Antropologia kulturowa dla archeologów 2800-ZANTR-OG

Wykład prowadzi studenta przez historię antropologii kulturowej pokazując współgranie ujęć naukowych z dynamicznie zmieniającą się rzeczywistością. Wykład stanowi przegląd teorii antropologicznych od ostatnich dekad XIX w. do połowy wieku XX. informując o założeniach teoretycznych, stosowanych pojęciach, badaniach terenowych i ważniejszych publikacjach.
Wykład 1 jest przeglądem aktualnych objaśnień pojęć etnografia, etnologia, antropologia kulturowa wraz z akademicką wykładnią tych kategorii. W czasie dyskusji studenci różne różne aspekty prezentowanych pojęć.
Wykład 2 dotyczący pierwszej teorii w antropologii akademickiej – ewolucjonizmu, kreśli sylwetki jego przedstawicieli (m. i. Edward Tylor, Henry Morgan, James George Frazer) i ich stosunek do badań terenowych; ukazuje podstawowe założenia, stosowane pojęcia (ewolucja, gradualizm, stadialność, przeżytek) oraz ówczesne rozumienie pojęcia kultura; prezentuje pytania badawcze ewolucjonistów i ich najważniejsze dzieła.
Wykład 3 opisuje dyfuzjonizm niemiecki zwany też szkołą kulturowo-historyczną (Adolf Bastian, Fryderyk Ratzel, Leo Frobenius, Ankerman, Fritz Graebner, Wilhelm Shmidt); podkreśla związek tego kierunku z powstającymi wówczas muzeami etnograficznymi; dostarcza definicji pojęcia krąg kulturowy oraz prezentuje koncepcje przemieszczania się kręgów kulturowych opisując metody dokumentowania tych przemieszczeń takie jak antropogeografia. Niemieckie podejście uzupełnia brytyjska koncepcja dyfuzjonizmu heliocentrycznego (G. E. Smith i W. J. Perry).
Wykład 4 przedstawia amerykańską szkołę obszarów kulturowych skupioną wokół Franca Boasa; opisuje wytwarzanie amerykańskiej tradycji badań terenowych i zmianę sposobu definiowania kultury; przedstawia ideę relatywizmu kulturowego (deskryptywnego) oraz zależności kultur od środowiska naturalnego; objaśnia za Clarkiem Wisslerem pojęcie obszaru kulturowego; relacjonuje teoretyczne rozważania o kulturze Alfreda Louisa Kroebera.
Wykład 5 prezentuje szkołę kultur i osobowości utworzoną przez Ruth Benedict; objaśnia pojęcie wzór kultury rozumiany jako wzór osobowości; relacjonuje badania terenowe Margaret Mead dotyczące wychowania i enkulturacji oraz jej koncepcję kultur pre-figuratywnych, ko-figuratywnych i post-figuratywnych.
Wykład 6 opisuje francuską szkołę socjologiczną; omawia główne założenia metody Emila Durkheima i objaśnia pojęcie faktu społecznego; pokazuje na czym polegało całościowe ujęcie faktów społecznych Marcela Maussa i relacjonuje najsłynniejsze z jego szkiców.
Wykład 7 kontynuując prezentację francuskiej myśli etnologicznej przedstawia spór zogniskowany wokół pojęcia myślenie prelogiczne toczony przez filozofa Luciena Levy-Bruhl’a i antropologa Maurice’a Leenhardta. Wykład kończy prezentacja książki Arnolda Van Gennepa i opracowanego przez niego schematu obrzędów przejścia.
Wykład 8 prezentuje terenową ścieżkę antropologii brytyjskiej i szczegółowo informuje o specyfice kierunku funkcjonalistycznego w antropologii; przedstawia definicję kultury i objaśnienie podstawowych pojęć takich jak funkcja, instytucja, potrzeba; opisuje okoliczności ustanowienia nowych standardów prowadzenia badań terenowych; relacjonuje monografie trobriandzkie Bronisława Malinowskiego.
Wykład 9 relacjonuje koncepcje funkcjonalno-strukturalne Alfreda R. Radcliffe-Browna, jego teorię formy i struktury społecznej oraz rozważania o sposobach utrzymywania stanu równowagi społecznej. Wykład kończy prezentacja badań i publikacji Edwarda Evans-Pritcharda powstających w ramach modelu teoretycznego opracowanego przez Radcliffe-Browna.
Wykład 10 referuje jeden z kierunków badań antropologii amerykańskiej - relatywizm językowy Edwarda Sapira i Benjamina Lee Whorfa. Wieloletnie badania języków indiańskich pozwoliły tym badaczom na postawienie tezy, że obraz świata jest konstrukcją uwarunkowaną kulturowo i zdeponowaną w języku, a ściślej w jego strukturach składniowych i gramatycznych.
Wykład 11 przedstawia amerykańską antropologię kognitywną, w ramach której sformułowano nową, ideacyjną definicję kultury Warda Goudenougha oraz zaproponowano metodę analizy składnikowej. Wykład kończą informacje o etno-nauce Charlesa Farke’a i etnografii mówienia Della Hymesa.
Wykład 12 relacjonuje zasadniczą zmianę w antropologii jaka dokonuje się po przyjęciu nowej, strukturalnej definicji kultury jako systemu znaków; pokazuje badawcze konsekwencje przyjęcia takiego założenia i nowe wyzwania jakie stawia ono przed antropologami; przybliża postać Claude’a Levi-Straussa, jego koncepcje teoretyczne (strukturalizmu), metody analizy, inspiracje i publikacje.
Wykład 13 opisuje brytyjską recepcję strukturalizmu – między innymi „trójkąt kulinarny” Edmunda Leacha, systemowe wyjaśnianie biblijnych zakazów alimentacyjnych, a także brudu i zmazy Mary Douglas. Wykład uzupełnia prezentacja osiągnięć radzieckiej semiotyki w badaniu kultury (Jurij Łotman, Wiaczesław Iwanow, Władimir Toporow, Borys Uspienski, Piotr Bogatyriew).
Wykład 14 prezentuje fenomenologiczne podejście do kultury; wprowadza terminy Mircea Eliadego: teofania, hierofania, kratofania, illud tempu, axis mundi, sacrum-profanum; eliadowską koncepcję mitu oraz wartościowania przestrzeni i czasu; ukazuje wpływ idei fenomenologicznych na polskich etnologów: Cezarię Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczową (interpretacja apokryfu o Św. Cecylii) i Zbigniewa Benedyktowicza (stereotypy o obcych) oraz socjologiczną recepcję myśli fenomenologicznej w postaci socjologii wiedzy Alfreda Shutza i Społecznego tworzenia rzeczywistości Petera Bergera i Thomasa Luckmana.