Basen Bałtyku w czasach Germanów późnej epoki żelaza i Wikingów 2800-DKBASBA-OBJ
Zajęcia mają na celu omówienie najciekawszych zjawisk związanych z
osadnictwem, obrzędowością pogrzebową oraz zachowaniami rytualnymi
społeczności zamieszkujących Basen Bałtyku, w tym północną Polskę,
południową Skandynawię, w okresie wpływów rzymskich, wędrówek ludów
oraz we wczesnym średniowieczu (I‒XI w. n.e.). Szczególną uwagę
poświęcimy wyspom bałtyckim: Gotlandii, Olandii i Bornholmowi.
Zakres tematyczny:
Pomorze:
o Analiza osadnictwa na Pomorzu w okresie wpływów
rzymskich, kiedy to obszar ten zamieszkiwały społeczności
kultury wielbarskiej.
o Przemiany demograficzne i kulturowe w późnym okresie
wędrówek ludów, w tym osiedlenie się niewielkich grup
przybyszów ze Skandynawii.
o Początki osadnictwa słowiańskiego od VII w. oraz rozwój
kultury Słowian aż do momentu, kiedy Pomorze stało się
obszarem rywalizacji władców pierwszej monarchii Piastów.
o Obrządek pogrzebowy kultury wielbarskiej: obecność
konstrukcji naziemnych na cmentarzyskach (kręgi kamienne,
kurhany), zróżnicowane formy pochówków (ciałopalne i
inhumacyjne różnych typów).
o Przemiany w obrządku pogrzebowym Słowian: ewolucja od
ciałopalenia do powszechnej inhumacji na przestrzeni kilku
stuleci.
o Analiza źródeł sepulkralnych jako punktu wyjścia do dyskusji
nad kontaktami oraz zróżnicowaniem społecznym lokalnych
społeczności.
Południowa Skandynawia i wyspy bałtyckie (Gotlandia, Olandia,
Bornholm):
o Archeologia Skandynawii późnej epoki żelaza i epoki
wikingów z perspektywy wysp bałtyckich.
o Charakterystyka osadnictwa oraz zróżnicowanego obrządku
pogrzebowego kultur skandynawskich.
o Dalekosiężne kontakty oraz struktura społeczna społeczności
zamieszkujących wyspy.
o Prezentacja kluczowych stanowisk archeologicznych
(cmentarzyska, fortyfikacje, budowle sakralne), z których wiele
pełni obecnie funkcję rezerwatów archeologicznych.
Cel zajęć:
Przybliżenie specyfiki archeologii Basenu Bałtyku w kontekście
osadnictwa, obrzędowości pogrzebowej oraz zachowań rytualnych.
Omówienie fenomenów kulturowych społeczności germańskich,
skandynawskich oraz słowiańskich na podstawie źródeł
archeologicznych.
Wspólna analiza zróżnicowania społecznego i kontaktów
międzykulturowych na przestrzeni wieków.\
Opcjonalny objazd rowerowy po Olandii, umożliwiający
uczestnikom bezpośredni kontakt z wybranymi stanowiskami
archeologicznymi.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Wiedza:
K_W02 - Zna podstawowe pojęcia i terminologię stosowane w archeologii
epoki żelaza i wczesnego średniowiecza
K_W03 – ma podstawową wiedzę w zakresie opisu, analizy i interpretacji
źródeł archeologicznych
K_W04 - ma uporządkowaną podstawową wiedzę na temat przemian
kulturowych i osadniczych na obszarze pogranicza Polski i Białorusi w epoce
żelaza i w okresie wczesnego średniowiecza
Umiejętności:
K_U01 – wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować
informacje o źródłach archeologicznych i ich kontekście z wykorzystaniem
literatury i mediów elektronicznych
K_U03 – potrafi prezentować zespoły źródeł archeologicznych z różnych
kategorii stanowisk
Literatura
Gotlandia:
O. Almgren, B. Nerman, Die ältere Eisenzeit Gotlands, Stockholm 1923.
E. Nylén, U. Lund Hansen, P. Manneke, The Havor Hoard. The Gold – The
Bronzes – The Fort. Kungl. Vitterhets Historie och Antikvitets Akademiens
Handlingar, Antikvariska serien 46, Stockholm 2005.
M. Stenberger, O. Klindt-Jensen, Vallhagar: A Migration Period settlement on
Gotland, Sweden, Copenhagen 1955.
L. Thunmark-Nylén, Die Wikingerzeit Gotlands, t. 1-4.
S. Oehlr 2020. Pagan Stones in Christian Churches. Medieval views on the
past (the example of Gotland Sweden), Quaestiones Medii Aevi Novae 2019,
69-95.
S. Oehlr 2019, Re-Interpretations of Gotlandic Picture Stones Based on the
Reflectance Transformation Imaging Method (RTI): Some Examples, w:
Wikström af Edholm, K., Jackson Rova, P., Nordberg, A., Sundqvist, O. &
Zachrisson, T. (eds.) Myth, Materiality, and Lived Religion: In Merovingian
and Viking Scandinavia, 141-189.
M. Topplak 2016, Das wikingerzeitliche Gräberfeld von Kopparsvik. Studien
zu neuen Konzepten sozialer Identitäten am Übergang zum christlichen
Mittelalter, Tübingen.
T. Gannholm 2015. The Gotlandic merchant republic and its medieval
churches.
Hansson, M. (2022). The Medieval Towers on the Island of Gotland.
Lund Archaeological Review,26-27, 63-80
D. Carlsson 2004. ‘Ridanæs’: A Viking Age Port of Trade at fröjel, Gotland.
arlsson, D. 1991. Harbours and trading places on Gotland AD 600-1100. In,
Aspects og Maritime
Scandinavia AD 200-1200. Proceedings of the Nordic Seminar on Maritime
Aspects of Archaeology, Roskilde, 3th-5th March,
1989. Editor Ole Crumlin-Pedersen. Roskilde 1991.Carlsson, D. 1986.
Kontinuitet och förändring. Gotlandsgården under förhistorisk tid och
medeltid. Ymer.
Viking-Age Trade: Silver, Slaves and Gotland. Ed. Jacek Gruszczyński,
Marek Jankowiak and Jonathan Shepard. London-New York 2022.
Olandia:
E. Hagberg, The Archaeology of Skedemosse 1. The Excavations and the
Finds of an Öland Fen, Sweden, Stockholm 1967.
Ölands järnålders-gravfält, tomy 1‒4 (1987‒2001).
Alfsdotter, C., Papmehl-Dufay, L & Victor, H. 2018. A moment frozen in
time: evidence of a late fifth-century massacre at Sandby borg. Antiquity
Vol. 92, nr 362, pp.421–436.
Alfsdotter, C., & Kjellström, A. 2019. The mass killing at Sandby borg:
Interpersonal violence and the demography of the dead. European Journal of
Archaeology Vol. 22, nr 2, pp. 210–231.
Borg, K., Näsman, u. and Wegraeus, E. 1976. Eketorp. Fortification and
Settlement on Öland/Sweden. The Monument. Stockholm.
A. Viberg, 2015, The Big Five. Mapping the subsurface of Iron Age forts on
the Island of Öland, Sweden Archaeologia Polona Vol. 53, 521-525.
Viberg, A., Victor, H., Fischer, S., Lidén, K. and Andrén, A. 2014. The
ringfort by the sea: Archaeological geophysical prospection and excavations at
Sandby borg (Öland). Archäologisches Korrespondenzblatt 44: 413-428.
T. Zachrisson, Öland during the Late Iron Age and Early Middle Ages
(550–1200 AD): a donkey between two strips of hay, Relations and Runes:
The Baltic Islands and Their Interactions During the Late Iron Age and Early
Middle Ages / [ed] Laila Kitzler Åhfeldt, Charlotte Hedenstierna-Jonson, Per
Widerström Ben Raffield, Visby: Riksantikvarieämbetet, 2020, p. 107-126
Jan-Henrik Fallgren & John Ljungkvist (2016) The Ritual Use of Brooches
inEarly Medieval Forts on Öland, Sweden, European Journal of Archaeology,
19:4, 681-703.
D. Price, H. Wilhelmson, Migration and integration on the. Baltic Island of
Öland during the Iron. Age. Journal of Archaeological Science: Reports 12
(2017), pp. 183-196.
Bornholm:
Ch. Adamsen (ed.);Sorte Muld: Wealth, Power and Religion at an Iron Age
Central Settlement on Bornholm, Ronne 2009.
M. Naum 2009. Homelands lost and gained: Slavic migration and settlement
on Bornholm in the early Middle Ages
Pomorze:
J. Andrzejowski (red.), OKRUCH ZŁOTA W POPIELE OGNISKA…
Starożytne nekropole w Czarnówku i ich tajemnice. A FLECK OF GOLD IN
THE ASHES… Mysteries of the Prehistoric Cemeteries at Czarnówko,
Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Popularis 1, Lębork- Warszawa
2014.
M. Dulinicz Kształtowanie się Słowiańszczyzny Północno-Zachodniej,
Warszawa 2001.
M. Mączyńska, Der frühvölkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana,
Kreis Kościerzyna (Pommern), „Bericht der Römisch-Germanischen
Kommission“ 90, 2011 (2009), 7–482.
M. Mączyńska, Badania stanowisk bagiennych przy cmentarzysku kultury
wielbarskiej w Babim Dole-Borczu, pow. Kartuzy, [w:] M. Fudziński, H.
Paner (red.), Kontakty ponadregionalne kultury wielbarskiej. Przemiany
kulturowe w okresie wpływów rzymskich na Pomorzu, Gdańsk 2015, 43–50.
M. Mączyńska, A. Urbaniak, Babi Dół-Borcz, pow. Kartuzy, stan. 2. Badania
cmentarzyska z okresu rzymskiego w latach 1993-2003, Acta Universitatis
Lodziensis, „Folia Archaeologica” 25, 2007, 25–52.
M. Rębkowski, Jak powstało Pomorze? Studium tworzenia państwowości we
wczesnym średniowieczu, Warszawa 2020.
J. Schuster, Przybysze ze Skandynawii – małe cmentarzysko z okresu
wędrówek ludów, [w:] J. Andrzejowski (red.), Czarnówko, stan. 5.
Cmentarzysko z późnej starożytności na Pomorzu, cz. 1. Monumenta
Archaeologica Barbarica, Series Gemina 5, Lębork, Warszawa 2015, 15-42.
J. Schuster, Czarnówko, stan. 5. Osiem grobów okazałych – narodziny
nowych elit w II wieku po Chr. w basenie Morza Bałtyckiego, Monumenta
Archaeologica Barbarica, Series Gemina VIII, Lębork-Warszawa 2018. A.
Strobin, Pochówek w kłodzie z zapinkami oczkowatymi serii pruskiej na
cmentarzysku kultury wielbarskiej w Brzynie, pow. pucki, [w:] J.
Andrzejowski (red.), In medio Poloniae barbaricae : Agnieszka Urbaniak in
memoriam, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina 3, Warszawa
2014, 223-232.
A. Strobin, H. Machajewski, Cmentarzysko z okresu wędrówek ludów w
Brzynie, pow. pucki, stanowisko 7. Ze studiów nad okresem wędrówek ludów
na Pomorzu Wschodnim, [w:] J. Andrzejowski et al. (red), ORBIS
BARBARORUM. STUDIA AD ARCHAEOLOGIAM GERMANORUM ET
BALTORUM TEMPORIBUS IMPERII ROMANI PERTINENTIA
ADALBERTO NOWAKOWSKI DEDICATA, Monumenta Archaeologica
Barbarica, Series Gemina VI, Warszawa-Schleswig 2017, 549-574.
S. Wadyl, Wczesnośrednowieczne cmentarzysko w Czarnówku, [w:] J.
Andrzejowski (red.), Czarnówko, stan. 5. Cmentarzysko z późnej
starożytności na Pomorzu, cz. 1. Monumenta Archaeologica Barbarica, Series
Gemina 5, Lębork, Warszawa 2015, 43-68.
K. Walenta, Kręgi kamienne na cmentarzyskach kultury wielbarskiej na
Pomorzu i ich związek z obrzędami i praktykami kultowymi, Acta
Universitatis Lodziensis, „Folia Archaeologica” 25, 2007, 129–154.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: