Paleografia łacińska 2900-MK2-PŁ

Umiejętność samodzielnego, poprawnego odczytania i edytowania rękopiśmiennego tekstu źródłowego.

Obserwacja doskonalenia indywidualnych umiejętności w zakresie metodyki i efektów pracy z materiałem rękopiśmiennym, której celem jest przygotowanie poprawnego odczytu.
Możliwe metody weryfikacji przyswajania wiedzy: ocena ciągła aktywności, kolokwium, praca pisemna (test).
Na końcową ocenę zasadniczy wpływ ma wykazywanie się przez uczestnika twórczą aktywnością podczas zajęć; przyswojeniem i przemyśleniem istotnych treści literatury przedmiotu a zarazem umiejętnością zastosowania jej warstwy teoretycznej (pojęciowej) i metodologicznej w samodzielnej analizie zagadnień paleograficznych.
Przygotowanie pracy zaliczeniowej w formie samodzielnej edycji wybranego tekstu źródłowego

-

Paleografia

Rozwiązanie problemów, które nastręcza pismo średniowieczne i wczesnonowożytne ułatwiają podręczniki i opracowania:

- M. Binaś-Szkopek, M. Delimata, Ł. Skrzypczak, Podstawy paleografii łacińskiej. Skrypt dla studentów archiwistyki, Poznań 2007
- P. Cherubini, A. Pratesi, Paleografia Latina. L’avventura grafica del mondo occidentale, Citta’ del Vaticano 2010
- A. Petrucci, Breve storia della scrittura latina. Nuova edizione riveduta e aggiornata, Roma 2006
- A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973
- W. Semkowicz, Paleografia łacińska, wyd. II, poprawione, Kraków 2002
- B. Bischoff, Paläographie des römischen Altertums und des abendländischen Mittelaalters, wyd. II popr. (Erich Schmidt Verlag) 1986, wersja angielska: Latin Paleography. Antiquity and the Middle Ages, translated by D.Ó. Cróinín, (Cambridge University Press) 1990 i nn.
- J. Stiennon, Paléographie du Moyen Age, Paris 1973
- J. Słowiński, Rozwój pisma łacińskiego w Polsce XVI-XVIII wieku. Studium paleograficzne, Lublin 1992
- J. Słowiński, „Probationes pennae” jako źródło w badaniach paleograficznych, [w:] Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Toruń 1997, s. 539-551
- K. Bobowski, Ewolucja pisma neogotyckiego na Śląsku od początku XVI do połowy XX wieku, Wrocław 1992
- K. Górski, Neografia gotycka. Podręcznik pisma neogotyckiego XVI-XX w., wyd. III, Warszawa 1978

Podstawowym słownikiem skrótów pisma łacińskiego jest:

- A. Capelli, Dizionario di abbreviature latine ed italiane, wyd. VI, Milano 1929 (i następne przedruki anastatyczne), edizione ampliata e rinnovata da Mario Geymont e Fabio Troncarelli, Milano 2011
-- A. Pelzer, Supplément au Dizionario di abbreviature latine ed italiane de Adriano Capelli, wyd. III, Beauvechain 1995
Rodzajem słownika ważniejszych pojęć paleograficznych i kodykologicznych obejmującego terminologię polską jest:
Vocabularium parvum scripturae latinae, ediderunt J. Šedivý, H. Pátková, Bratislava – Praha 2008

Podstawy metodyki paleografii związane z umiejętnością poprawnego odczytania i edytorskiej interpretacji zapisu źródłowego w postaci transkrypcji;

Metodyka odczytywania rękopisu

- Górski, Neografia gotycka (op. cit.), s. 56-58 (Uwagi metodyczne o odczytywaniu trudnych tekstów)
- Bobowski, Ewolucja pisma (op. cit.), s. 61-62 (Technika odczytywania i opis pisma neogotyckiego. Techniczne uwarunkowania czytelności tego pisma)

Pismo średniowieczne

(wg podręcznika A. Gieysztora (op. cit.), odpowiednie partie warto konfrontować z ujęciem W. Semkowicza (op. cit.)

- Terminologia paleograficzna (Gieysztor, s. 56-60)
- Materiały i narzędzia pisarskie (ibidem, s. 101-106)
- Formy rękopisu, budowa kodeksu (ibidem, s. 107-112)
- Brachygrafia (ibidem, s. 140-150)
- Cyfry (ibidem, s. 155-158)
- Minuskuła karolińska i romańska IX-XII w. (ibidem, s. 112-121)
- Pismo gotyckie (ibidem, s. 121-139)
- Początki pisma humanistycznego (ibidem, s. 170-178)
- Pismo 2 poł. XVI-XVIII w. (ibidem, s. 178-193)
- Orientację w problematyce rodzajów pism stosowanych w średniowieczu w Środkowej Europie ułatwia zaopatrzony w tablice do ćwiczeń podręcznik:
- H. Pátková, Česká středovĕká Paleographie, České Budĕjovice 2008

Pismo postgotyckie i rodzaje pisma nowożytnego w Polsce
(wg monografii J. Słowińskiego)

- Terminologia paleograficzna w ujęciu J. Słowińskiego (Słowiński, s. 12-18)
- Technika i fizjologia pisania w średniowieczu i jej przemiany w okresie nowożytnym (ibidem, s. 43-50)
- Brachygrafia i cyfry (ibidem, s. 140-156)
- Pismo postgotyckie (ibidem, s. 51-69)
- Gotycko humanistyczne pismo mieszane (ibidem, s. 70-91)
- Italika, kancelareska i bastarda humanistyczna (ibidem, s. 92-116)
- Pismo francuskie w Polsce XVII-XVIII (ibidem, s. 117-139)
- Por. ibidem należące do omówień poszczególnych rodzajów pisma tablice na ss. 54-55, 65, 94-95, 108-109, 128-129, s. 140-156 i po s. 175
oraz (instruktywne nie tylko w przypadku tekstów niemieckojęzycznych) przykłady i zestawienia w:
- K. Bobowski, Ewolucja pisma neogotyckiego (op. cit.)
- K. Górski, Neografia gotycka (op. cit.)

Przykład analizy paleograficznej:

- J. Mańkowski, Rękopis BOZ 206 - autograf Jana Kochanowskiego, „Rocznik Biblioteki Narodowej”, XXXVII-XXXVIII, s. 33-44 (tekst dostępny w formie pdf na stronie internetowej BN)

Słowniki językowe i opracowania historyczno-językowe

- Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce (dostępny również online w niekompletnej jeszcze postaci http://scriptores.pl/elexicon/ ; tu także linki do innych słowników łacińskich online)
- S.B. Linde, Słownik języka polskiego
- Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki
- Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski
- Słownik staropolski
- Słownik polszczyzny XVI wieku
- Słownik języka polskiego XVII i 1 poł. XVIII wieku
(Niektóre z ww. słowników dostępne są online m.in. poprzez wyszukiwarkę: http://poliqarp.wbl.klf.uw.edu.pl/)
- Mały słownik zaginionej polszczyzny, red. F. Wysocka, Kraków 2003
- Słownik staropolskich nazw osobowych
a ponadto takie opracowania i wydawnictwa, jak:
- Z. Klemensiewicz, Historia języka polskiego, wyd. II (i nast.), Warszawa 1974 (wyd. IX, Warszawa 2009)
- M. Karpluk, Mowa naszych przodków (podstawowe wiadomości z historii języka polskiego do końca XVIII w.), Kraków 1993
- S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, [najlepiej] wyd. IV zmienione, Warszawa 2007 (Klasyczna praca omawiająca główne zagadnienia dziejów polszczyzny, w tym związane z historią pisma).
- K. Długosz-Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III poszerzone i zmienione, Warszawa 2006, s. 66-69 (Grafia tekstów staropolskich)
- Mirosława Mycawka, Język polski XIV wieku. Wybrane zagadnienia, Kraków 2012
- B. Kaczmarczyk, Język polski w kancelarii królewskiej w pierwszej połowie XVI wieku, Wrocław 2003 (Praca zawiera omówienie szeregu problemów językowych, a w Aneksie edycje tekstów wraz z podobiznami rękopisów, które mogą służyć do samodzielnego ćwiczenia umiejętności paleograficznych i edytorskich na początkowym etapie ich zdobywania).
- Materiały do studiowania historii języka polskiego, wyboru dokonał G. Majkowski, Piotrków Trybunalski 2000 (Wybór tekstów różnych autorów dotyczących dziejów języka i pisma)
- Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, praca zbiorowa, red. D. Ostaszewska, Katowice 2002 (Zawarte w pracy omówienia szeregu zagadnień historii języka, w tym kwestii związanych z zapisem i regułami pisowni (grafią i ortografią), mogą okazać niezwykle pomocne przy rozwiązywaniu trudności przy dokonywaniu transliteracji i transkrypcji rękopisów).

Edytorstwo

Znakomitym w prowadzeniem w zagadnienia edytorstwa są:

- K. Górski, Sztuka edytorska. Zarys teorii, Warszawa 1965
Podstawowe zagadnienia omawia:
- R. Loth, Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii i edytorstwa naukowego, Warszawa 2006 (jakkolwiek podręcznik ten dotyczy głównie problemów związanych z edytorstwem tekstów XIX w., to obejmuje szereg zagadnień wspólnych dla wszystkich epok literackich)
- A. Stussi, Wprowadzenie do edytorstwa i tekstologii, przeł. M. i P. Salwa, Gdańsk 2011
- J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wydania: Warszawa 2002 i następne (rozdział: Edytorstwo historyczne)
Orientację w literaturze dotyczącej wszelkich zagadnień edytorstwa historycznego ułatwia ogromnie:
- P. Dymmel, Bibliografia edytorstwa źródeł historycznych w Polsce. Historia - krytyka tekstu – metodyka i technika wydawnicza, Lublin 2001

Instrukcje wydawnicze

- Instrukcja wydawnicza dla średniowiecznych źródeł historycznych, opr. Komisja Historyczna PAU przy współudziale Towarzystw Naukowych we Lwowie, Poznaniu, Warszawie i Wilnie, Kraków 1925, zwłaszcza s. 4-14 (Odtworzenie tekstu źródłowego w druku)
- J. Glinka, Instrukcja wydawnicza dla nowożytnych źródeł dziejowych. Projekt przyjęty przez Komisję Historyczną Towarzystwa Naukowego Warszawskiego oraz przez warszawskie grono członków Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności, Warszawa 1949
- A. Wolff, Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do połowy XVI wieku, „Studia Źródłoznawcze”, I, 1957, s. 155-181 + Dodatek (s. 182-184): Z. Budkowa, M. Friedbergowa, B. Kürbisówna, Instrukcja dla wydawania roczników polskich, zwłaszcza s. 168-175
- M. Friedberg, Wydawanie drukiem źródeł archiwalnych. Metoda i technika pracy edytorskiej, Warszawa 1963, s. 78-93 (Przygotowanie tekstu do druku. Redakcja publikacji (omówienie instrukcji wydawniczych))
- Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., red. K. Lepszy, Wrocław 1953, s. 1-14, s. 30-33 (Załącznik A)
-- Rec. L. Żytkowicz, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, 16, 1954, s. 389-395
- Zasady wydawania tekstów staropolskich – projekt, przykłady opr. J. Woronczak, Wrocław 1955, zob. s. 21, s. 88, s. 101 (trzy rodzaje wydawnictw (edycji): A, B, C), ibidem, pojęcia i zasady transliteracji i transkrypcji, s. 27, 36, 52-53, 63, por. uwagi R. Lotha w jego: Podstawowe pojęcia i problemy tekstologii…(op. cit.), s. 92-117.

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

• Strona przedmiotu 2900-MK2-PŁ w USOSweb