Antropologia ekonomiczna 2900-MK3-AEK-KL

Zajęcia dotyczą elementów teorii antropologicznej oraz jej zastosowania do analizy źródeł etnograficznych i historycznych. Tematy teoretyczne uwzględniają różne punkty widzenia i kierunki badawcze. Antropologia ekonomiczna zajmuje się przede wszystkim społecznymi instytucjami i zachowaniami ekonomicznymi, choć jej rozważania sięgają często obszaru antropologii ekologii, techniki, kultury i struktur społecznych. Mimo że nauka ta wyrosła na gruncie badań nad społecznościami tradycyjnymi i archaicznymi, obecnie zajmuje się ona wszystkimi typami społeczeństw, zwłaszcza, gdy idzie o kulturowe aspekty zachowań ekonomicznych. Ze względu na potrzebę wpisania naszych zajęć w strukturę bloku historii gospodarczej zajmiemy się przede wszystkim społeczeństwami tradycyjnymi, słabo powiązanymi z organizacją państwową oraz rynkiem światowym. Interesować nas będą także tradycyjne wspólnoty odczuwające dotkliwie skutki gwałtownego włączenia w gospodarkę światową, np. poprzez udział w znajdującymi się we wczesnej fazie kontaktu z systemem światowym (handel karawanowy) lub władzą państwa kolonialnego. Będziemy analizować zagadnienia związane z produkcją, wymianą i akumulacją w różnych typach gospodarek wyżywieniowych (zbieracko-łowieckiej, rolniczej i pasterskiej) w oparciu o porównania reprezentujących je wspólnot, ale również całościowe analizy konkretnych społeczeństw, aby zrozumieć zachowania ekonomiczne ich członków w szerszym kontekście społeczno-kulturowym.
Materiały źródłowe pochodzą najczęściej z krajów pozaeuropejskich w XIX lub XX w., choć niekiedy sięgniemy do epok wcześniejszych.
Sylabus precyzuje, które teksty przeznaczone są dla wszystkich uczestników zajęć, a które prowadzący przypisze określonej grupie studentów („literatura do podziału”). Ponadto w sylabusie wskazano literaturę uzupełniającą, zarówno przy opisie niektórych zajęć, jak i w bibliografii, która uwzględnia zarówno teksty wymieniane w opisie zajęć, jak i inne, przeznaczone dla osób chcących poszerzyć swoje horyzonty. Każdy student powinien w ciągu semestru przygotować co najmniej jeden referat w oparciu o jeden z tekstów wymienionych w sylabusie (przy opisach zajęć) lub inny tekst zaproponowany przez prowadzącego. Wybór tekstu do referatu można uzgodnić („zarezerwować”) z prowadzącym już na pierwszych zajęciach.

W cyklu 2023Z:

1. Antropologia ekonomiczna – spór o jej przedmiot oraz debata między substancjalistami a formalistami, człowiek i środowisko, typy gospodarek pierwotnych
Literatura do podziału: Wilk, Cliggett, Ekonomie i kultury, s. 13-40; 45-61; R. Firth, Społeczności ludzkie, r. 1 (cały), 3 (s. 86-102); Hann, Antropologia społeczna, 205-208; 215-219

Literatura uzupełniająca: Godelier, Idee i materia, r. 1, 5
Zagadnienia:
przedmiot i definicja antropologii ekonomicznej, debata pomiędzy substantywistami a formalistami, modele ludzkich zachowań, definicja gospodarki, wykorzystanie narzędzi ekonomii do badania społeczeństw tradycyjnych, środowisko i granice rozwoju społeczeństwa, technika, typy gospodarek (zbieracko-łowiecka, pasterska, rolnicza), racjonalne gospodarowanie, podział pracy i jej owoców; pokrewieństwo, grupy pochodzeniowe

2.Wymiana i wzajemność

Literatura do podziału: B. Malinowski, Argonauci Zachodniego Pacyfiku, r. 3, a także wstęp G. Kubicy do wydania z 2005 r.; M. Mauss, Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społeczeństwach archaicznych, w: tenże, Socjologia i antropologia, r. II.3 (Północny Zachód Ameryki); M. Godelier, Zagadka daru, s. 71-98 (potlacz); 99-120 (kula) M. Harris, Potlacz w: Świat człowieka, świat kultury – antologia tekstów klasycznej antropologii (także w: Harris, Krowy, świnie, wojny i czarownice. Zagadki kultury); Bourdieu Podwójna prawda daru, w: Medytacje pascaliańskie, s. 273-288
Literatura uzupełniająca: E. Wolf, Europa i ludy bez historii, s. 212-222
Zagadnienia: przepływ dóbr i relacje społeczne, rodzaje wymiany (uogólniona, zrównoważona, negatywna) wymiana a pokrewieństwo, ranga i bogactwo; kula – istota, funkcje, aspekt ceremonialny; potlacz – istota, funkcje, rodzaje, opis instytucji potlaczu a kontekst historyczny

3. Typy gospodarek: Myśliwi-zbieracze
Literatura dla wszystkich: C. Turnbull, Leśni ludzie (fr.); M. Sahlins, Pierwotne społeczeństwo dobrobytu, w: Badania kultury (t.1), red. Kempny i Nowicka; K. Moszyński, Ludy zbieracko-łowieckie (fr. o Pigmejach Bambuti)
Zagadnienia: środowisko naturalne, potrzeby, zajęcia, kultura materialna, liczebność grupy i podział pracy, dystrybucja, wymiana z rolnikami Bantu

4.Typy gospodarek: Ludy pasterskie na przykładzie Masajów, i Tuaregów
Literatura dla wszystkich: K. Moszyński, Ludy pasterskie, r. 1, rozdz. o Masajach; A. Rybiński, Tuaregowie z Sahary. Tradycyjna kultura Tuaregów Kel Ahaggar na przełomie XIX i XX wieku, środowisko s. 62-74, eksploatacja, zdobywanie śr. do życia s. 80-114, uprawa roli s. 121-128, handel, trybut s. 130-141 rezerwy i instytucje s. 167-177;
Literatura uzupełniająca: Savannas of Our Birth : People, Wildlife, and Change in East Africa (zbiory elektroniczne BUW)
Zagadnienia: środowisko naturalne i sezonowy charakter gospodarki; gatunki hodowanych zwierząt, rodzaje gospodarki pasterskiej, wielkość stad; nomadyzm, liczebność grupy, podział pracy i dystrybucja jej owoców, dieta pasterzy, samopomoc, własność, specjalizacje rzemieślnicze w ramach społeczeństw pasterskich, grupy krewniacze, klany, plemiona, organizacja polityczna, elity urodzenia, stratyfikacja społeczna; wytwórczość rzemieślnicza i produkty importowane, handel, miejsce rolnictwa
5-6 Społeczeństwa rolnicze na przykładzie Bemba i Kikuju
Literatura do podziału: Sutton, Anderson, Introduction to cultural ecology , s. 181-185, 192-197; A. Richards, Land, Labour and Diet in Northern Rhodesia. An economic study of the Bemba Tribe (fr.); J. Kenyatta, Facing Mt Kenya, s. 52-59, 61-62; L. Leakey, Southern Kikuyu before 1903, s. 168-173, 177-186,
188-189, 194-206

Zagadnienia: technika uprawy, organizacja i podział pracy, kalendarz prac rolnych i kalendarz rytualny, tabu związane z rolnictwem; nadwyżki, household, akumulacja kapitału, obrót towarowy; prawa do ziemi i plonów – indywidualne i grupowe; Ideologia posiadania ziemi u Kikuju; dziedziczenie ziemi,
obszary wspólne i pastwiska u Kikuju; Dostęp do pól uprawnych u Bemba; przywileje w dostępie do plonów u Bemba; komensalizm; wyżywienie, niedostatek żywności, uczty

7. Konsumpcja, moda, styl życia
Literatura: Chris Hann, Antropologia społeczna; r. 9; al-Hajj ʽUmar, Poverty [poemat], tłm. I.A. Tahir, w: J. Goody, Cooking, Cuisine and Class. A study in comparative sociology; Goody, op.cit. (fr.); P. Bourdieu, Kapitał symboliczny, w: tenże, Zmysł praktyczny, Kraków: WUJ 2008, s. 154-166
Zagadnienia: Społeczne wyobrażenia na temat biedy i niedostatku; Bieda i bogactwo jako konstrukty kulturowe; Konsumpcja jako wyznacznik statusu; Różne modele konsumpcji; Konsumpcja na pokaz; moda i status społeczny; pojęcie kapitału symbolicznego

8. Konsumpcja, moda, styl życia
Literatura: Jan Duklan Ochocki, Pamiętniki (fragment); Balzac, Stracone złudzenia (fragmenty); Bourdieu, Dystynkcja (fr.)
9-10. Pieniądz i towar. Ekonomia moralna
Literatura dla wszystkich: D. Graeber: Debt. The first 5000 years (fr. depozyt); G. Skicki, Dawny pieniądz Afryki Środkowej (I), „Afryka” nr 25, 2007, s. 27-49, (II) „Afryka” 26, 2007-8, s. 5-28; M. Pawełczak, Pieniądz i społeczeństwo w XIX-wiecznej Afryce. Kilka uwag w związku z artykułem Grzegorza Skickiego, „Afryka” nr 26, s. 29-39;
Jakub Haur, Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemaińskiey rozdz. VIII:
https://polona.pl/item/oekonomika-ziemianska-generalna-punktami-partykularnemi-interrogatoryami-gospodarskiemi,MzM2NTg4Mg/32/#info:metadata

Literatura: Wilk, Cliggett, s. 135-167; M. Bloch, J. Parry, Pieniądz i moralność wymiany, w: Elementy kultury; I. Kopytoff, Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces, tamże
Jakub Haur, Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemaińskiey rozdz. VIII: pożyczanie pieniędzy, monopolium (samokupstwo), lichwa, zastawnicy, arendarze
(Langnera przenosimy na kolejne zajęcia)
Zagadnienia: pochodzenie pieniądza: ograniczenia wymiany barterowej czy dług?, funkcje i atrybuty pieniądza, sfery wymiany, pieniądz „przedmonetarny”: importowany i rodzimy, gust i standard, wartość użytkowa, specyfika wykorzystania monet w systemach o przewadze pieniądza przedmonetarnego; kredyt i lichwa; korzenie ekonomii moralnej i stawiane przez nią pytania, pieniądz a społeczeństwo tradycyjne, łady transakcyjne,

11. Ryzyko i niepewność
Literatura: Selemani bin Mwenye Chande, My journey up-country in Africa; Ibn Battuta, Podróże (fr. na temat pobytu w Mogadiszu);
; Gottlieb Langer (Pamiętnik dorożkarza warszawskiego 1832-1857 (fragment); L. Czarkowska, Antropologia ekonomiczna. Elementy teorii, Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. Leona Koźmińskiego 1999; J. Arnoldi, Ryzyko, seria: Key Concepts, Warszawa: Sic! 2011

Referat: E. Wolf, Europa i ludy bez historii, s. 182-222

Zagadnienia: środowiskowe i społeczne podłoże wymiany handlowej, środki budowy zaufania (handel niemy, sztuczne pokrewieństwo, neutralne wioski handlowe, „ports of trade”), przymus pośrednictwa, diaspora handlowa i społeczność kupiecka, rynek jako instytucja pogranicza kulturowego, organizacja i typy karawany handlowej, infrastruktura handlu karawanowego: centra zaopatrzeniowe, terminale, rynek i przymus w handlu karawanowym, handel karawanowy prowadzony w oparciu o kapitał zamorski – na przykładzie handlu futrami w Ameryce Pn. – krótko i długofalowe konsekwencje

12. Miary i wagi w społeczeństwach przednowoczesnych Literatura: R.F. Burton, Zanzibar. City Island and Coast (fr.); Loarer, (fr. tłm.) Ile de Zanzibar; Witold Kula, Miary i ludzie, s. 6-36;
Zagadnienia: Specyfika miar i wag w społeczeństwach przednowoczesnych; Miary antropometryczne; Miary masy a miary objętości; założenia ekonomii moralnej a kontrola miar i wag
13. Podsumowanie
W podsumowaniu potraktujemy społeczność obozu jenieckiego opisaną w powieści Jamesa Clavella jako punkt wyjścia do omówienia terminó w i problemów antropologii ekonomicznej
Literatura: J. Clavell, Król szczurów
Zagadnienia : sposoby i strategie zaspakajania potrzeb; produkcja, podział pracy, household; wzajemność, wymiana, dar, redystrybucja, handel; konsumpcja (organizacja posiłków, uczty, konsumpcja na pokaz, dobra codziennego użytku i luksusowe); elity obozowe, marginalizacja i niedostatek, klientelizm; przepływ dóbr między obozem a otoczeniem gospodarczym; moralny wymiar relacji ekonomicznych w obozie z perspektywy więźniów; wymiana człowiek-środowisko

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Założenia (opisowo)

Wymagana bierna znajomość języka angielskiego.

Koordynatorzy przedmiotu

W cyklu 2024Z:

Piotr Okniński
Marek Pawełczak

W cyklu 2023Z:

Marek Pawełczak

Efekty kształcenia

Poznanie najważniejszych sporów naukowych i szkół w antropologii ekonomicznej, typów gospodarek tradycyjnych, zagadnień związanych z produkcją, akumulacją i wymianą. Poznanie i zrozumienie podstawowych metody analizy i interpretacji procesów społecznych, gospodarczych, kulturowych
Umiejętność wyszukiwania, analizy, oceny i wykorzystania uzyskanych informacji, umiejętność zastosowania wiedzy teoretycznej do analizy i interpretacji źródeł historycznych.

Kryteria oceniania

Ocena ciągła aktywności, udział w dyskusji, referat.

Literatura

Bibliografia (literatura obowiązkowa i uzupełniająca)

1. Podręczniki, syntezy, zbiory studiów: (red.) R. Firth, Themes in economic anthropology, London 1967; R. Firth, Społeczności ludzkie. Wstęp do antropologii społecznej, Warszawa 1965; M. Godelier, Idee i materia. Myśl gospodarka, społeczeństwo, Kraków: WUJ 2012; S. Gudeman, The anthropology of economy. Community, market and culture, Clackwell 2001; Ch. Hann, K. Hart, Economic anthropology, History, ethnography, critique, Malden, MA: Polity Press 2011 (także w j. polskim wyd. 2015); M. Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie (r. 4), Kraków 2004; E. LeClair, H. K. Schneider. Economic anthropology. Readings in theory and analysis, NY 1968; S. Plattner, Economic anthropology, Stanford Univ. Press 1989; (red. G. Dalton) K. Polanyi, Primitive, archaic and modern economies. Essays of Karl Polanyi, Boston 1971; M. Sahlins, Stone age economics, London: Tavistock 1972; H. Schneider, Economic man. The anthropology of economics, London: The Free Press 1974; M. O. Sutton, E. N. Anderson, Introduction to cultural ecology, Oxford: Berg 2004; (red.) R. Wilk, L. Cliggett, Ekonomie i kultury. Podstawy antropologii ekonomicznej, Kraków 2011 ; J. Diamond, Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczeństw; T. Early, How chiefs come to power. The political economy in prehistory, Stanford University Press 1997

2. Poszczególne zagadnienia:
(red.) A. Appadurai, Social life of things. Commodities in cultural perspective, Cambridge 1986; A. W. Crosby, Imperializm ekologiczny. Biologiczna ekspansja Europy 900-1900, PIW 1999; P. Einzig, Primitive money. in its ethnological, historical, and economic aspects, London 1951; M. Godelier, Zagadka daru, Kraków: WUJ 2010; J. Goody, Production and reproduction. A comparative study of the domestic domain, Cambridge 1976; J. Goody, Cooking, cuisine and class. A study in comparative sociology, Cambridge 1982; R. H. Halperin, Cultural economies. Past and present, Austin: Univ. of Texas Press 1994; M. Konarzewski. Na początku był głód, PIW 2005; (red.) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, (t.1) PWN 2003; A. Lasota-Moskalewska, Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, WUW 2005; J. Parry, M. Bloch, Money and the morality of exchange, Cambridge 1989; (red.) J. Szmatka, M. Kempny, Współczesne teorie wymiany społecznej, PWN 1992; E. Wolf, Europa i ludy bez historii, Kraków: WUJ 2009;

3. Wybrane monografie etnograficzne w języku polskim: B. Malinowski, Dzieła, t. 1-13; K Moszyński, Ludy pasterskie. Ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce, [m.in.] Cieszyn 1996; K. Moszyński, Ludy zbieracko-łowieckie. Ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce, [m.in.] Cieszyn 1996; A. Rybiński, Tuaregowie z Sahary. Tradycyjna kultura Tuaregów Kel Ahaggar na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa: Dialog 1999; W. Sieroszewski, Dwanaście lat w kraju Jakutów, t. 1-2, Kraków: Wyd. Literackie 1961; R. Vorbrich, Górale Atlasu marokańskiego. Peryferyjność i przejawy marginalności, Wrocław 1996; R. Vorbrich, Daba. Górale Północnego Kamerunu. Afrykańska gospodarka tradycyjna pod presją historii i warunków ekologicznych. Wrocław 1989; A. Waligórski, Społeczność afrykańska w procesie przemian 1890-1949. Studium wschodnioafrykańskiego plemienia Luo, Warszawa: WUW 1969; M. Ząbek, Arabowie z Dar Hamid, Warszawa: Dialog 1998

W cyklu 2023Z:

Bibliografia (literatura obowiązkowa i uzupełniająca)
1. Podręczniki, syntezy, zbiory studiów: (red.) R. Firth, Themes in economic anthropology, London 1967; R. Firth, Społeczności ludzkie. Wstęp do antropologii społecznej, Warszawa 1965; M. Godelier, Idee i materia. Myśl gospodarka, społeczeństwo, Kraków: WUJ 2012; S. Gudeman, The anthropology of economy. Community, market and culture, Clackwell 2001; Ch. Hann, K. Hart, Economic anthropology, History, ethnography, critique, Malden, MA: Polity Press 2011 (także w j. polskim wyd. 2015); M. Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie (r. 4), Kraków 2004; E. LeClair, H. K. Schneider. Economic anthropology. Readings in theory and analysis, NY 1968; S. Plattner, Economic anthropology, Stanford Univ. Press 1989; (red. G. Dalton) K. Polanyi, Primitive, archaic and modern economies. Essays of Karl Polanyi, Boston 1971; M. Sahlins, Stone age economics, London: Tavistock 1972; H. Schneider, Economic man. The anthropology of economics, London: The Free Press 1974; M. O. Sutton, E. N. Anderson, Introduction to cultural ecology, Oxford: Berg 2004; (red.) R. Wilk, L. Cliggett, Ekonomie i kultury. Podstawy antropologii ekonomicznej, Kraków 2011 ; J. Diamond, Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczeństw; T. Early, How chiefs come to power. The political economy in prehistory, Stanford University Press 1997
2. Poszczególne zagadnienia:
(red.) A. Appadurai, Social life of things. Commodities in cultural perspective, Cambridge 1986; A. W. Crosby, Imperializm ekologiczny. Biologiczna ekspansja Europy 900-1900, PIW 1999; P. Einzig, Primitive money. in its ethnological, historical, and economic aspects, London 1951; M. Godelier, Zagadka daru, Kraków: WUJ 2010; J. Goody, Production and reproduction. A comparative study of the domestic domain, Cambridge 1976; J. Goody, Cooking, cuisine and class. A study in comparative sociology, Cambridge 1982; R. H. Halperin, Cultural economies. Past and present, Austin: Univ. of Texas Press 1994; M. Konarzewski. Na początku był głód, PIW 2005; (red.) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, (t.1) PWN 2003; A. Lasota-Moskalewska, Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, WUW 2005; J. Parry, M. Bloch, Money and the morality of exchange, Cambridge 1989; (red.) J. Szmatka, M. Kempny, Współczesne teorie wymiany społecznej, PWN 1992; E. Wolf, Europa i ludy bez historii, Kraków: WUJ 2009;
3. Wybrane monografie etnograficzne w języku polskim: B. Malinowski, Dzieła, t. 1-13; K Moszyński, Ludy pasterskie. Ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce, [m.in.] Cieszyn 1996; K. Moszyński, Ludy zbieracko-łowieckie. Ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce, [m.in.] Cieszyn 1996; A. Rybiński, Tuaregowie z Sahary. Tradycyjna kultura Tuaregów Kel Ahaggar na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa: Dialog 1999; W. Sieroszewski, Dwanaście lat w kraju Jakutów, t. 1-2, Kraków: Wyd. Literackie 1961; R. Vorbrich, Górale Atlasu marokańskiego. Peryferyjność i przejawy marginalności, Wrocław 1996; R. Vorbrich, Daba. Górale Północnego Kamerunu. Afrykańska gospodarka tradycyjna pod presją historii i warunków ekologicznych. Wrocław 1989; A. Waligórski, Społeczność afrykańska w procesie przemian 1890-1949. Studium wschodnioafrykańskiego plemienia Luo, Warszawa: WUW 1969; M. Ząbek, Arabowie z Dar Hamid, Warszawa: Dialog 1998

Uwagi

W cyklu 2023Z:

Sylabus precyzuje, które teksty przeznaczone są dla wszystkich uczestników zajęć, a które prowadzący przypisze określonej grupie studentów („literatura do podziału”). Ponadto w sylabusie wskazano literaturę uzupełniającą, zarówno przy opisie niektórych zajęć, jak i w bibliografii, która uwzględnia zarówno teksty wymieniane w opisie zajęć, jak i inne, przeznaczone dla osób chcących poszerzyć swoje horyzonty. Każdy student powinien w ciągu semestru przygotować co najmniej jeden referat w oparciu o jeden z tekstów wymienionych w sylabusie (przy opisach zajęć) lub inny tekst zaproponowany przez prowadzącego. Wybór tekstu do referatu można uzgodnić („zarezerwować”) z prowadzącym już na pierwszych zajęciach.

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2900-MK3-AEK-KL w USOSweb