Epoka żelaza w Europie Wschodniej 2800-DMEPŻ

Wykład przedstawia autorską wizję współczesnego stanu badań wschodnioeuropejskiej archeologii
epoki żelaza nad obliczem Wschodniej i Środkowej Europy w okresie poprzedzającym upowszechnienie
piśmiennictwa oraz powstanie pierwszych wczesnośredniowiecznych słowiańskich państw.

Wykład prezentuje obraz płynnych przemian i międzykulturowych relacji ludności, zamieszkałej
wówczas trzy wielkie strefy kulturowe i ekologiczne Europy Wschodniej: stepową, lasostepową i leśną.
Narracja będzie przedstawiana w ramach trzech podstawowych odcinków chronologicznych,
przyjętych we wschodnioeuropejskiej nauce: wczesnej epoki żelaza (od VIII/VII ww. prz. Chr. po
przełom Er), okresu wpływów rzymskich (od około 10/40 r. po połowę IV w.) i okresu wędrówek
ludów (w przybliżeniu od 375 r. po VII w.). Środkiem do poznania pradziejów dawnych ludów
wschodnioeuropejskiego Barbaricum będą zarówno źródła archeologiczne, jak też dane historyczne
czy językowe. W trakcie zajęć będą analizowane możliwości poznawcze tych dyscyplin naukowych na
polu odtworzenia kultury i etnogenezy protohistorycznych ludów.
Znacząca część pierwszego bloku wykładów, poświęconego wczesnej epoce żelaza, będzie skupiała się
wokół analizy współdziałania mieszkańców nadczarnomorskich miast antycznych z ludami
koczowniczymi, takimi jak Kimmerowie i Scytowie; tych zaś ostatnich – z ludnością strefy lasostepowej
i południowych obrzeży strefy leśnej (na przykładzie kultur miłogradskiej i juchnowskiej). W tej części
również zostanie przedstawiony obraz zdecydowanie odrębnego wówczas świata typowych kultur
strefy leśnej (reprezentowanych przez osadnictwo kultur wczesnej ceramiki sztrychowanej, dniepro-
dźwińskiej i djakowskiej). W analizie finałowego odcinka tego okresu specjalny akcent będzie
postawiony na ujęciu roli, którą odegrało w tych relacjach osadnictwo kręgu kultur
środkowoeuropejskich, a przede wszystkim – na przełomowy etap rozwojowy, związany z
osadnictwem zlatenizowanej kultury zarubinieckiej.
Kluczowym punktem w opisie okresu wpływów rzymskich będzie przedstawieniem obrazu ekspansji i
dalszego rozwoju na stepach wschodnioeuropejskiego Barbaricum nowego związku nomadycznych
plemion – Sarmatów (kultury sarmackie). Analizy przemian, które następowały w starszym okresie
rzymskim w strefie leśnej, będą skupiały się wokół problematyki powstania horyzontu
postzarubinieckiego i kultury kijowskiej, a także wpływu tych zjawisk kulturowych na dalszy rozwój
osadnictwa strefy leśnej. Ten blok wykładów będzie kończył się analizą fenomenu kultury
czerniachowskiej, która jest uznawana za odbicie w archeologicznych źródłach dziejów historycznego
związku plemiennego Gotów.
Analizę epoki wędrówek ludów rozpocznie przedstawienie stosunkowo krótkiego „okresu Huńskiego”
(około 375 – 450 r.), który jest powiązany z militarną i polityczną dominacją tego nomadycznego ludu
w większej części europejskiego Barbaricum. Główny zaś wątek tego cyklu będzie skupiał się wokół
problemu genezy kultur „kręgu słowiańskiego”. Analizie będą poddane aktualne koncepcje
mechanizmów powstania i rozwoju osadnictwa pieńkowskiej, kółoczyńskiej, bancerowskiej kultur.
Centralne miejsce w tej narracji zajmie kultura praska, ujmowana jako materialne odzwierciedlenie
historycznego związku plemiennego Słowian. Omówione zostaną jej najwcześniejsze etapy rozwojowe
– fazy „0” i „1” (koniec IV – V w.), oraz się proces rozprzestrzenienia jej osadnictwa w Europie u progu
powstania najwcześniejszych Państw słowiańskich.