Aktywność pasterska Prymasów Polski w XX wieku 2700-D-APPPXX-OG

Tematyka zajęć będzie się koncentrowała na tzw. „kwestii prymasostwa” w dobie odzyskanej niepodległości. Zostanie podjęta refleksja nad wyjaśnieniem roli ówczesnego Prymasa Polski w osobie Edmunda Dalbora oraz Prymasa Królestwa Polskiego – Aleksandra Kakowskiego.
W dalszej kolejności zostanie ukazana rola kardynała Augusta Hlonda w budowaniu struktur Kościoła w niepodległej Polsce. Jest on często nazywany przez biografów „Prymasem trzech epok”. Z tej racji na zajęciach jego posługa prymasowska zostanie ukazana właśnie z takiej perspektywy.
Jako pierwsza będzie poddana analizie aktywność pasterska kard. Hlonda w okresie międzywojennym: polski synod plenarny, kongres eucharystyczny, działalność KEP pod przewodnictwem Prymasa itd. Szczególnie ważny jest okres dotyczący lat drugiej wojny światowej. Były to chwile bolesnych doświadczeń dla kard. Augusta Hlonda. Historycy komentują często ten okres w biografii Prymasa jako ucieczkę. Czy rzeczywiście tak było ? Na zajęciach postaramy się odpowiedzieć na to pytanie wnikliwie analizując jego wyjazd do Rzymu i audiencję u papieża, pobyt w Lourdes oraz okres internowania.
W trakcie konwersatorium ukazana zostanie także postać niezłomnego Prymasa Tysiąclecia kard. Stefana Wyszyńskiego, który podczas swojej posługi pasterskiej musiał zmierzyć się z problemami dotyczącymi autonomii polskiego Kościoła w ponurej rzeczywistości Polski Ludowej.
Kard. Wyszyński dzięki swojej działalności stał się dla Polaków żyjących w realiach komunistycznej dyktatury najważniejszym autorytet moralnym. Dał się poznać jako wnikliwy obserwator sfery publicznej. Jego przemyślenia na temat najważniejszych problemów społecznych, gospodarczych i ekonomicznych pokazywały, iż potrafił celnie i błyskotliwie analizować zachodzące procesy polityczne. W związku z tym studium postaci Pryma Wyszyńskiego będzie skoncentrowane na kilku ważnych wydarzeniach jakie miały miejsce podczas jego posługi. Jednym z nich było zawarcie w 1950 „modus vivendi” z komunistami w postaci „Porozumienia” oraz sprzeciwie „Non possumus”. wobec wydanego przez władze PRL dekretu o obsadzie stanowisk kościelnych w lutym 1953 r., uzależniający każdą nominację kościelną od zgody władz komunistycznych. W trakcie zajęć zostanie przedstawiony trzyletni okres pozbawienia wolności Prymasa Wyszyńskiego podczas którego Prymas przygotował najważniejsze projekty duszpasterskie polskiego Kościoła w XX wieku: Jasnogórskie Śluby Narodu oraz „Wielką Nowennę Tysiąclecia”.
Tematykę aktywności Prymasów Polski w XX wieku zamyka postać kard. Józefa Glempa. którego posługę pasterską niektórzy z biografów określili : „ostatni taki Prymas” tzn. ostatni taki duchowny w randze Prymasa o tak wielkim znaczeniu dla historii polskiego Kościoła. Czy faktycznie tak jest ? Na to pytanie odpowiemy podczas zajęć. Rozstrzygniemy także podejmowaną przez wielu kwestię jego daleko idącej ostrożności w stanie wojennym dzięki której nie doszło wówczas w Polsce do eskalacji konfliktu. W stanie wojennym płacił on cenę za bezwzględną wierność linii arcybiskupów warszawskich: św. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego i bł. Stefana Wyszyńskiego, którą wyrażało hasło: ani jednej kropli polskiej krwi. To wymagało wielkiej ostrożności i dyplomacji w relacjach z władzą, która dysponowała siłą zbrojną. Rozpoczynając swoja posługę prymasowską abp Glemp stanął przed niezwykle trudnym zadaniem, nie tylko ze względu na burzliwe czasy, w których przyszło mu działać, ale z powodu faktu, kogo na tej funkcji miał zastąpić. Wzrastał i nabierał doświadczenia w cieniu Prymasa Tysiąclecia. Przez wiele lat pracy w Sekretariacie Prymasa Polski miał możliwość bezpośredniego obserwowania swego wielkiego poprzednika, a z czasem stał się jego najbliższym współpracownikiem.
Prymas Glemp nie okazał się epigonem swego wielkiego kard. Stefana Wyszyńskiego. Był ostatnim prymasem, który nie tylko przewodził Kościołowi w Polsce, ale miał realny wpływ na życie społeczne w kraju. Mianowany 7 lipca 1981 r. przez Jana Pawła II arcybiskupem gnieźnieńskim i warszawskim, 56 z kolei prymasem Polski, wprowadził nieznany dotąd nie tylko swoim poprzednikom, ale w ogóle biskupom, styl komunikowania. Był pierwszym polskim biskupem, który otworzył się na media, jeszcze w czasach, kiedy funkcjonowała cenzura. Już w wolnej Polsce media z sympatią odnotowywały jego wizyty w kinie przy okazji premier ważnych filmów, czy przejażdżki rowerowe „góralem” do Wilanowa, gdzie miała powstać zainicjowana przez kard. Glempa Świątynia Opatrzności Bożej, jako niespełnione wotum narodu polskiego z czasów Sejmu Czteroletniego.
Powyższa tematyka ta zostanie zaprezentowana w konfrontacji m.in. z opracowaniami naukowymi, czasopismami, literaturą piękną, tekstami w prasie codziennej i na portalach internetowych.

Rodzaj przedmiotu

ogólnouniwersyteckie

Tryb prowadzenia

w sali

Koordynatorzy przedmiotu

Robert Czarnowski

Efekty kształcenia

• Wiedza
Po ukończeniu zajęć student:
- potrafi określić i ocenić krytycznie stan swojej wiedzy na temat roli Prymasów i prymasostwa w Polsce
- zna wybrane obszary tematyczne związane z historią chrześcijaństwa w Polsce dotyczące różnych aspektów związanych z posługą Prymasów w XX wieku w ujęciu chronologicznym i tematycznym
- zna cechy charakterystyczne dyskursu naukowego i popularyzatorskiego w odniesieniu do historii Kościoła w XX wieku
- zna powiązania badanych zjawisk historycznych
- zna sposoby wyszukiwania i systematyzowania informacji dotyczące dziejów chrześcijaństwa
- posiada podstawową wiedzę pozwalającą na analizę i interpretację chrześcijańskich źródeł historycznych
-dostrzega powiązania badań i analiz związanych z tematyką najwybitniejszych Prymasów Polski w XX wieku z dziedzinami pokrewnymi
- posiada wiedzę na temat różnych kierunków badań historycznych i teologicznych
- ma świadomość różnorodności źródeł historycznych oraz rozumie ich znaczenie dla badań nad dziejami prymasostwa w Polsce
- definiuje, objaśnia i stosuje poprawnie w mowie i w piśmie podstawowe terminy fachowe właściwe dla nauk historycznych i teologicznych

• Umiejętności
Po ukończeniu zajęć student:
- potrafi wskazać podstawowe źródła do dziejów Kościoła w Polsce
- rozumie i akceptuje świat wartości i postaw innych osób w różnych kontekstach i sytuacjach historycznych
- uznaje i szanuje różnice punktów widzenia determinowane różnym podłożem kulturowym; wykazuje niezależność i samodzielność myśli, szanując jednocześnie prawo innych osób do wykazywania tych samych cech
- umie posługiwać się w stopniu podstawowym teoriami i paradygmatami nauk historycznych i teologicznych
- dostrzega rolę dyskursu historycznego na rzecz prymasostwa w Polsce
- umie rozpoznać relacje zachodzące między przeszłością, a wydarzeniami bieżącymi, także w odniesieniu do umiejętności popularyzacji wiedzy historycznej
- samodzielnie zdobywa i utrwala wiedzę korzystając z nowoczesnych technik pozyskiwania, analizowania i klasyfikowania danych pod kierunkiem opiekuna naukowego
- potrafi wskazać, uzasadnić i omówić wzajemne relacje różnych kierunków badań historycznych
- potrafi przedstawić opinie, tezy i argumenty znanych mu różnych autorów prac historycznych
- potrafi sformułować własne opinie o zjawiskach społecznych i politycznych posługując się zdobytą wiedzą historyczną i teologiczną
- wie o istnieniu w historii i pokrewnych odmiennych punktów widzenia, determinowanych różnym podłożem kulturowym

• Inne kompetencje
Po ukończeniu zajęć student:
- ma świadomość dorobku pokoleń historyków Kościoła i podejmuje działania na rzecz jego podtrzymania
- ma świadomość wartości kultury historycznej, na którą składa się znajomość dziejów dyscypliny, świadectw, metod i korzeni historycznych kultury
- docenia i szanuje, jak też jest gotów promować tradycje oraz dziedzictwo historyczne i kulturowe
- opanował i umie stosować fundamentalne umiejętności badawcze w naukach historycznych
- rozumie konieczność przestrzegania norm etycznych w nauce, w szczególności w pracy historyka i przy popularyzacji historii
- wie, że badania i debata historyczna na temat prymasostwa w Polosce są procesem stałym, który niesie ze sobą nieustanne zmiany i rozwój poglądów

Kryteria oceniania

Nie ma kolokwium. O zaliczeniu decyduje wykonanie wszystkich aktywności podczas zajęć

Praktyki zawodowe

brak

Literatura

Źródła drukowane

Glemp J., Listy pasterskie Prymasa Polski 1981-1996, Poznań 1999.
Hlond A., Daj mi dusze : wybór pism i przemówień 1897-1948, Wydawnictwo Salezjańskie, Łódź 1980.
Hlond A., W służbie Boga i Ojczyzny : wybór pism i przemówień 1922-1948, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1988.
Stefan Kardynał Wyszyński Prymas Polski w dokumentach aparatu bezpieczeństwa PRL (1953–1956),red. B. Piec, Warszawa 2001.
Tajne dokumenty państwo–Kościół 1960–1980, Londyn 1996.
W służbie Boga i Polski. Komunistyczna bezpieka wobec kardynała Stefana Wyszyńskiego, t. 4, red. J. Marecki, F. Musiał, Kraków 2014.
Wyszyński S., Droga życia, red. I. Czarcińska, C.M. Grodzki, Warszawa 2001.
Wyszyński S., Dzieła zebrane, t. 1: 1949–1953, Warszawa 1991.
Wyszyński S., Kultura bolszewizmu a inteligencja polska, Włocławek 1934.
Wyszyński S., Początki nauczania społecznego (1934–1939), Warszawa 2001.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 1: 1948–1952, red. P. Skibiński, Warszawa 2017.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 2: 1953, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2017.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 3, 1953–1956, red. I. Czarcińska, A. Gałka, Warszawa 2018.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 5: 1958, red. s. M. Krupecka USJK, Warszawa 2018.
Wyszyński S., Pro memoria, t. 6: 1959, red. G. Łeszczyński, Warszawa 2019.
Wyszyński S., Wielka Nowenna Tysiąclecia, Paryż 1962.
Wyszyński S., Wszystko postawiłem na Maryję, Paryż 1980.
Wyszyński S., Zapiski więzienne, Paryż 1982.

Opracowania

Czaczkowska E.K., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.
Dziuba A. F. Kreczmański M., Życiorys Józefa Kardynała Glempa Prymasa Polski, Warszawa 1998.
Dziuba A. F., 25 lat sakry. Główne nurty posługi biskupiej kard. Józefa Glempa Prymasa Polski, Warszawa 2004.
Dziuba A. F., Szkic biograficzny i bibliograficzny prac ks. arcybiskupa Józefa Glempa Prymasa Polski, „Prawo kanoniczne” 26 (1983) nr 1-2, s. 285-297.
Dziuba A.F., Kardynał Stefan Wyszyński, Kraków 2010.
Glass H, W pracy i walce: życiorysy szesnastu wybitnych Polaków XX wieku, Katolicki Ośrodek Wydaw. "Veritas", Londyn 1978.
Kindziuk M, Kardynał Józef Glemp. Ostatni taki Prymas, Warszawa 2010
Kołodziej B, Troska Prymasów Polski o naszych emigrantów oraz ich uprawnienia, „Studia Prymasowskie” 5(2011), ss. 43-55.
Lewandowski J., Przez sprawiedliwość ku miłości. Nauka społeczna kardynała Józefa Glempa, Wrocław 1991.
Lis J., August Hlond : 1881-1948 : Prymas Polski, kardynał, działacz społeczny, pisarz, Katowickie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Katowice 1987.
Łatka R., Mackiewicz B., Zamiatała D., Kardynał Stefan Wyszyński 1901–1981, Warszawa 2019.
Micewski A., Kardynał Wyszyński, prymas i mąż stanu, Paryż 1982.
Nitecki P., Włocławskie dzieje ks. Stefana Wyszyńskiego 1917–1946, Wrocław 2008.
Pietrzak J., Pełnia prymasostwa : ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945-1948, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2009.
Prymas a niepodległa. Naród–patriotyzm–państwo w nauczaniu Prymasa Tysiąclecia, red. E. K. Czaczkowska, R. Łatka, Warszawa 2019.
Raina P., Kardynał Wyszyński, t. 17: Czasy prymasowskie 1978. Wybór papieża Jana Pawła II, Biała Podlaska – Warszawa 2010.
Raina P., Kardynał Wyszyński, t. 6: Orędzie biskupów a reakcja władz, Warszawa 1995.
Rastawicka A., Ten zwycięża, kto miłuje. Życie i nauczanie prymasa Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2019.
Romaniuk M.P., Prymas Wyszyński. Bibliografia i wybrane źródła, Gniezno 2001.
Wilk S., Wyjazd kardynała Augusta Hlonda z Polski i jego starania o powrót do kraju na początku II wojny światowej, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 1(1975), ss. 201-230.
Włosek M., Maryjny wymiar duszpasterskiej posługi kardynała Augusta Hlonda, Wydaw. Naukowe PAT, Kraków 2004.
Wspomnienia o Stefanie kardynale Wyszyńskim. Czas nigdy Go nie oddali, red. A. Rastawicka, B. Piasecki, Kraków 2011.
Zabłocki J., Prymas Stefan Wyszyński. Opór i zwycięstwo 1948–1956, Warszawa 2002.
Zimniak S., Zwycięstwo Maryi: proroctwo kardynała Augusta Hlonda w posłudze apostolskiej Prymasa Tysiąclecia Stefana kardynała Wyszyńskiego i papieża Jana Pawła II Wielkiego, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2007.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, Warszawa 2003.
Żywczyński M, Hlond August, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 9, ss. 545-546

Więcej informacji

Więcej informacji o poziomie przedmiotu, roku studiów (i/lub semestrze) w którym się odbywa, o rodzaju i liczbie godzin zajęć - szukaj w planach studiów odpowiednich programów. Ten przedmiot jest związany z programami:

Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb:

Strona przedmiotu 2700-D-APPPXX-OG w USOSweb