Tajemnice słów. Historia i dzieje kultury polskiej zapisane w języku 2700-TASL-OG

Zajęcia realizowane są w ramach IBIZA (Interdyscyplinarna Baza Internetowych Zajęć Akademickich) na platformie edukacyjnej dostępnej pod adresem:
http://kampus.uw.edu.pl

Program przedmiotu (opis):
1. Wprowadzenie. Historia i geneza języka polskiego, najstarsze słownictwo polskie i zawarte w nim informacje o życiu 1000 lat temu.
2. Słowa i ich geneza:
- podstawowe zasady etymologii;
- przykłady analiz i ćwiczenia w poszukiwaniu genezy słów.
3. Studia etymologiczne i leksykografia:
- słowniki etymologiczne języka polskiego;
- studia dotyczące słownictwa abstrakcyjnego i konkretnego.
4. Zmiany znaczeń wyrazów:
- teorie dotyczące zmian znaczeń;
- zwężenie, rozszerzenie i przeniesienie zakresu nazw – analizy.
5. Stylistyka a zmienność znaczeń:
- degradacja i melioracja stylistyczna wyrazów;
- historyczne zmiany w nacechowaniu ujemnym i dodatnim słów.
6. „Skąd przychodzicie?” — słowa obce w historii polszczyzny:
- historia zapożyczeń w języku polskim;
- typy językowe zapożyczeń.
7. Zapożyczenia — studia przypadków:
- zapożyczenia z języków egzotycznych;
- najciekawsze typy i przypadki zapożyczeń leksykalnych w historii Polski.
8. Frazeologia — źródło wiedzy o historii i zawiązanych z nią zagadek:
- typy związków frazeologicznych;
- frazeologizmy jako świadectwo dawnej kultury;
- nierozwiązane tajemnice frazeologii.
9. Pragmatyka lingwistyczna a odczytywanie znaczeń:
- pragmatyka, syntaktyka i semantyka jako działy semiotyki;
- podstawowe teorie i ustalenia z zakresu pragmatyki;
- pragmalingwistyczne analizy tekstów z dalszej i bliższej przeszłości.
10. Onomastyka — nazwy własne mówią o przeszłości:
- księga imion i nazwisk: jakie życzenie lub wróżbę zawierają nasze imiona, skąd pochodzą nasze nazwiska?
- Wars i Sawa, czy też Warszewa wieś? – nazwy miejscowe i ich pochodzenie.
11. Eponimia — o tym, jak wiele słów pochodzi od nazw własnych:
- typy eponimów i słowniki eponimów;
- najdawniejsze, współczesne i najciekawsze — eponimy we współczesnym języku polskim.
12. Pola leksykalne: wyrazy znaczą i zmieniają się tylko w powiązaniu:
- teoria pól paradygmatycznych, jej zalety poznawcze, dydaktyczne i komparatystyczne;
- teoria pól syntagmatycznych, jej zalety poznawcze, dydaktyczne i komparatystyczne.
13. Teoria językowego obrazu świata:
- historyczne wersje teorii JOS;
- obraz świata w języku polskim i innych wybranych językach, dyskusje i polemiki.
14. Zakończenie. Co po nas zostanie? — współczesne słownictwo w perspektywie historycznej:
- najnowsze kierunki zmian leksykalnych i zapożyczeń oraz przewidywania przyszłości języka.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie
fakultatywne

Tryb prowadzenia

zdalnie

Efekty kształcenia

Celem kursu jest wyrobienie u studentów umiejętności samodzielnego analizowania języka, zwłaszcza w warstwie leksykalnej, i odczytywania w nim wielu informacji zupełnie nieoczywistych dla laika. Studenci zapoznają się również z teoretyczną wiedzą lingwistyczną w tym zakresie, teoriami, pojęciami i metodami, które umożliwiają analizowanie różnych wątków historycznych i językowych ukrytych w polszczyźnie. Przy okazji zajęć studenci zyskają wiedzę i narzędzia służące promocji kultury narodowej — zarówno we własnej społeczności lokalnej, zawodowej czy naukowej, jak i poza nią.

Kryteria oceniania

Ocena końcowa na podstawie wyników z ćwiczeń wykonywanych w czasie kursu na platformie - zalicza od 55% uzyskanych punktów.

Praktyki zawodowe

Brak

Literatura

Bajerowa I., 1986. Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. t. I Ortografia, fonologia z fonetyką, morfonologia, Katowice.
Bajerowa I., 1992. Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja. t. II Fleksja, Katowice.
Blank A., Koch P., 1999 [eds.]. Historical Semantics and Cognition, Berlin–New York.
Boleski A. 1956. Słownictwo Juliusza Słowackiego, Łódź.
Busse D., 1987. Historische Semantik […], Stuttgart.
Buttler D., 1976. Struktura znaczeniowa wyrazów, [w:] Prace Filologiczne 1976, XXVI.
Buttler D., 1978. Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa.
Chludzińska J., 1950. Z dziejów polskiego słownictwa plastycznego, [w:] Poradnik Językowy 1950, 6.
Dąbrowska A., Kamińska-Szmaj I., 2001. Świat roślin w języku i kulturze. T. 16 serii Język a kultura, Wrocław.
Doroszewski W., 1927. Czynnik społeczny i indywidualny w rozwoju znaczeniowym wyrazów, [w:] Symbolae gramaticae in honorem Ioannis Rozwadowski, t. I, Kraków 1927.
Fritz G. 1998. Historische Semantik, Stuttgart.
Grice H.P., 1977. Logika i konwersacja, przeł. J. Wajszczuk, [w:] Przegląd Humanistyczny 1977, 6.
Grzegorczyk R., 2001. Wstęp do semantyki językoznawczej, Warszawa.
Jadacka H., 1987. O przydatności opisu gniazdowego w badaniach nad polisemią i homonimią, [w:] Poradnik Językowy, 1987, 1.
Klemensiewicz Z., 1976. Historia języka polskiego, Warszawa.
Kostkiewiczowa T. 1999. Jak poeci polscy drugiej połowy XVIII wieku mówili o Bogu i szatanie, [w:] Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, red. B. Kreja, Gdańsk.
Koziara S., 1997. Widzieć źdźbło w oku brata… Szkic z dziejów polskiego słownictwa I semantyki biblijnej, [:] Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 192, Prace Językoznawcze.
Kreja B., 1999 [red.]. Tysiąc lat polskiego słownictwa religijnego, Gdańsk.
Książek-Bryłowa W. 2000. Uwagi o języku i stylu fraszek Wacława Potockiego, [w:] Studia historycznojęzykowe III. Rozwój polskiego systemu językowego, red. K. Rymut i W. R. Rzepka, Kraków.
Lizysowa M. T., 1995. Podstawowe terminy prawne w statutach staropolskich na tle słowiańskim. Studium semantyczne, Kraków.
Lizysowa M. T., 2000. Język Kodeksu Olszewskiego (1550). Z recepcji staropolskiego języka prawno-sądowego w Wielkim Księstwie Litewskim w szesnastym wieku, Kraków.
Lyons J. 1984,1989. Semantyka, t. 1., 2., tłum. A. Weinsberg, Warszawa.
Łozowski P., 1992. Ogół i szczegół w komponencjalnej oraz kognitywnej analizie zmian semantycznych, [w:] Język a kultura, t. 8. red. Iwona Nowakowska-Kempna, Wrocław.
Majewska M, 2002. Homonimia i homonimy w opisie językoznawczym, Warszawa.
Markowski A., 1992a. Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, Wrocław.
Markowski A., 1992b. Polszczyzna końca XX wieku, Warszawa.
Nowakowska-Kempna I. 1995, Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Prolegomena, Warszawa.
Nowakowska-Kempna I. 2000, Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Część II Data, Warszawa.
Piotrowski T., 1994. Z zagadnień leksykografii, Warszawa.
Puzynina J., 1961. „Thesaurus“ Grzegorza Knapiusza. Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim, Wrocław.
Puzynina J., 1979. Zmiany znaczeniowe a semantyka składnikowa i słowotwórstwo, [w:] Język Polski LIX.
Rospond S., 1961. Język i artyzm językowy Jana Kochanowskiego, Wrocław.
Rozwadowski J. 1903. Semazyologia, czyli nauka o rozwoju znaczeń wyrazów. Jej stan obecny, zasady i zadania, Lwów.
Rybicka-Nowacka H., 1974.”Nowe Ateny” Benedykta Chmielowskiego: metoda, styl, język, Warszawa.
Saloni Z., 1962. Neologizmy w dziełach W. Potockiego [w:] Pamiętnik Literacki 1962.
Sękowska E. 2002. Słownictwo pism Stefana Żeromskiego, t. 3, Dom, Kraków.
Skorupka S. 1981. Rola Samuela Bogumiła Lindego w leksykologii i leksykografii polskiej, [w:] Prace Filologiczne 1981, t. XXX.
Skowrońska-Ignatowicz J., 2002. Zapomniane frazeologizmy XVI-wieczne z komponentem oko, [w:] Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t. VIII, red. M. Białoskórska […], Szczecin.
Szober S., 1959. O języku S. Staszica, [w:] Wybór pism, Warszawa.
Szober S., 1929-1930. Życie wyrazów, Kraków–Warszawa.
Taras B., 1996. Średniowieczne słownictwo domowe i religijne. Cz. I Wyrazy, wyrażenia i zwroty związane z narodzinami, pielęgnacją i wychowaniem małego dziecka […], Prace Filologiczne 1996, XLI.
Tokarski R., 1984. Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcze), Warszawa.
Tokarski R., 1987. Znaczenie słowa i jego modyfikacje w tekście, Lublin.
Trier J., 1931. Der deutsche Wortschatz im Sinnbezirk des Verstandes. Die Geschichte eines sprachlichen Feldes, Heidelberg.
Trypućko J. 1955-1957. Język W. Syrokomli, Uppsala.
Ullmann St., 1957. The principles of semantics, Glasgow (cyt. 2. wyd.).
Walczak B. 1995. Zarys dziejów języka polskiego, Poznań.
Walczak B., 1995a. Kilka uwag o lukach i niedociągnięciach współczesnej leksykografii polskiej, [w:] Język Polski, 1995, LXXV, z.1.

Słowniki
Boryś W., 2010, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków.
Brückner A., 1989. Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa.
Calepinus (Ambroży z Calepinum) 1588. Dictiorarium decem linguarum. Lugdunum.
Duden 1989. Deutsches Universalwörterbuch, Mannheim.
Gołębiowski Ł., 1830. Ubiory w Polszcze od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych sposobem dykcjonarza ułożone i opisane, Warszawa.
Grimm J. i W. 1854 (do 1954) Deutsches Wörterbuch, I – XVI, Leipzig.
Inny słownik języka polskiego 2001. Red. M. Bańko, t. 1─2, Warszawa.
Karłowicz J., Kryński A., i Niedźwiedzki W., 1900-1927, Słownik języka polskiego, t. 1─8, Warszawa.
Knapski G., 1621-1632. Thesaurus polono-latino-graecus […] t.1–3, Kraków.
Kopaliński W., 1999. Słownik wydarzeń, pojęć i legend XX wieku, Warszawa.
Kuraszkiewicz W., 1962-1963 [oprac.]. Wyrazy polskie w słowniku łacińsko-polskim Jana Mączyńskiego, Wrocław.
Linde S. B., 1807─1814. Słownik języka polskiego, t. 1─6, Warszawa.
Mączyński J., 1564. Lexicon latino-polonicum […], Królewiec.
Murmelius J. 1528. Rozmaytych rzeczy vocabuły […], Kraków.
Mymer F., 1528. Dictionarium […], Kraków.
Słownictwo estetyczne Cypriana Norwida, 1994. Red. J. Chojak, Warszawa.
Słownik języka Adama Mickiewicza, 1962-1983. Red. Górski K., Hrabec S., t.1-11, Wrocław.
Słownik języka Jana Chryzostoma Paska, 1965-1973. Red. Koneczna H., t.1-2, Wrocław.
Słownik języka polskiego 1861. Wyd. nakładem […] M. Orgelbranda, t.1─2, Wilno.
Słownik języka polskiego PWN, 1956─1968. Red. W. Doroszewski, t. 1─11, Warszawa
Słownik języka polskiego PWN, 1978 (z uwzględnieniem zmian w wydaniu elektronicznym 2000). Red. M. Szymczak, t. 1─ 3, Warszawa.
Słownik polszczyzny XVI w. 1966 [i następne] Red. S. Bąk, t. I-XXX, Wrocław.
Słownik staropolski, 1953 [i następne]. Red. S. Urbańczyk, Warszawa.
Słownik terminów literackich, 1988. Red. J. Sławiński, Wrocław.
Słownik współczesnego języka polskiego, 1996. Red. B. Dunaj, Warszawa.
Szyrwid K., 1642. Dictionarium trium linguarum […], Wilno.
Trotz M. A., 1744─1764. Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-francuski-niemiecki […], t. 1─3, Lipsk.
Turnau I. 1999. Słownik ubiorów: tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry […] znane w Polsce od średniowiecza do początków XIX wieku. Warszawa.
Uniwersalny słownik języka polskiego PWN. Red. S. Dubisz, Warszawa 2003.
Wilcox R.Turner, 1970. The Dictionary of Costume, London.

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2700-TASL-OG w USOSweb