Chłopi polscy w epoce przeduwłaszczeniowej (koniec XVIII w. – I poł. XIX w.). Problemy i wyzwania badawcze 2900-L-ANDGP

Zajęcia mają na celu zaznajomienie uczestników z problemami dotyczącymi analizy dziejów chłopów w okresie poprzedzającym ich ostateczne uwłaszczenie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, czyli od końca XVIII w. do lat 60. wieku XIX. Okres ten, z uwagi na zasadnicze przemiany ustrojowe zaistniałe w jego trakcie, stwarza szerokie możliwości badawcze i szkoleniowe. Zadaniem ćwiczeń będzie także wprowadzenie uczestników w problemy występujące podczas praktycznej realizacji zadań naukowych.

W trakcie zajęć zostaną poruszone kwestie podstawowych pojęć takich jak „stan” czy „władza”, stosowanych w narracjach odnoszących się do analizowanych problemów. Następnie skupimy się na szeroko rozumianych zagadnieniach metodologicznych odnoszących się do całości nauk historycznych, ale pokazanych w kontekście tematu zajęć. W trakcie poszczególnych spotkań zwrócimy uwagę na złożoność rzeczywistości społecznej w schyłkowym okresie przeduwłaszczeniowym, niejednoznaczność pojęć i wynikającej z powyższych szerokiej gamie możliwości interpretacyjnych.

Istotnym elementem zajęć będą kwestie źródłoznawcze. Są one szczególnie istotne, ponieważ mamy do czynienia z grupami społecznymi, które dla okresu przeduwłaszczeniowego pozostawiły po sobie znikomą liczbę źródeł, zwłaszcza źródeł pisanych. Zostaną pokazane przykłady praktycznego zastosowania źródeł i wyzwania jakie się z tym wiążą. Padnie pytanie o możliwość dotarcia za ich pomocą do perspektywy oddolnej. Wymienione zagadnienia będą rozpatrywane także na płaszczyźnie interdyscyplinarnej. W trakcie zajęć poruszymy kwestię tzw. zwrotu ludowego w historiografii polskiej.
Uczestnicy będą mieli możliwość zaproponować własny temat zajęć zawierający się w obrębie analizowanych problemów.

1. Zajęcia organizacyjne. Wstępne przedyskutowanie tematyki zajęć.

2. Terminy „stan” oraz „klasa” i ich adekwatność dla opisu grupy społecznej chłopów.

Opracowania: Łącznie 20 stron
-) Encyklopedia Socjologii, t. 2, Warszawa 1999, s. 26 – 31.

-) Stanisław Kozyr – Kowalski, Klasy i stany. Max Weber a współczesne teorie stratyfikacji społecznej, Warszawa 1979, s. 184 – 194.

-) Witold Kula, Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1983, s.479 – 483.

Źródła: Łącznie 3 strony
-) Tytulatura. Problemy identyfikowania przynależności stanowej/klasowej na przykładzie źródeł archiwalnych z I poł. XIX w.

3. Podstawowe pojęcia z historii prawa. Różne spojrzenie historyków i historyków prawa na te same źródła.

Opracowania: Łącznie 29 stron.
-) Lech Morawski, Wstęp do prawoznawstwa, Toruń 2006, s. 21 – 26, 83 – 94, 105 – 109, 159 – 163.

-) Piotr Pomianowski, Orzecznictwo Sądu Pokoju w Śremie, 1810 -1817, 7 stron.

Źródła: Łącznie 3 strony.
-) Identyfikacja rodzajów postępowań sądowych z udziałem chłopów na przykładzie protokołów spraw z I poł. XIX w. Analiza problemów pojawiających się w trakcie takich badań.

4. Czy poddaństwo było tożsame z niewolnictwem?

Opracowania: Łącznie 23 strony.
-) Jan Rutkowski, Poddaństwo włościan w XVIII wieku w Polsce i niektórych innych krajach Europy, w: Wieś europejska późnego feudalizmu (XVI – XVIII w.), Warszawa 1986, s. 36 – 38, 93 – 102, 153 – 160.

-) Mateusz Wyżga, Homo Movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI – XVIII wieku, Kraków 2019, s. 405 – 410.

Źródła: Łącznie 11 stron.
-) Transakcje chłopami w Rzeczypospolitej Szlacheckiej (W. XVI – XVIII), red. Janusz Deresiewicz, Warszawa 1959, nr 360 s. 326, nr 361 s. 327, nr 364 s. 330, nr 637 s. 570, nr 640 s. 573, nr 642 s. 574.
-) Fryderyk Skarbek, Dzieje Księstwa Warszawskiego, T. II, Warszawa 1897, s. 64 – 69.

5. Pojęcie własności w okresie przeduwłaszczeniowym. Na ile tożsame z obecnym?

Opracowania: Łącznie 25 stron.
-) Hipolit Grynwaser, Kwestia agrarna i ruch włościan w Królestwie Polskim w pierwszej połowie XIX wieku, w: Tenże, Pisma, t. 2, Wrocław 1951, s. 7 – 21.

-) Stanisław Borowski, Kształtowanie się rolniczego rynku pracy w Wielkopolsce w okresie wielkich reform agrarnych 1807-1860, Poznań 1963, s. 41 – 52.

Źródła: Łącznie 7 stron.
-) Dziennik Praw Księstwa Warszawskiego I, s. 10 – 12. Dekret z 21 grudnia 1807 r. „Dekret Grudniowy”.

-) Wybrane przykłady aktów notarialnych z I poł. XIX w., dokumentujących transakcje kupna/sprzedaży gruntów z udziałem chłopów.

6. Władza. Panowanie patrymonialne (tradycjonalne), a panowanie formalne.

Opracowania: Łącznie 24 strony.
-) Max Weber, Gospodarka i społeczeństwo, Warszawa 2002, s. 39 – 40, 160 – 164, 168 – 178.

-) Tadeusz Mencel, Gmina wiejska w Księstwie Warszawskim, „Czasopismo Prawno – Historyczne” 1984, nr 36/1, s. 52 – 60.

Źródła: Łącznie 3 strony.
-) Akta śledztwa administracyjnego w sprawie nadużyć w urzędowaniu wójta w Książu Wielkim, 1816 r. Fragmenty.

7. Przemoc jako element chłopskiego świata.

Opracowania: Łącznie 31 stron.
-) Irena Malinowska, Tak zwane prawo karcenia chłopów poddanych i czeladzi według kodyfikacji pruskiej z 1794 r., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1953, nr 5, s. 124 – 145.

-) Jaśmina Korczak – Siedlecka, Przemoc i honor w życiu społecznym wsi na Mierzei Wiślanej w XVI – XVII wieku, Toruń 2021, s. 9 – 19.

Źródła: Łącznie 5 stron.
-) Powszechne Prawo Kraiowe dla Państw Pruskich, Poznań 1826, t. 3 (cz. 2, t. 1), s. 293 (par. 77 – 79), s. 361 – 363 (par. 227 – 238).

-) Wybrane protokoły postępowań oraz suplika, związane z konfliktami powstałymi na bazie zjawiska przemocy.

8. Piramida stanów czy intersekcjonalność?

Opracowania: Łącznie 32 strony.
-) Tomasz Wiślicz, Zelman Wolfowicz i jego rządy w starostwie drohobyckim w połowie XVIII w., Kraków 2020, s. 7 – 14, 177 – 186.

-) Andrea Griesebner, Susanne Hehenberger, Intersekcjonalność. Czy koncepcja ta jest przydatna w naukach historycznych?, w: Intersekcjonalność i Krytyka. Nowe perspektywy dla istniejących problemów, red. Vera Kallenberg, Jennifer Meyer, Johanna M. Müller, Wiesbaden 2013, s. 105 – 121.

Źródła: Łącznie 3 strony.
-) Analiza sytuacji społecznej trzech przykładowych jednostek na podstawie źródeł archiwalnych.

9. Granice chłopskich mikrohistorii.

Opracowania: Łącznie 43 strony.
-) Ewa Domańska, Posłowie. Historia antropologiczna, mikrohistoria, w: Powrót Martina Guerre'a, Poznań 2011, s. 195 – 234.

-) Kacper Pobłocki, Chamstwo, Wołowiec 2021, s. 38 – 42.

Źródła: Łącznie 3 strony.
-) Analiza problemów przy konstruowaniu mikrohistorii na podstawie źródeł archiwalnych.

10. Chłopi w historycznych narracjach.

Opracowania: Łącznie 57 stron.
-) Ewa Domańska, Wokół metahistorii, w: Hayden White, Poetyka pisarstwa historycznego, Kraków 2000, s. 7 – 27.

-) Adam Leszczyński, Ludowa Historia Polski, Warszawa 2020, s. 536 – 562.

-) Hayden White, Metahistory. The Historical Imagination In Nineteenth-Century Europe, Baltimore; London 1973, s. IX – XII, 427 – 435.

11. Analiza dziejów chłopów za pośrednictwem źródeł etnograficznych. Ustna literatura ludowa.

Opracowania: Łącznie 31 stron.
-) Michał Rauszer, Siła podporządkowanych, Warszawa 2021, s. 161 – 181, 196 – 199.

-) Nikodem Bończa Tomaszewski, Polskojęzyczni chłopi? Podstawowe problemy nowoczesnej historii chłopów polskich, „Kwartalnik Historyczny” 2005, nr 112/2, s. 96 – 104.

Źródła: Łącznie 9 bajek, 13 stron.
-) Oskar Kolberg, Kaliskie i Sieradzkie, Wrocław – Poznań 1967, s., 529 – 530.
-) Oskar Kolberg, Mazowsze, Część VII, Wrocław – Poznań 1970, s. 490 – 491.
-) Oskar Kolberg, Radomskie, Część II, Wrocław – Poznań 1964, s. 180 – 182.
-) Oskar Kolberg, Wielkie Księstwo Poznańskie cz. VI, Wrocław – Poznań 1982, s. 276 – 280,
287 – 289, 292 – 297, 327 – 328, 339 – 340, 342 – 344.

12. Zwrot plebejski w historiografii polskiej.

Opracowania: Łącznie 35 stron.
-) Paweł Wiktor Ryś, „Zwrot plebejski” we współczesnej polskiej humanistyce i debacie publicznej, w: Historia. Interpretacja. Reprezentacja, t. III, red. L. Mokrzecki, M. Brodnicki, J. Taraszkiewicz, Gdańsk 2015, s. 307 – 317.

-) Anna Sosnowska, Rywalizacja Ludowej Historii Polski Leszczyńskiego z Dziejami Polski Nowaka i co z tego wynika dla socjologów i historyków, „Stan Rzeczy” 2021, nr 2, s. 345 – 352.

-) Marta Gospodarek, Łukasz Kożuchowski, Nowa Ludowa Historia: charakterystyka i społeczno – polityczne korzenie współczesnych narracji o historii chłopów polskich, „Studia Socjologiczne” 2021, nr 2, s. 177 – 195.

13. Główne problemy w analizie dziejów chłopek.

Opracowania: Łącznie 15 stron.
-) Dobrochna Kałwa, Historia kobiet – kilka uwag metodologicznych, w: Dzieje kobiet w Polsce. Dyskusja wokół przyszłej syntezy, Poznań 2014, s. 13 – 28.

Źródła: Łącznie 3 strony.
-) Na bazie dostarczonych przez prowadzącego źródeł archiwalnych nakreślenie schematu krótkiej mikrohistorii jednej postaci chłopki.

14. Zajęcia warsztatowe.
Dyskusja na temat głównych problemów neograficznych występujących podczas pracy z dostępnymi źródłami do dziejów chłopów. Analiza możliwości kwerend stwarzanych przez krajowe archiwa.

Źródła: Przykłady dostarczone przez prowadzącego. Łącznie 5 stron.

15. Zajęcia podsumowujące. Oceny.