Laboratorium i warsztat opisu zabytków-"Metal Daze": brąz, żelazo i kruszce w pradziejach 2800-DOLAB-DAZ

Przedmioty wykonane z metali – przede wszystkim z miedzi (i jej stopów), złota, srebra, a następnie też żelaza – to dla czasów co najmniej od III tysiąclecia przed Chr. jedna z przewodnich kategorii zabytków archeologicznych. Wynika to przede wszystkim z uniwersalnego charakteru tej grupy surowców, znajdujących zastosowanie nie tylko w wielu różnych gałęziach wytwórczości (rozmaite narzędzia, broń, ozdoby i przedmioty prestiżowe), ale też jako mniej lub bardziej zestandaryzowany miernik wartości (w postaci płacideł, a następnie pieniądza). Upowszechnianie się metalurgii w wyniku wzajemnych kontaktów między różnymi społecznościami skutkowało z jednej strony kształtowaniem się wspólnych wzorców stylistycznych i technologicznych, ale z drugiej prowadziło też do powstawania lokalnych odmienności w tym zakresie. Zarówno jedne, jak i drugie, podlegały z kolei stosunkowo częstym zmianom w czasie, co sprawia, że zabytki metalowe są często podstawą dla studiów nad zróżnicowaniem i chronologią względną ugrupowań kulturowych z młodszych odcinków pradziejów, tj. z epok brązu i żelaza. Wymienione zalety zabytków metalowych dla badań archeologicznych należy uzupełnić o jeszcze jedną istotną cechę – ich względną trwałość, która znakomicie ułatwia nasz wgląd w świat kultury materialnej (a pośrednio też – duchowej) dawnych społeczności.
Celem zajęć jest wprowadzenie uczestników w najważniejsze zagadnienia związane z:
– rozwojem pradziejowej metalurgii (uwarunkowania surowcowe, technologia i organizacja produkcji, dystrybucja wyrobów, kontekst społeczny),
– zróżnicowaniem zabytków metalowych i metodami ich opracowywania (klasyfikacja formalna, sposoby konserwacji i dokumentacji, analizy laboratoryjne).
Istotnym elementem zajęć, obok części teoretycznej, jest bezpośrednia praca z zabytkami, celem rozwijania umiejętności opisu ich cech formalnych (konstrukcyjnych, stylistycznych), a także identyfikacji śladów technologicznych (dostrzegalnych makroskopowo). Dla chętnych przewidziana jest też możliwość wspólnej (nieobowiązkowej) wizyty w jednej z placówek muzealnych gromadzących i opracowujących zbiory archeologiczne, celem obejrzenia zabytków metalowych i metod ich konserwacji/dokumentacji.

Przedmioty wykonane z metali – przede wszystkim z miedzi (i jej stopów), złota, srebra, a następnie też żelaza – to dla czasów co najmniej od III tysiąclecia przed Chr. jedna z przewodnich kategorii zabytków archeologicznych. Wynika to przede wszystkim z uniwersalnego charakteru tej grupy surowców, znajdujących zastosowanie nie tylko w wielu różnych gałęziach wytwórczości (rozmaite narzędzia, broń, ozdoby i przedmioty prestiżowe), ale też jako mniej lub bardziej zestandaryzowany miernik wartości (w postaci płacideł, a następnie pieniądza). Upowszechnianie się metalurgii w wyniku wzajemnych kontaktów między różnymi społecznościami skutkowało z jednej strony kształtowaniem się wspólnych wzorców stylistycznych i technologicznych, ale z drugiej prowadziło też do powstawania lokalnych odmienności w tym zakresie. Zarówno jedne, jak i drugie, podlegały z kolei stosunkowo częstym zmianom w czasie, co sprawia, że zabytki metalowe są często podstawą dla studiów nad zróżnicowaniem i chronologią względną ugrupowań kulturowych z młodszych odcinków pradziejów, tj. z epok brązu i żelaza. Wymienione zalety zabytków metalowych dla badań archeologicznych należy uzupełnić o jeszcze jedną istotną cechę – ich względną trwałość, która znakomicie ułatwia nasz wgląd w świat kultury materialnej (a pośrednio też – duchowej) dawnych społeczności.
Celem zajęć jest wprowadzenie uczestników w najważniejsze zagadnienia związane z:
– rozwojem pradziejowej metalurgii (uwarunkowania surowcowe, technologia i organizacja produkcji, dystrybucja wyrobów, kontekst społeczny),
– zróżnicowaniem zabytków metalowych i metodami ich opracowywania (klasyfikacja formalna, sposoby konserwacji i dokumentacji, analizy laboratoryjne).
Istotnym elementem zajęć, obok części teoretycznej, jest bezpośrednia praca z zabytkami, celem rozwijania umiejętności opisu ich cech formalnych (konstrukcyjnych, stylistycznych), a także identyfikacji śladów technologicznych (dostrzegalnych makroskopowo). Dla chętnych przewidziana jest też możliwość wspólnej (nieobowiązkowej) wizyty w jednej z placówek muzealnych gromadzących i opracowujących zbiory archeologiczne, celem obejrzenia zabytków metalowych i metod ich konserwacji/dokumentacji.

GARBACZ-KLEMPKA A.
2016 Analiza technologii warsztatu odlewniczego osady kultury mogiłowej w Szczepidle, gm. Krzymów, woj. wielkopolskie, stan. 17, na podstawie badań metaloznawczych, (w:) P. Makarowicz, Szczepidło. Osada metalurgów kultury mogiłowej nad Wartą, Archaeologia Bimaris. Monografie, t. 9, Poznań, s. 389–424.
–> dostęp online:
https://www.academia.edu/31492743/Analiza_technologii_warsztatu_odlewniczego_osady_kultury_mogi%C5%82owej_w_Szczepidle_gm_Krzym%C3%B3w_woj_wielkopolskie_stan_17_na_podstawie_bada%C5%84_metaloznawczych_Technological_analysis_of_the_casting_workshop_from_the_Szczepid%C5%82o_settlement_on_the_basis_of_metallurgical_studies

GARBACZ-KLEMPKA A., RZADKOSZ S.
2014 Analiza technologii odlewania z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na podstawie form odlewniczych z osady kultury łużyckiej w Grzybianach, (w:) T. Stolarczyk, J. Baron (red.), Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, Legnica – Wrocław, 539–564.
–> dostęp online:
https://www.academia.edu/16390561/Analiza_technologii_odlewania_z_epoki_br%C4%85zu_i_wczesnej_epoki_%C5%BCelaza_na_podstawie_form_odlewniczych_z_osady_kultury_%C5%82u%C5%BCyckiej_w_Grzybianach_Analysis_of_the_Bronze_Age_and_early_Iron_Age_casting_technology_on_the_basis_of_moulds_from_the_Lusatian_culture_settlement_at_Grzybiany

GLOSSARIUM ARCHAEOLOGICUM, fasc. 14, 15, 22–26, Warszawa 1961–1965.

KOZŁOWSKI J.K., KOZŁOWSKI S.K. (RED.),
1983 Człowiek i środowisko w pradziejach [rozdziały dot. metali], Warszawa.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

MIAZGA B.
2017 Zabytek archeologiczny jako źródło informacji o przeszłości. Badania specjalistyczne śladów produkcji, użytkowania i depozycji artefaktów, Wrocław.
–> dostęp online:
https://wnhip.uni.wroc.pl/content/download/43544/223311/file/Miazga_MONOGRAFIA.pdf

NATUNIEWICZ-SEKUŁA M.
2017 The Craft of the Goldsmith in Wielbark Culture in the Light of the Finds from the Cemetery at Weklice, Elbląg Commune and Other Necropolis of Roman Period from Elbląg Heights. Technological Studies of Selected Aspects, „Sprawozdania Archeologiczne” 69, 185–233.
–> dostęp online:
https://www.academia.edu/34825917/The_Craft_of_the_Goldsmith_in_Wielbark_Culture_in_the_Light_of_the_Finds_from_the_Cemetery_at_Weklice_Elbl%C4%85g_Commune_and_Other_Necropolis_of_Roman_Period_from_Elbl%C4%85g_Heights_Technological_Studies_of_Selected_Aspects

NATUNIEWICZ-SEKUŁA M., STROBIN J.
2020 Produkcja późnych typów bransolet wężowatych na przykładzie znalezisk z cmentarzyska w Weklicach, stan. 7, pow. elbląski, „Wiadomości Archeologiczne” LXXI, 161–187.
–> dostęp online:
http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl/pdf-132664-61121?filename=Produkcja%20poznych%20typow.pdf

ORZECHOWSKI SZ.
2013 Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, Kielce.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

SŁAWIŃSKI W.
2002 Techniki kowalskie stosowane na Mazowszu w okresie wpływów rzymskich – uwagi praktyka, (w:) Sz. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach Polski, Kielce, 177–181.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

TUSZYŃSKA M., STROBIN A., STROBIN J.
2016 Rzemieślnicy czy artyści? Ozdoby kobiece z Pomorza u schyłku starożytności, Gdańsk.
–> dostęp online:
https://archeologia.pl/!pliki/publikacje_elektroniczne/rzemieslnicy_czy_artysci_ozdoby_kobiece_z_pomorza_u_schylku_starozytnosci.pdf

WEKER W.
2017 Konserwacja zabytków z cmentarzyska kultury przeworskiej w Legionowie, (w:) W. Nowakowski, W. Orliński, M. Woińska (red.), Relacje kultury przeworskiej i lateńskiej na Mazowszu. Wnioski z badań cmentarzyska przeworskiego w Legionowie CSP, Warszawa – Legionowo, 217–223.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

GARBACZ-KLEMPKA A.
2016 Analiza technologii warsztatu odlewniczego osady kultury mogiłowej w Szczepidle, gm. Krzymów, woj. wielkopolskie, stan. 17, na podstawie badań metaloznawczych, (w:) P. Makarowicz, Szczepidło. Osada metalurgów kultury mogiłowej nad Wartą, Archaeologia Bimaris. Monografie, t. 9, Poznań, s. 389–424.
–> dostęp online:
https://www.academia.edu/31492743/Analiza_technologii_warsztatu_odlewniczego_osady_kultury_mogi%C5%82owej_w_Szczepidle_gm_Krzym%C3%B3w_woj_wielkopolskie_stan_17_na_podstawie_bada%C5%84_metaloznawczych_Technological_analysis_of_the_casting_workshop_from_the_Szczepid%C5%82o_settlement_on_the_basis_of_metallurgical_studies

GARBACZ-KLEMPKA A., RZADKOSZ S.
2014 Analiza technologii odlewania z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na podstawie form odlewniczych z osady kultury łużyckiej w Grzybianach, (w:) T. Stolarczyk, J. Baron (red.), Osada kultury pól popielnicowych w Grzybianach koło Legnicy, Legnica – Wrocław, 539–564.
–> dostęp online:
https://www.academia.edu/16390561/Analiza_technologii_odlewania_z_epoki_br%C4%85zu_i_wczesnej_epoki_%C5%BCelaza_na_podstawie_form_odlewniczych_z_osady_kultury_%C5%82u%C5%BCyckiej_w_Grzybianach_Analysis_of_the_Bronze_Age_and_early_Iron_Age_casting_technology_on_the_basis_of_moulds_from_the_Lusatian_culture_settlement_at_Grzybiany

GLOSSARIUM ARCHAEOLOGICUM, fasc. 14, 15, 22–26, Warszawa 1961–1965.

KOZŁOWSKI J.K., KOZŁOWSKI S.K. (RED.),
1983 Człowiek i środowisko w pradziejach [rozdziały dot. metali], Warszawa.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

MIAZGA B.
2017 Zabytek archeologiczny jako źródło informacji o przeszłości. Badania specjalistyczne śladów produkcji, użytkowania i depozycji artefaktów, Wrocław.
–> dostęp online:
https://wnhip.uni.wroc.pl/content/download/43544/223311/file/Miazga_MONOGRAFIA.pdf

NATUNIEWICZ-SEKUŁA M.
2017 The Craft of the Goldsmith in Wielbark Culture in the Light of the Finds from the Cemetery at Weklice, Elbląg Commune and Other Necropolis of Roman Period from Elbląg Heights. Technological Studies of Selected Aspects, „Sprawozdania Archeologiczne” 69, 185–233.
–> dostęp online:
https://www.academia.edu/34825917/The_Craft_of_the_Goldsmith_in_Wielbark_Culture_in_the_Light_of_the_Finds_from_the_Cemetery_at_Weklice_Elbl%C4%85g_Commune_and_Other_Necropolis_of_Roman_Period_from_Elbl%C4%85g_Heights_Technological_Studies_of_Selected_Aspects

NATUNIEWICZ-SEKUŁA M., STROBIN J.
2020 Produkcja późnych typów bransolet wężowatych na przykładzie znalezisk z cmentarzyska w Weklicach, stan. 7, pow. elbląski, „Wiadomości Archeologiczne” LXXI, 161–187.
–> dostęp online:
http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl/pdf-132664-61121?filename=Produkcja%20poznych%20typow.pdf

ORZECHOWSKI SZ.
2013 Region żelaza. Centra hutnicze kultury przeworskiej, Kielce.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

SŁAWIŃSKI W.
2002 Techniki kowalskie stosowane na Mazowszu w okresie wpływów rzymskich – uwagi praktyka, (w:) Sz. Orzechowski (red.), Hutnictwo świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej metalurgii żelaza na ziemiach Polski, Kielce, 177–181.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

TUSZYŃSKA M., STROBIN A., STROBIN J.
2016 Rzemieślnicy czy artyści? Ozdoby kobiece z Pomorza u schyłku starożytności, Gdańsk.
–> dostęp online:
https://archeologia.pl/!pliki/publikacje_elektroniczne/rzemieslnicy_czy_artysci_ozdoby_kobiece_z_pomorza_u_schylku_starozytnosci.pdf

WEKER W.
2017 Konserwacja zabytków z cmentarzyska kultury przeworskiej w Legionowie, (w:) W. Nowakowski, W. Orliński, M. Woińska (red.), Relacje kultury przeworskiej i lateńskiej na Mazowszu. Wnioski z badań cmentarzyska przeworskiego w Legionowie CSP, Warszawa – Legionowo, 217–223.
–> dostęp do wersji cyfrowej za pośrednictwem Biblioteki WA UW

UWAGA: w roku akademickim 2023/24 cotygodniowe zajęcia będą się odbywały tylko do połowy kwietnia. Zatem, aby zrealizować program, dodatkowe godziny zajęć zorganizujemy w terminie badań powierzchniowych (prawdopodobnie na początku kwietnia). Będą to intensywne spotkania poświęcone pracy z zabytkami, a także wizyta w jednym z muzeów archeologicznych w celu zapoznania się ze znaleziskami związanymi z tematem zajęć.

UWAGA: w roku akademickim 2023/24 cotygodniowe zajęcia będą się odbywały tylko do połowy kwietnia. Zatem, aby zrealizować program, dodatkowe godziny zajęć zorganizujemy w terminie badań powierzchniowych (prawdopodobnie na początku kwietnia). Będą to intensywne spotkania poświęcone pracy z zabytkami, a także wizyta w jednym z muzeów archeologicznych w celu zapoznania się ze znaleziskami związanymi z tematem zajęć.