Stres traumatyczny 2500-PL-PS-FS1-02
Kurs ma charakter wykładu. Wprowadza w zagadnienie ekstremalnego stresu, określanego jako traumatyczny, i jego konsekwencji psychologicznych. Na zajęciach omawiane są wyniki badań nad psychologicznymi konsekwencjami stresu traumatycznego zarówno na poziomie jednostkowym, jak i społecznym. Dyskutowane są kwestie definicji traumy, a także konsekwencje traumy jednorazowej i wielokrotnej oraz zdarzeń traumatycznych różnego typu (udział w walce zbrojnej, trauma relacyjna - doświadczanie przemocy i zaniedbywania w dzieciństwie, bycie ofiarą zdarzeń masowych, przemocy fizycznej i seksualnej w wieku dorosłym, itd.). Omawiane są także najważniejsze zidentyfikowane czynniki stanowiące o odporności lub podatności na zaburzenia potraumatyczne. Na zajęciach duży nacisk położony jest na identyfikowanie objawów zaburzeń pourazowych oraz znajomość wybranych modeli teoretycznych wyjaśniających rozwój i utrzymywanie się objawów potraumatycznych (model faz reakcji na stres M. J. Horowitza, model przetwarzania emocjonalnego traumy E. Foa i model poznawczy). Inne podejmowane zagadnienia to współwystępowanie PTSD i innych zaburzeń psychicznych oraz pomoc psychologiczna po traumie, w tym wytyczne dla organizacji pomocy psychologicznej po traumach masowych i związane z wyborem terapii.
Wykład kończy się sprawdzianem pisemnym w formie testowej.
Nakład czasu: uczestnictwo w zajęciach 30 godzin. Przygotowanie do zajęć i sprawdzianu 25 godzin. Razem 55 godzin.
Tematy zajęć (szczegółowy program zostanie przedstawiony na pierwszych zajęciach):
- Wprowadzenie do problematyki stresu traumatycznego: czym jest trauma? Paradygmat stres - radzenie sobie, biologiczne i psychologiczne reakcje na stres.
- Konsekwencje stresu traumatycznego: PTSD i ASD.
- Współczesne badania nad stresem traumatycznym: metody, narzędzia, problemy etyczne. Rozpowszechnienie zdarzeń traumatycznych i PTSD.
- Podatność na PTSD – czynniki ryzyka. Odporność na PTSD i rozwój potraumatyczny.
- Wybrane koncepcje teoretyczne dotyczące rozwoju i utrzymywania się zaburzeń potraumatycznych: teoria faz reakcji na stres, model emocjonalnego przetwarzania traumy i perspektywa poznawcza.
- Trauma złożona i jej skutki. Koncepcja złożonego PTSD.
- Trauma masowa (na przykładzie traumy wojennej) - odległe konsekwencje psychospołeczne i przekaz międzypokoleniowy. Uznanie społeczne traumy.
- Współwystępowanie zaburzeń na przykładzie związku miedzy doświadczeniami traumatycznymi, PTSD i zaburzeniami związanymi z używaniem substancji psychoaktywnych.
- Pomoc psychologiczna: jakie wymagania powinnny spełniać osoby udzielające pomocy po traumie? (wg European Society for Traumatic Stress Studies)
- Pierwsza pomoc psychologiczna w sytuacjach indywidualnych i po zdarzeniach masowych - zasady ogólne. Interwencja kryzysowa po traumie - zastosowanie, najważniejsze zagadnienia.
- Psychoterapia osób po traumie typu I: rodzaje terapii opartych na dowodach, rekomendacje ESTSS; przykłady: przedłużona ekspozycja i terapia przetwarzania poznawczego.
- Psychoterapia osób, które przeżyły traumę złożoną - rekomendacje ESTSS.
Kierunek podstawowy MISMaP
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Wymagania (lista przedmiotów)
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Wiedza i zrozumienie. Student:
- Definiuje takie pojęcia jak stres psychologiczny, stres traumatyczny, zdarzenie traumatyczne, trauma
- Definiuje takie pojęcia jak dysocjacja, flashbacki, intruzje, odrętwienie emocjonalne, reakcja przestrachu
- Wymienia kryteria diagnostyczne zaburzeń potraumatycznych (ASD, PTSD, DESNOS)
- Definiuje pojęcie traumy incydentalnej i złożonej oraz rozróżnia ich konsekwencje
- Wymienia zaburzenia psychiczne najczęściej współwystępujące z PTSD
- Opisuje wybrane modele teoretyczne wyjaśniające rozwój i utrzymywanie się objawów potraumatycznych (teoria faz rekacji na stres, model emocjonalnego przetwarzania traumy)
- Wymienia czynniki ochronne i czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń potraumatycznych
- Opisuje podstawowe założenia pierwszej pomocy psychologicznej i terapii osób po doświadczeniach traumatycznych
- Wymienia wytyczne dla organizacji pomocy psychologicznej po zdarzeniach masowych
- Wymienia metody diagnozowania doświadczeń traumatycznych i objawów zaburzeń potraumatycznych
Postawy. Student:
- Dostrzega problem społeczny, jakim są następstwa stresu traumatycznego oraz dyskutuje potrzebę psychologicznej pomocy ofiarom traumy
Umiejętności. Student:
- Identyfikuje objawy potraumatyczne w odniesieniu do kryteriów diagnostycznych w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych
- Uzasadnia rozpoznanie zaburzeń potraumatycznych
- Planuje i wyjaśnia rodzaj interwencji psychologicznej po zdarzeniu traumatycznym
Kryteria oceniania
Obecność na zajęciach. Końcowy sprawdzian pisemny w formie testu.
Kryteria oceny ze sprawdzianu (ocena ta będzie stanowiła 100% oceny końcowej):
12-13 pkt dst,
14 pkt dst+
15-16 pkt db,
17 pkt db+
18-19 pkt bdb,
20 pkt celujący.
Praktyki zawodowe
brak
Literatura
Wykaz literatury do poszczególnych zajęć (dostępne w COME):
1. Wprowadzenie do problematyki stresu traumatycznego.
Herman, J. (1998/2007). Zapomniana historia. W: Przemoc – uraz psychiczny i powrót do równowagi (Rozdział 1, s. 17-43). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Lis-Turlejska, M. (2002). Historia poglądów dotyczących konsekwencji traumatycznego stresu. W: Stres traumatyczny (Rozdział 2, s. 23-44). Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
2. Zaburzenia związane z traumą: PTSD i ASD.
Herman, J. (1998/2007). Przerażenie. W: Przemoc – uraz psychiczny i powrót do równowagi (Rozdział 2, s. 44-61). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Morrison, J. (2016). Zaburzenia związane z traumą i stresem. W: DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów (Rozdział 6, s. 243-261). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
3. Badania nad stresem traumatycznym: metody, narzędzia, problemy etyczne. Rozpowszechnienie PTSD. Diagnoza PTSD.
Seligman, M., Walker, E., Rosenhan, D. (2017). Zaburzenia po stresie urazowym. W: Psychopatologia (Rozdział 5, s. 197-204*). Poznań: Zysk i S-ka.
*dalsza część rozdziału – zajęcia nr 6 i 12/13
4. Skąd bierze się PTSD? Dwie perspektywy – biologiczna i psychologiczna.
Sapolsky, R. (2010). Gruczoły, gęsia skórka i hormony. W: Dlaczego zebry nie mają wrzodów? Psychofizjologia stresu (Rozdział 2, s. 28-43). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
van der Kolk, B. (2018). Utrata ciała, utrata siebie. W: Strach ucieleśniony. Mózg, umysł i ciało w terapii traumy (Rozdział 6, s. 114-134). Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca.
5. Skąd bierze się PTSD? Wybrane koncepcje teoretyczne zaburzeń potraumatycznych.
Dragan, M. (2005). Wybrane poznawcze modele rozwoju i utrzymywania się objawów zaburzenia po stresie traumatycznym. Nowiny Psychologiczne, 3, 5-18.
6. Skąd bierze się PTSD? O podatności na PTSD w świetle badań naukowych. Czynniki ryzyka. Rola czynników społecznych, brak uznania społecznego traumy.
Drapała, I., Lis-Turlejska, M. (2013). Znaczenie społecznego uznania jako ofiary lub osoby ocalałej w przebiegu zaburzenia po stresie traumatycznym. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 13, 264-270.
Seligman, M., Walker, E., Rosenhan, D. (2017). Zaburzenia po stresie urazowym. W: Psychopatologia (Rozdział 5, s. 205-206). Poznań: Zysk i S-ka.
7. Co chroni przed PTSD? O odporności na PTSD w świetle badań naukowych. Czynniki ochronne, zasoby. Resilience, prężność psychiczna. Rozwój potraumatyczny.
Ogińska-Bulik, N. (2014). Rola strategii radzenia sobie ze stresem w rozwoju po traumie u ratowników medycznych. Medycyna Pracy, 65, 209-207.
8. Trauma złożona i jej skutki. Koncepcja złożonego PTSD.
Herman, J. (1998/2007). Zniewolenie i Nowa diagnoza. W: Przemoc – uraz psychiczny i powrót do równowagi (Rozdział 4, s. 85-105 i Rozdział 6, s. 126-139). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
9. Trauma wojny. Następstwa psychospołeczne IIWŚ w Polsce. Międzypokoleniowy przekaz traumy.
Orwid, M. (2009). Trauma kolektywna. W: Trauma. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Schier, K. (2018). Dziedziczone rany czy dziedziczone blizny? Transgeneracyjny przekaz traumy. W: M. Święcicka (red.), W relacji. Studia z psychologii klinicznej dziecka 30 lat później (Rozdział 8, s. 131-151). Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat.
10. Współwystępowanie zaburzeń na przykładzie związku między traumą, PTSD i piciem problemowym.
Dragan, M. (2007). Współwystępowanie zaburzenia po stresie traumatycznym i zaburzeń związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Roczniki Psychologiczne, 10, 39-55.
11. Pomoc psychologiczna osobom po traumie.
Popiel, A., Zawadzki, B., Pragłowska, E., Habrat, P., Gajda, P. (2019). Profilaktyka pierwszego i drugiego stopnia zaburzeń potraumatycznych – przegląd badań. W: Skuteczne działanie w stresie (Rozdział 3 i 4, s. 42-58). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
12/13. Terapia osób po traumie.
Popiel, A., Pragłowska, E. (2009). Terapia zaburzeń potraumatycznych. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek, Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia (Rozdział 16, s. 343-371). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Resick, P., Monson, C., Chard, K. (2019). Omawianie objawów i modelu funkcjonalnego PTSD. W: Terapia przetwarzania poznawczego w zespole stresu pourazowego (PTSD) (Część III, Rozdział 5, s. 116-127). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: