Dokumenty aparatu bezpieczeństwa PRL jako źródło historyczne 2900-MK2-DABPRL-KL

Zajęcia poświęcone będą analizie dokumentów wytwarzanych przez aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej w latach 1944 - 1989. W ich trakcie studenci zostaną zapoznani z organizacją i podstawowymi zasadami pracy operacyjnej Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa, Informacji Wojska Polskiego, Wojskowej Służby Wewnętrznej, a następnie rodzajami dokumentacji przez nie wytwarzanymi i podstawowymi zasadami krytyki dokumentów proweniencji służb specjalnych PRL. Celem zajęć jest przygotowanie studentów do korzystania z dokumentacji aparatu bezpieczeństwa PRL, zarówno w pracy badawczej przede wszystkim nauk humanistycznych i społecznych. W trakcie zajęć studenci poznają podstawowe instrukcje operacyjne zarówno służb cywilnych (Urząd Bezpieczeństwa, Służba Bezpieczeństwa), jak i wojskowych (Informacja Wojska Polskiego, Wojskowa Służba Wewnętrzna), metody ich działania, w tym zasady działania ewidencji operacyjnej i pracy operacyjnej. Poznają również podstawowe zasady i problemy analizy dokumentacji operacyjnej. W trakcie zajęć zostaną również poruszone kwestie specyfiki dokumentacji wytwarzanej przez aparat bezpieczeństwa w poszczególnych okresach dziejów Polski Ludowej i zasad etycznych korzystania z tego rodzaju źródeł. Podstawą zajęć będą dokumenty wytworzone przez aparat bezpieczeństwa, publikowane i niepublikowane, wspomnienia uczestników wydarzeń, a także literatura przedmiotu, z uwzględnieniem najnowszych publikacji.

W cyklu 2024L:

I. Wprowadzenie do zajęć:
– specyfika i rodzaje dokumentacji wytwarzanej przez aparat bezpieczeństwa PRL
- język bezpieki
- podstawowa literatura i narzędzia pomocnicze
Literatura: Łukasz Kamiński Lingua securitatis, Pamięć i Sprawiedliwość, 2003, t. 2, nr 1, 209-216

II. Resort/Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego: organizacja, personel i metody pracy operacyjnej
- geneza i organizacja Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego
- kadry
- podstawowe założenia pracy operacyjnej
Literatura: H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL 1944 – 1990, Warszawa 1997, s. 17 –- 63, Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945 – 1989), opracował i wstępem opatrzył Tadeusz Ruzikowski, Warszawa 2004, s. 23 – 28.
III. Dokumentacja operacyjna UB – materiały operacyjne
- materiały dostarczone przez prowadzącego
IV. Dokumentacja operacyjna UB – akta śledcze
Materiały dostarczone przez prowadzącego
V. Główny Zarząd Informacji organizacja, kadry
Lektura: Z. Palski, Informacja Wojska Polskiego 1943 – 1957,
Warszawa 2016, s. 10 – 66,160 – 181,
VI. Praca operacyjna Informacji WP
- materiały dostarczone przez prowadzącego
VII. Zmiany organizacyjne UB w latach 1954 – 1956 i ich konsekwencje
Lektura: Terlecki Ryszard, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944 – 1990, Kraków 2007, s. 113 – 146, Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954 – 1956: taktyka, strategia, metody, wstęp Andrzej Paczkowski, wybór i opracowanie Grzegorz Majchrzak, Andrzej Paczkowski, Warszawa 2011, s. 35 – 56, 87 – 105, 149 – 166.
VIII. Organizacja aparatu bezpieczeństwa w latach 1956 – 1970,
Lektura: H. Dominiczak, Organy bezpieczeństwa PRL 1944 – 1990, Warszawa 1997, s.119 – 150, Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945 – 1989), opracował i wstępem opatrzył Tadeusz Ruzikowski, Warszawa 2004, s. 94 – 120.
IX. Działania SB wobec Kościoła katolickiego
Lektura: Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lata 1962 – 1989, Warszawa 2017, materiały dostarczone przez prowadzącego.

X. Instrukcja operacyjna z 1 II 1970 r. i zmiany w pracy operacyjnej SB
Lektura: , Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945 – 1989), opracował i wstępem opatrzył Tadeusz Ruzikowski, Warszawa 2004, s. 121 – 139;
- referaty: rodzaje osobowych źródeł informacji SB
XI. Wojskowa Służba Wewnętrzna – organizacja i zasady pracy operacyjnej
Lektura: Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957 – 1990), wyb., wstęp i opracowanie Bartosz Kapuściak, Katowice – Kraków 2019, s. 69 – 72, 85 – 102, 155 – 160, Anna Marcinkiewicz – Kaczmarczyk, Wojskowe Służby Wewnętrzne. Organizacja, zakres zadań, w: Archiwalia komunistycznego aparatu represji – zagadnienia źródłoznawcze, Kraków 2012, s. 199 – 241.

XII. Ewidencja operacyjna: podstawowe zagadnienia
Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL
w latach 1944 – 1990. Zbiór normatywów, redakcja i
opracowanie Monika Komaniecka – Łyp, Kraków 2017, s. 23 –
98,
XIII. Schyłek imperium SB
Kozłowski Tomasz Koniec imperium MSW: transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989 – 1990, Warszawa 2019, s. 21 – 92.
XIV. Materiały operacyjne aparatu bezpieczeństwa jako źródło historyczne
Lektura: Archiwalia komunistycznego aparatu represji –
zagadnienia źródłoznawcze, Kraków 2012, s. 97 – 125,

Założenia (opisowo)

Zajęcia poświęcone będą dokumentacji wytworzonej przez aparat bezpieczeństwa Polski Ludowej jako źródłu historycznemu. Ich celem będzie zapoznanie uczestników z podstawowymi zasadami działania aparatu bezpieczeństwa, rodzajami i specyfiką dokumentacji przezeń wytwarzanej, a także metodami i problemami ich analizy. Celem zajęć jest przygotowanie studenta do korzystania z dokumentacji wytworzonej przez aparat bezpieczeństwa,

Koordynatorzy przedmiotu

Piotr Okniński
Tadeusz Rutkowski

Rodzaj przedmiotu

Ogólnie:

fakultatywne

W cyklu 2024L:

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Tryb prowadzenia

w sali

Efekty kształcenia

Po zakończeniu zajęć student:
– zna zasady funkcjonowania aparatu bezpieczeństwa w Polsce Ludowej i podstawowe dokumenty jej dotyczące,
– posiada wiedzę na temat organizacji aparatu bezpieczeństwa w PRL i podstawowych jego struktur,
- zna i rozumie podstawowe pojęcia z zakresu pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa
- umie analizować podstawowe rodzaje dokumentacji wytwarzanej przez aparat bezpieczeństwa, wykorzystując w tym celu literaturę przedmiotu,
- umie korzystać z podstawowych edycji źródłowych, publikacji encyklopedycznych, zbiorów elektronicznych, pomocy naukowych przydatnych do badań nad dziejami aparatu bezpieczeństwa w Polsce Ludowej,
– rozumie problemy wynikające z korzystania akt proweniencji aparatu bezpieczeństwa,

Kryteria oceniania

Podstawą oceny jest aktywny udział w zajęciach, w tym wygłaszanie referatów, na tematy szczegółowe określone przez prowadzącego. W trakcie semestru dopuszczalne są dwie nieobecności, w tym jedna nieusprawiedliwiona. Druga wymaga zaliczenia na dyżurze, trzecia – o ile nie będzie następstwem poświadczonych poważnych problemów zdrowotnych – automatycznie powoduje niezaliczenie zajęć.

Literatura

Źródła publikowane:

Aparat bezpieczeństwa w latach 1944 – 1956, część I, lata 1945 – 1947, opr. Andrzej Paczkowski, Warszawa 1994,
Aparat bezpieczeństwa w latach 1944 – 1956, część II, lata 1948 – 1949, opr. Andrzej Paczkowski, Warszawa 1996,
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1950 – 1952: taktyka, strategia, metody, wstęp Andrzej Paczkowski, wybór i opracowanie Antoni Dudek, Andrzej Paczkowski, Warszawa 2000,
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1953 – 1954: taktyka, strategia, metody, wstęp Andrzej Paczkowski, wybór i opracowanie Grzegorz Majchrzak, Andrzej Paczkowski, Warszawa 2004,
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954 – 1956: taktyka, strategia, metody, wstęp Andrzej Paczkowski, wybór i opracowanie Grzegorz Majchrzak, Andrzej Paczkowski, Warszawa 2011,
Ewidencja operacyjna i archiwum organów bezpieczeństwa PRL w latach 1944 – 1990. Zbiór normatywów, redakcja i opracowanie Monika Komaniecka – Łyp, Kraków 2017,
Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945 – 1989), opracował i wstępem opatrzył Tadeusz Ruzikowski, Warszawa 2004,
Instrukcje, wytyczne, okólniki dyrektor Departamentu V MBP dotyczące działań przeciwko Kościołowi katolickiemu w latach 1945 – 1953, wyb. i opr. Adam Dziurok, ks. Józef Marecki, Filip Musiał, wstęp Adam Dziurok, Filip Musiał, Kraków – Katowice 2012,
Instrukcje, wytyczne, pisma Departamentu IV Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z lata 1962 – 1989, Warszawa 2017,
Nieznane instrukcje, wytyczne, okólniki Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego dotyczące ruchu ludowego i niezależnych działaczy ludowych w latach 1945 – 1954, wstęp, wybór i opracowanie, Filip Musiał, Mateusz Szpytma, Kraków 2020,
Normatywy Wojskowej Służby Wewnętrznej (1957 – 1990), wyb., wstęp i opracowanie Bartosz Kapuściak, Katowice – Kraków 2019,
Palski Zbigniew, Agentura informacji wojskowej w latach 1945 – 1956, Warszawa 1992,

Opracowania:
Archiwalia komunistycznego aparatu represji: zagadnienia źródłoznawcze, pod red. Filipa Musiała, Kraków 2012,
Dominiczak Henryk, Organy bezpieczeństwa PRL 1944 – 1990: rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW, Warszawa 1997,
Musiał Filip, Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970-1989), Kraków 2007,
Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno – źródłoznawcze, pod red. Filipa Musiała, Kraków 2006,
Palski Zbigniew, Informacja Wojska Polskiego 1943 – 1957, Warszawa 2016,
Terlecki Ryszard, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944 – 1990, Kraków 2007,
Wokół teczek bezpieki: zagadnienia metodologiczno – źródłoznawcze, pod red. Filipa Musiała, Kraków 2006,

Więcej informacji

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2900-MK2-DABPRL-KL w USOSweb