Archeologia mody Barbarzyńców - strój i ozdoby w pradziejach 2800-DWOZD-OG

Termin „moda” potocznie rozumiany jest dziś jako labilny wzorzec estetyki stroju, podlegający zmianom w czasie, głównie za sprawą czynników kulturowych, a coraz częściej też – po prostu biznesowych. Niemniej moda w szerszym znaczeniu zdecydowanie wykracza poza kwestię stylu. Od najdawniejszych czasów rodzaj ubioru i jego kompozycja są z jednej strony wyrazem adaptacji człowieka do warunków naturalnych, ale z drugiej – wraz z ewentualnymi dodatkami stroju – są również formą komunikatu nadawanego przez użytkownika nt. jego samoidentyfikacji, przynależności grupowej, pozycji społecznej itp. Warto więc poznać bliżej czasy, w których moda jako element kultury ludzkiej dopiero się kształtowała i zrozumieć ówczesne czynniki – od środowiskowych po kulturowe – które decydowały o jej charakterze.
Celem zajęć jest przedstawienie i zinterpretowanie zmian zachodzących w modelu stroju społeczności pradziejowych, od epoki kamienia po schyłek epoki żelaza (tj. od ok. 200 tys. lat temu do połowy I tysiąclecia po Chr.). Dolną granicą chronologiczną jest datowanie pierwszych informacji nt. użytkowania szeroko rozumianego stroju. W trakcie zajęć omówione zostaną najciekawsze aspekty pradziejowej mody, przede wszystkim na podstawie znalezisk archeologicznych, pochodzących głównie z Europy środkowej, ale z uwzględnieniem ważnych odkryć także z innych obszarów. Na początku słuchacze zapoznają się z podstawami archeologii pradziejowej (terminologia, rodzaje źródeł, chronologia). Układ kolejnych zajęć jest chronologiczny, począwszy od omówienia archeologii mody epoki kamienia, poprzez epokę brązu, aż po koniec epoki żelaza. Tematyczny koniec kursu przypada na czasy schyłku starożytności i początków wczesnego średniowiecza, kiedy to w naszej części Europy zaszły m.in. fundamentalne zmiany w modzie i przerwany został dotychczasowy cykl jej rozwoju.
Ważnym elementem zajęć jest omówienie technik wytwarzania stroju i ozdób w pradziejach, począwszy od wyprawiania skóry, poprzez włókiennictwo i tkactwo, odlewnictwo i kowalstwo metali (w tym wyrób misternej biżuterii ze złota i srebra), aż po produkcję ozdób szklanych. Z zagadnieniem tym wiąże się również – poruszana w trakcie zajęć – problematyka dostępu do surowców i sposoby ich pozyskiwania przez dawne społeczności. Kolejnym zagadnieniem poruszanym na zajęciach jest zróżnicowanie ogólnego modelu stroju oraz ornamentyki ozdób. Kwestia ta łączy się z trzecim aspektem zajęć, tj. próbą wyjaśnienia przyczyn tej różnorodności, a więc z interpretacją funkcji i znaczenia (praktycznego/symbolicznego) poszczególnych elementów pradziejowej mody. Wszystkie te zagadnienia omawiane są na tle najważniejszych przemian gospodarczych i kulturowych, jakie zachodziły w zakreślonych ramach czasowych.
Zajęcia prowadzone są jako multimedialny wykład (z wykorzystaniem ilustracji oraz filmów), uzupełniony prezentacją oryginalnych zabytków archeologicznych lub ich kopii.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Tryb prowadzenia

w sali

Koordynatorzy przedmiotu

Andrzej Maciałowicz

Efekty kształcenia

Słuchacze zdobędą wiedzę nt. genezy i rozwoju (zmienności) mody pradziejowej oraz poznają najważniejsze zagadnienia dotyczące dawnych technik wytwarzania elementów stroju i ozdób z różnych surowców (skóry, włókna roślinne i zwierzęce, metale, szkło); poznają także zróżnicowane funkcje, jakie poszczególne elementy stroju mogły pełnić wśród ówczesnych społeczności (K_W08; K_W015). Na przykładzie tej problematyki uczestnicy zajęć nabędą również podstawową wiedzę w zakresie archeologii (metod badawczych, terminologii, chronologii) i jej powiązań z innymi dziedzinami nauki (K_W02; K_W06). Istotnym celem zajęć jest omówienie zależności między kształtowaniem się danego modelu stroju lub stylistyki ozdób (mody) w pradziejach a zachodzącymi ówcześnie procesami w różnych sferach aktywności ludzkiej, tj. społecznej, kulturowej, gospodarczej i technologicznej (K_U13).

Kryteria oceniania

Pisemny test.

Kryteria oceniania:
5 od 89%
4+ od 84%
4 od 68%
3+ od 63%
3 od 53%

Literatura

1. Wprowadzenie do archeologii pradziejowej oraz do dziejów stroju:

KOZŁOWSKI, J.K. (oprac.)
1999 Encyklopedia historyczna świata, tom I: Prehistoria, Kraków.

GRÖMER, K.
2010 The art of prehistoric textile making. The development of craft traditions and clothing in Central Europe, Wien.

dostęp online (wersja anglojęzyczna):
http://www.oapen.org/search?identifier=604250

dostęp online (wersja niemieckojęzyczna):
https://www.academia.edu/10731897/Pr%C3%A4historische_Textilkunst_in_Mitteleuropa_-_Geschichte_des_Handwerks_und_der_Kleidung_vor_den_R%C3%B6mern

2. Wybrane zagadnienia szczegółowe:

CHMIELEWSKI, T.J.
2009 Po nitce do kłębka... O przędzalnictwie i tkactwie młodszej epoki kamienia w Europie Środkowej, Warszawa 2009.

FIBEL...
2000 Fibel und Fibeltracht, (w:) H. Beck, H. Jankuhn, R. Wenskus (red.), Reallexikon der Germanischen Altertumskunde 8, Berlin-New York, s. 411–608.

dostęp online (ograniczony):
https://books.google.pl/books?id=Wv1ze-RxZKkC&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false

GARBACZ-KLEMPKA, A. I IN.
2016 Analiza technologii warsztatu odlewniczego osady kultury mogiłowej w Szczepidle, gm. Krzymów, woj. wielkopolskie, stan. 17, na podstawie badań metaloznawczych, (w:) P. Makarawicz, Szczepidło. Osada metalurgów kultury mogiłowej nad Wartą, Poznań, s. 389–424.

dostęp online:
https://www.academia.edu/31492743/Analiza_technologii_warsztatu_odlewniczego_osady_kultury_mogi%C5%82owej_w_Szczepidle_gm._Krzym%C3%B3w_woj._wielkopolskie_stan._17_na_podstawie_bada%C5%84_metaloznawczych._Technological_analysis_of_the_casting_workshop_from_the_Szczepid%C5%82o_settlement_on_the_basis_of_metallurgical_studies

GILLIGAN, I.
2016 Clothing, (w:) T.K. Shackelford, V.A. Weekes-Shackelford (red.), Encyclopedia of Evolutionary Psychological Science (publikacja internetowa).

dostęp online:
https://www.academia.edu/29002116/Clothing

GLEBA, M.
2008 You are what you wear: Scythian costume as identity, (w:) M. Gleba i in. (red.), Dressing the Past, Ancient Textile Series 3, Oxford, s. 13–28.

dostęp online:
https://www.academia.edu/603076/You_Are_What_You_Wear_Scythian_Costume_as_Iden
tity

GRÖMER, K., RÖSEL-MAUTENDORFER, H., BENDER JØRGENSEN, L.
2013 Visions of dress: recreating Bronze Age clothing from the Danubian region, „Textile: The Journal of Cloth and Culture” 11/3, s. 218–241.

dostęp online:
https://www.academia.edu/10762573/Visions_of_Dress._Recreating_Bronze_Age_Clothing_from_the_Danube_Region

KARWOWSKI M.
2006 Major questions concerning Celtic glass from the eastern regions of the La Tène culture, „Analecta Archaeologica Ressoviensia” 1, s. 133–157.

dostęp online:
https://www.academia.edu/5355384/M._Karwowski_Major_Questions_Concerning_
Celtic_Glass_from_the_Eastern_Regions_of_La_T%C3%A8ne_Culture_Analecta_Archaeologica_Ressoviensia_1_2006_133-159

KIEFERLING G.
b.d.w. Techniczne aspekty realizacji zapinek wczesno- i środkowolateńskich (publikacja internetowa).

dostęp online:
https://www.academia.edu/9596710/%C5%81ukasz_Kieferling_Techniczne_aspekty_realizacji_zapinek_wczesno_i_%C5%9Brodkowolate%C5%84skich

b.d.w. Rekonstrukcja zapinki A.18b z Legionowa (publikacja internetowa)

dostęp online:
https://www.academia.edu/31307771/%C5%81ukasz_Kieferling_Rekonstrukcja_zapinki_A18b_z_Legionowa

KNEISEL J.
2007 Die gegürtete Frau – Versuch einer Trachtrekonstruktion, (w:) M. Blecic (red.), Scripta praehistorica in honorem Biba Teržan, Situla 44, Ljubljana, s. 583–596.

dostęp online:
https://www.academia.edu/6030653/Die_geg%C3%BCrtete_Frau._Versuch_einer_Trachtrekonstruktion

MANNERING, U.
2010 The Huldremose find. An Early Iron Age woman with an exceptional costume, „Fasciculi Archaeologiae Historicae” XXIII, s. 15–24.

SŁOMSKA, J., ANTOSIK, Ł.
2018 W jakim stroju na swój pogrzeb, czyli próba interpretacji funkcji tekstyliów archeologicznych odkrywanych w grobach z wczesnej epoki żelaza z terenu Polski, „Przegląd Archeologiczny” 66, s. 57–75.

dostęp online:
https://www.academia.edu/37957534/W_jakim_stroju_na_sw%C3%B3j_pogrzeb_czyli_pr%C3%B3ba_interpretacji_funkcji_tekstyli%C3%B3w_archeologicznych_odkrywanych_w_grobach_z_wczesnej_epoki_%C5%BCelaza_z_terenu_Polski

SOFFER, O., ADOVASIO, J.M., HYLAND, D.C.
2000 The “Venus” figurines. Textiles, basketry, gender, and status in the Upper Palaeolithic, „Current Anthropology” 41/4, s. 511–537.

dostęp online:
https://www.researchgate.net/publication/235979951_The_Venus_Figurines_Textiles_Basketry_Gender_and_Status_in_the_Upper_Paleolithic

TUSZYŃSKA M., STROBIN A., STROBIN J.
2016 Rzemieślnicy czy artyści? Ozdoby kobiece z Pomorza u schyłku starożytności, Gdańsk.

dostęp online:
https://archeologia.pl/!pliki/publikacje_elektroniczne/rzemieslnicy_czy_artysci_ozdoby_kobiece_z_pomorza_u_schylku_starozytnosci.pdf

WOŹNIAK M.
2015 Starożytna metalurgia żelaza na ziemiach polskich przez pryzmat Mazowieckiego Centrum Metalurgicznego, (w:) Ł. Kaczmarek (red.), Dawna wytwórczość na ziemiach polskich. Katalog wystawy w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, Gniezno, s. 41–50.

dostęp online:
http://muzeumgniezno.pl/fotki/files/files/publikacje/e_wyd_Dawna_wytworczosc_2015.pdf

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2800-DWOZD-OG w USOSweb