Konflikt i przemoc w neolicie i wczesnej epoce brązu 2800-DKKONF
Z końcem ostatniego zlodowacenia, które przypada na fazę młodszego dryasu, mimo wielu
fluktuacji, następuje stopniowe ocieplanie się klimatu. Wówczas na obszarach Żyznego
Półksiężyca, i nieco później w Europie, rozpoczyna się proces przemian gospodarczo-
ekonomicznych, który charakteryzuje się odchodzeniem od łowiectwa i zbieractwa, na rzecz
rolnictwa. W nomenklaturze archeologicznej zmiana ta zyskała miano rewolucji neolitycznej.
Pomijając złożoność tej transformacji, z całą pewnością można stwierdzić, że okres ten stał
się kamieniem milowym w rozwoju cywilizacyjnym ludzkości. Przekwalifikowanie się na
nowy model gospodarki, siłą rzeczy musiał wiązać się również ze zmianami społeczno-
kulturowymi. Masowa produkcja żywności wymagała dużej liczby ludzi, co z czasem
doprowadziło do ogromnego wzrostu populacji ludzkiej. Wkrótce pojawiły się też wysoko
wyspecjalizowane kultury, których społeczności nie tylko preferowały osiadły tryb życia, ale
przede wszystkim zakładały duże osady, które śmiało można nazwać protomiastami.
Zajmowanie obszarów, które dotychczas nie były użytkowane przez ludność kultur
mezolitycznych sprawiło, że pojawiła się także cała gama nowych form narzędziowych,
niezbędnych do masowej produkcji żywności. Otrzymane nadwyżki żywności umożliwiały
budowanie dalekosiężnych, skomplikowanych międzyregionalnych sieci wymiany towarów.
Ten swoisty protomerkantylizm doprowadził do wzbogacenia się wielu grup społecznych,
które kontrolowały złoża surowców. Z czasem społeczeństwa egalitarne przekształciły się w
społeczności zhierarchizowane. Zmiana struktury społecznej, jak również wiele czynników
społeczno-gospodarczo-kulturowych, w tym także klimatycznych, spowodowały zdarzenia,
które bardzo często nie tylko miały charakter gwałtownych incydentów, ale także
zaplanowanych akcji, dla wielu mieszkańców osad o negatywnych skutkach dla ich życia.
Proponowane zajęcia mają przede wszystkim na celu zwrócenie uwagi głównie na ten ostatni
aspekt, który zaprzecza popularnemu przeświadczeniu, iż społeczności rolnicze miały
pokojowe nastawienie. Liczne dowody przemocy, nie tylko o charakterze rytualnym, jak i
liczne ufortyfikowane osady z tego okresu, będą prezentowane i dyskutowane podczas
konwersatorium.
UWAGA: Podczas zajęć będę wyświetlane treści, które mogą być uznane za drastyczne lub budzące niepokój
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza: absolwent zna i rozumie
• proces transformacji i krystalizacji społeczności neolitycznych;
• terminologię i pojęcia dotyczące szerokiego zakresu osadnictwa i obrządku
pogrzebowego kultur neolitycznych;
• ogólne dane z zakresu chronologii i periodyzacji wydarzeń, które mogły odegrać istotną rolę podczas wojen i konfliktów, których efektem są ofiary odnajdowane podczas badań archeologicznych;
• podstawowe dane z zakresu analizy, opisu i interpretacji źródeł ruchomych;
• powiązania archeologii z innymi dyscyplinami naukowymi w zakresie interpretacji źródeł;
Umiejętności: absolwent potrafi
• dobrać sposób eksploracji do odkrywanych nawarstwień kulturowych i zabytków archeologicznych, aby zwrócić uwagę na elementy świadczące o przyczynach śmierci;
• we właściwy sposób wykorzystać zawarte w źródłach informacje, aby rozpoznawać, analizować i interpretować różnego rodzaju wytwory kultury materialnej;
• argumentować podejmowane przez siebie decyzje, zwracając uwagę na
niebezpieczeństwo metody aktualizmu, jak i nadinterpretacji źródeł;
Kompetencje społeczne: absolwent jest gotów do
• wykorzystywania posiadanej przez siebie wiedzy i umiejętności oraz jest świadomy konieczności konfrontowania jej z opiniami ekspertów.
• uznawania roli wiedzy i konieczności zasięgania opinii eksperckiej w celu rozwiązywania problemów teoretycznych i praktycznych z zakresu archeologii neolitu i wczesnej epoki brązu.
Kryteria oceniania
Kolokwium pisemne na koniec semestru
Literatura
Bonnie Glencroos, Basak Boz,
Reperesenting violence in Anatolia and The Near East During the transition to agriculture – Readig from contextualized human skeletal remains, [w:] Christopher Knüsel, Martin J. Smith (reds) The Routledge Handbook of the Bioarchaeology of Human Conflict, 2014, s. 90-108. ISBN:978-1-315-88336-6
Rick J. Schulting, Linda Fibiger
Sticks, Stones, and Broken Bones: Neolithic Violence in a European Perspective, 2012, Oxford University Press.
Jean Guilaine, Jean Zammit
The Origins of War: Violence in Prehistory, 2005, Blackwell. ISBN:9780470773819
Marcin M. Przybyła Anita Szczepanek, Piotr Włodarczak
Koszyce, stanowisko 3, Przemoc i rytuał u schyłku neolitu. Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne t. 4, 2013, Kraków-Pękowice.
Debra L. Martin and Ryan P. Harrod
Bioarchaeological Contributions to the Study of Violence, Yearbook of Physical Anthropology 156, 2015, s.116–145.DOI: 10.1002/ajpa.22662
Tünde Horváth, Kitti Köhler
Life And Death: Mortuary Rituals Of The Baden Culture At Lake Balaton (Transdanubia), Archäologisches Korrespondenzblatt t. 42, 2012, s. 453-472.
DOI: 10.11588/ak.2012.4.18628
Steven Leblanc
The Origins of Conflict [w:] Garrett G. Fagan, Linda Fibiger, Mark Hudson and Matthew Trundle (red.) The Origins of Warfare and Violence, 2020, s. 39-57. https://doi.org/10.1017/9781316341247.003
Jessica Ryan-Despraz
Practice and Prestige An Exploration of Neolithic Warfare, Bell Beaker Archery and Social Stratification from an Anthropological Perspective, 2022, Oxford. ISBN 978-1-80327-053-1 (e-Pdf)
Lawrence H. Keeley, Mark Golitko
First Farmers Of Central Europe [w:] Peter Bogucki, Pam J. Crabtree (red.) Ancient Europe 8000 B.C.–A.D. 1000, Encyclopedia Of The Barbarian World, Volume I The Mesolithic Copper Age (C. 8000–2000 B.C.), 2004, New York. ISBN 0-684-31421-5
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: