Sztuka w kulturze żydowskiej 2900-JSL-SZT
Celem zajęć jest umożliwienie studentom zdobycia szerokiego zasobu wiedzy o sztuce żydowskiej: jej specyfice i znaczeniu dla społeczności żydowskiej od starożytności do współczesności oraz dostrzeżenie związków między zmieniającym się charakterem sztuki żydowskiej a procesami społecznymi, kulturowymi i politycznymi, przez jakie przechodzili Żydzi w różnych okresach.
W trakcie zajęć będziemy przyglądać się różnym formom żydowskiej twórczości artystycznej, kształtowanym pod wpływem religii, migracji, wpływów otoczenia, emancypacji i akulturacji oraz nowoczesnych ideologii. Omówimy starożytne korzenie sztuki żydowskiej, sztukę diaspory: architekturę synagogalną, rzemiosło, iluminowane manuskrypty, jak również nowoczesne malarstwo i rzeźbę oraz sztukę współczesna. Postaramy się wyróżnić charakterystyczne formy, symbole, motywy i tematy. Uwzględniać będziemy kulturę żydowską w jej szerokim geograficznym zasięgu, tworzoną pierwotnie w starożytnej Palestynie, rozwijaną i kształtowaną przez wieki w diasporze europejskiej, następnie także na innych kontynentach oraz w państwie Izrael.
W pierwszym bloku zajęć zastanowimy się nad fundamentem żydowskiej myśli o sztuce zawartym w Biblii i pismach rabinicznych oraz nad rytualnym aspektem sztuki. Główną kwestią będzie tu biblijny zakaz sporządzania wizerunków zawarty w drugim przykazaniu oraz późniejsze interpretacje tego zakazu przez autorytety rabiniczne - często ambiwalentne, wahające się między odrzuceniem a przyzwoleniem. Jako że ambiwalencja ta była wynikiem zmieniających się relacji z nie-żydowskim otoczeniem, nasza dyskusja będzie wymagała zastanowienia się nad rozmaitymi czynnikami zewnętrznymi wpływającymi na rozwój kultury żydowskiej, jak kontakty z innymi kulturami Bliskiego Wschodu, następnie – ze światem hellenistycznym i rzymskim oraz chrześcijańskim i islamskim.
Kolejną omawianą kwestią będzie wpływ, jaki na twórczości artystyczną Żydów wywarł proces emancypacji dokonujący się w końcu XVIII i w XIX wieku, oraz związane z nim procesy sekularyzacji, akulturacji i asymilacji. W ich efekcie Żydzi zaczęli brać udział w życiu otoczenia, wykonując nowe zawody i współtworząc różne dziedziny życia społecznego, kulturalnego i politycznego; skutkiem tych procesów było również oddzielenie twórczości artystycznej od życia żydowskiej wspólnoty i pojawienie się nowoczesnych artystów, wykształconych w akademiach i uczestniczących w głównych nurtach sztuki europejskiej. Na zajęciach zapoznamy się z sylwetkami nowoczesnych artystów żydowskich, którzy na rożny sposób usiłowali łączyć swoją żydowską tożsamość z uczestnictwem w międzynarodowym świecie sztuki, często wprowadzając do swojej twórczości tematy i wątki specyficznie żydowskie.
Jako że skutkiem emancypacji, obok akulturacji i asymilacji był również rozwój żydowskiego nacjonalizmu oraz związane z nim rodzenie się świeckiej, nowoczesnej kultury żydowskiej, na zajęciach omówimy również teksy dotyczące dyskusji nad sztuką żydowską na przełomie XIX i XX wieku oraz poszukiwana nowoczesnego żydowskiego stylu artystycznego. Zagadnieniem związanym z rodzeniem się nowej świeckiej kultury żydowskiej jest również tworzenie kolekcji judaików, zakładanie muzeów i organizowanie wystaw sztuki żydowskiej.
W ostatnim bloku zajęć zastanowimy się nad wpływem Zagłady na sztukę oraz nad istotnym dla współczesnego dyskursu o sztuce żydowskiej pojęciem „żydowskiej tożsamości” i „żydowskiego doświadczenia” artysty.
Rodzaj przedmiotu
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
W cyklu 2024Z: | W cyklu 2025L: |
Kryteria oceniania
Lektura tekstów zadanych na zajęcia, udział w dyskusji, wykład, wyjście do Muzeum POLIN.
Obecność na zajęciach (min. 60%)
Zaliczenie: egzamin pisemny
Literatura
Magdalena Maciudzińska-Kamczycka, Żydzi i judaizm w zwierciadle sztuki antycznej, Toruń 2014
Fragmenty Biblii: Księga Wyjścia 24-31 (Przybytek), Pierwsza Księga Królewska, 5-8 (Świątynia Salomona)
Joseph Gutmann, The Dura Europos Synagogue Paintings and Their Influence on Later Christian and Jewish Art. Artibus et Historiae, 1988, 9 (17): 25–29
Jewish texts on the visual arts, red. Vivian B. Mann, Cambridge: Cambridge University Press, 2000
Katrin Koggman Appel, Hebrew Manuscript Painting in the Late Medieval Spain: Signs of a Culture in Transition, The Art Bulletin, vol. 84, nr. 2 (June 2002)
Maria i Kazimierz Piechotkowie, Bramy nieba: bożnice drewniane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 2016
Maria i Kazimierz Piechotkowie, Bramy nieba: bożnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 2017
Maria i Kazimierz Piechotkowie, Krajobraz z menorą: Żydzi w miastach i miasteczkach dawnej Rzeczpospolitej, Wrocław 2008
Ewa Małkowska-Bieniek, Opowieść o Przymierzu i czasach ostatecznych. Próba analizy ikonograficznej malowideł sklepienia synagogi w Gwoźdźcu, Biuletyn Instytutu Historii Sztuki, 2013, 75/2
Tamar Shadmi, From Functional Solution to Decorative Concept Stages in the Development of Inscribing Liturgical Texts on Synagogue Walls, Ars Judaica 2010
Monika Krajewska, Czas kamieni, Warszawa 1982
Andrzej Trzciński, Symbole i obrazy, Lublin 1997
Judaica w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, oprac. Ewa Martyna, MNW Warszawa 1993
Tamara Sztyma-Knasiecka, Dylematy asymilacji w twórczości artystów żydowskich z Europy Środkowo-Wschodniej na przełomie XIX i XX wieku, w: Czerpiąc z korzenia szlachetnej oliwki. Dzień Judaizmu w Poznaniu, 2004-2007, ed. J. Stranz, Adam Mickiewicz University Editorial Office, Poznań 2007
Tumarkin Goodman, S. (red.), The Emergence of Jewish Artists in Nineteenth-Century Europe, katalog wystawy, The Jewish Museum, New York 2001 (fragment)
Art and Its Uses. The Visual Image and Modern Jewish Society, ed. Ezra Mendelsohn, Richard I. Cohen, Oxford University Pres, London-Oxford 1990
Jerzy Malinowski, Malarstwo i rzeźba Żydów Polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2000
Jewish Artists and Central-Eastern Europe, red. Jerzy Malinowski, Renata Piątkowska, Tamara Sztyma-Knasiecka, Warszawa 2010
Artur Kamczycki, Syjonizm i sztuka. Ikonografia Teodora Herzla, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań – Gniezno 2014
Martin Buber, Address on Jewish art [w:] Gilya Gerda Schmidt, The First Buber: Youthful Zonist Writings of Martin Buber, 1999
Martin Buber, Lesser Ury oraz Address on Jewish art [w:] Gilya Gerda Schmidt, The First Buber: Youthful Zonist Writings of Martin Buber, 1999
R. Cohen, Jewish Icons. Arts and Society in Modern Europe, University of California Press, Berkely, 1998 (fragment)
R. Piątkowska, Skarby naszej przeszłości. Muzea żydowskie w Polsce, M. Adamczyk-Garbowska, A. Markowski, A. Trzciński, M. Wodziński (red.), „Studia Judaica” 2013, t. 16, nr 2(32), s. 3-45
Polak, Żyd, artysta : tożsamość a awangarda, katalog wystawy, red. Jarosław Suchan; współpr. nauk. Karolina Szymaniak. Muzeum Sztuki w Łodzi, 2010
Malinowski J., Grupa “Jung-Idysz” i żydowskie środowisko “Nowej sztuki” w Polsce 1918 – 1923, Warszawa 1987
Jerzy Malinowski, Barbara Brus-Malinowska, W kręgu École de Paris. Malarze żydowscy z Polski, Warszawa 2007
Artur Tanikowski, Malarze żydowscy w Polsce, cz. 1 i 2, Edipresse, Warszawa 2006
Baigell M., , Żydowscy artyści w Nowym Jorku w czasach Zagłady, tlum. Piotr Paziński, „Mirdrasz”, X 2003, s. 32-39
Eleonora Jedlińska, Sztuka po Holocauście, Łódź 2001
Małgorzata Stolarska, Sztuka pod znakiem zapytania. Problem tożsamości jako paradygmat w badaniach nad pojęciem sztuki żydowskiej i próbach jej legitymizacji przez krytykę artystyczną i historię sztuki późnego XX wieku i XXI wieku, w: „Dzieje krytyki artystycznej i myśli o sztuce”, Materiały z konferencji naukowej, Toruń, 13-15 VI 2007, red. Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, Toruń 2009
Harold Rosenber, Is There a Jewish Art?, “Commentary Magazine”, lipiec 1966
Sztuka polska wobec Holokaustu, katalog wystawy, Żydowski Instytut Historyczny 2013
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: