negocjowanie antykoncepcji w późnych dekadach PRL, przeł. Agnieszka Kosiorowska Le Rall, w: Gender. Perspektywa antropologiczna. Kontynuacje, (red.) Renata E. Hryciuk, Agnieszka Kościańska, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 321-344.
10. Prawo a przemoc seksualna – kształtowanie i działanie prawa
Lektura
Agnieszka Kościańska. 2014. Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, s. 201-225.
Literatura uzupełniająca
Agnieszka Kościańska. 2014. Płeć, przyjemność i przemoc. Kształtowanie wiedzy eksperckiej o seksualności w Polsce, Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 155-240.
Magdalena Grabowska, Agnieszka Grzybek, red. 2016. Przełamać tabu. Raport o przemocy seksualnej. Warszawa: Fundacja na Rzecz Równości i Emancypacji Ster.
Agnieszka Kościańska, 2019, „Z racji swoich upodobań godny napiętnowania” – homofobia i seksizm w kryminologicznym dyskursie gwałtu, „InterAlia. Pismo poświęcone studiom queer/InterAlia: A Journal of Queer Studies”, nr 14, s. 73-85.
11. Prawo a seksualna przemoc państwa
Lektury
Jędrzej Burszta. 2025. Operation Hyacinth and the history of state violence in the People’s Republic of Poland, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, Routledge, s. 376-385.
Joanna Mizielińska. 2025. Egalitarian myth and its implementation by families of choice in Poland, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, Routledge, s. 118-126.
Maria Dębińska. 2025. Self-education as activism: The case of trans persons in Poland, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.)Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, Routledge, s. 438-448.
Literatura uzupełniająca
Maria Dębińska. 2020. Transpłciowość w Polsce. Wytwarzanie kategorii, Warszawa, Wydawnictwo IAE PAN
Emily Gioielli. 2025. Sexuality, imprisonment, and violence in counterrevolutionary Hungary, 1919–1922, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, Routledge, s. 365-375.
Anita Kurimay and Hadley Z. Renkin. 2025. A brief history of Hungarian queer politics in the 20th and 21st centuries, w: The Routledge Handbook of Sexuality in East Central Europe, (red.) Agnieszka Kościańska, Anita Kurimay, Kateřina Lišková, Hadley Z. Renkin, Routledge, s. 68-80

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

• Strona przedmiotu 3000-PISB1-WOS w USOSweb