Jak badać subiektywne doświadczenie? – fenomenologia we współczesnej psychologii poznawczej 2500-PL-F2-05
1. Zajęcia organizacyjne. Omówienie sylabusa i przedstawienie zasad zaliczenia przedmiotu. Krótkie wprowadzenie do tematu zajęć – próba odpowiedzi na następujące pytania: 1) Czym zajmuje się fenomenologia? 2) Co to jest subiektywność?
Blok I: Fenomenologia i ucieleśnienie:
2. Czym jest fenomenologia? – Edmund Husserl. Podstawowe pojęcia i założenia filozofii fenomenologicznej – podmiot i przedmiot, redukcja fenomenologiczna, intuicja, intersubiektywność.
• Stanford Encyclopedia of Philosophy – Phenomenology. Rozdziały 1- 2. Dostęp online: http://plato.stanford.edu/entries/phenomenology/
3. Czym jest fenomenologia? - część 2 – Maurice Merleau – Ponty. Fenomenologia genetyczna. Ciało jako ostateczny punkt odniesienia. Fenomenologia a nauki empiryczne – możliwość nauki „pierwszoosobowej”.
• Merleau-Ponty, M. (2001). Fenomenologia percepcji. Warszawa: Fundacja Aletheia. – wybrane fragmenty, strony zostaną podane podczas zajęć organizacyjnych.
4. Teoria ekologiczna i poznanie ucieleśnione. Teoria afordancji Jamesa Gibsona. Właściwości ciała a procesy poznawcze. Ciało jako aktywny podmiot poznający – gdzie kończy się umysł? Wyjście poza dychotomie podmiot – przedmiot, postrzegający - środowisko.
• Clark, A. (1999). An embodied cognitive science? Trends in cognitive sciences, 3(9), 345-351.
5. Najciekawsze metody badawcze związane z poznaniem ucieleśnionym. Iluzja gumowej ręki – prezentacja metody. Doświadczenia wyjścia z ciała – możliwości eksperymentalnej indukcji. Czy tego typu doświadczenia mogą być przydatne w psychologii eksperymentalnej? „Ja” i ciało.
• Legrand, D. (2010). Myself with No Body? Body, Bodily-Consciousness and Self-consciousness. w: Handbook of Phenomenology and Cognitive Science, str. 180-193. Springer Netherlands.
6. Fenomenologia a psychopatologia. Pacjent Schneider – klasyczna analiza Merleau – Ponty’ego. Schemat i obraz ciała. Zaburzenia odczuwania własnej cielesności. Kiedy fenomenologia przydaje się w praktyce klinicznej?
• Fuchs, T. (2010). Phenomenology and psychopathology w: Handbook of phenomenology and cognitive science, str. 546-573. Springer Netherlands.
Fenomenologia w eksperymentalnej psychologii poznawczej:
7. Neurofenomenologia – jutrzenka czy utopia? Ujęcie pierwszoosobowe i trzecioosobowe – czy można je pogodzić? Wzajemna zależność fenomenologii i metod nauk kognitywnych (np. neuroobrazowanie). Problemy neurofenomenologii.
• Varela, F. (2010). Neurofenomenologia: metodologiczne lekarstwo na trudny problem. Avant, 1(210), 31-75.
8. Front – loaded phenomenology – koncepcja Shauna Gallaghera. Fenomenologia w badaniach empirycznych – przed eksperymentem czy po?
• Gallagher, S. (2003). Phenomenology and experimental design toward a phenomenologically enlightened experimental science. Journal of Consciousness Studies, 10(9-10), 85-99.
9. Subiektywne miary świadomości. Miary subiektywne i obiektywne. Podstawowe miary subiektywne – PAS, PDW, CR.
• Wierzchoń M. (2012). Granice świadomości. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 83 – 93.
10. Dlaczego mnisi buddyjscy i psychoterapeuci są najbardziej pożądani w badaniach kognitywnych? Problemy metodologiczne w fenomenologii eksperymentalnej. O czym musimy pamiętać, planując badanie z użyciem metod fenomenologicznych?
• Nisbett R.E., Wilson T.D. (1977). Telling more than we know: Verbal reports on mental processes. Psychological Review 84, 231-259
11. Wywiad ujawniający (ang. explicitation interview). Ujęcie drugoosobowe – czy w uzyskaniu dostępu do własnego doświadczenia potrzebna jest nam pomoc eksperta? Założenia wywiadu ujawniającego – o czym należy pamiętać. Sukcesy i problemy.
• Petitmengin, C. (2006). Describing one’s subjective experience in the second person: An interview method for the science of consciousness. Phenomenology and the Cognitive sciences, 5(3-4), 229-269.
12. Wywiad ujawniający – zajęcia praktyczne. Zajęcia warsztatowe – ćwiczenie technik wywiadu ujawniającego.
13. Inne metody fenomenologiczne. DES – Descriptive experience sampling, trening introspekcyjny.
• Froese, T., Gould, C., Seth, A. K. (2011). Validating and calibrating first-and second-person methods in the science of consciousness. Journal of Consciousness Studies, 18(2), 38.
Zajęcia podsumowujące:
14. Rola fenomenologii we współczesnej psychologii poznawczej. Dyskusja. Sprawdzian końcowy.
15. Omówienie wyników i udzielenie informacji zwrotnych.
Kierunek podstawowy MISMaP
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Wiedza – student:
• zna podstawy filozofii fenomenologicznej i potrafi wskazać różnice pomiędzy tradycją husserliańską a merleau-pontiańską.
• wskazuje wpływy fenomenologii we współczesnej psychologii poznawczej i rozumie róznice pomiędzy podejściem ucieleśnionym i fenomenologicznym, a tradycyjnymi (np. komputacyjne, metafora komputerowa).
• zna podstawowe metody, techniki i paradygmaty badawcze we współczesnej eksperymentalnej psychologii poznawczej oraz wskazuje okoliczności, w których ich zastosowanie może być pomocne.
• rozumie wagę odpowiedniego doboru osób badanych do planowanego eksperymentu i wpływ uczestników, zwłaszcza ich zdolności do opisywania własnych stanów świadomości, na uzyskiwane wyniki
Umiejętności – student:
• potrafi zaplanować prosty eksperyment w oparciu o jeden z podstawowych paradygmatów badawczych fenomenologicznej psychologii poznawczej.
• umie zastosować niektóre techniki eksperymentalne omawiane na zajęciach, takie jak np. wywiad ujawniający.
• potrafi uzasadnić potrzebę zastosowania technik fenomenologicznych w psychologii poznawczej.
Postawy – student:
• postrzega psychologię jako naukę teoretyczną, nierozerwalnie powiązaną z innymi dyscyplinami, w szczególności z filozofią.
• ma wyrobione własne zdanie dotyczące użyteczności oraz zakresu stosowalności fenomenologii w psychologii poznawczej.
• dostrzega zależność wyników uzyskanych w badaniach empirycznych od całości przygotowań eksperymentalnych, w szczególności osadzenia w teorii, zaplanowania i przeprowadzenia eksperymentu.
Kryteria oceniania
• obecność na zajęciach (dozwolone 2 nieobecności)
• 2 zapowiedziane kartkówki przeprowadzane na zakończenie każdego bloku. Kartkówki będą miały formę składającego się głównie z krótkich pytań otwartych kolokwium pisemnego, obejmującego za każdym razem całość materiału przerabianego na zajęciach – to znaczy, że druga kartkówka obejmuje materiał zarówno z pierwszego, jak i drugiego bloku. Ilość punktów możliwa do uzyskania za każdy ze sprawdzianów jest wprost proporcjonalna do zakresu materiału, którego dotyczy – za pierwszą kartkówkę można zdobyć 10 pkt, a za drugą 20 pkt. Czas trwania wynosi odpowiednio 30 i 60 minut. Na podstawie zsumowanych punktów z kartkówek wystawiana będzie ocena (60% oceny końcowej – 30 możliwych do zdobycia punktów).
• obowiązkowa praca pisemna polegająca na zaplanowaniu prostego eksperymentu z zastosowaniem omawianych technik lub wg jednego z omawianych paradygmatów. Podczas oceniania brane pod uwagę będą przede wszystkim: odkrywczość proponowanego badania, podstawa teoretyczna (poparta literaturą), dobór i rekrutacja osób badanych, operacjonalizacja zmiennych oraz „fenomenologiczna swoistość” badania – czy proponowane metody fenomenologiczne są najlepszym wyborem w kontekście danego eksperymentu. Ostatecznym terminem oddania pracy są przedostatnie zajęcia. Ocena z pracy stanowi 40% oceny końcowej (20 możliwych do zdobycia punktów).
• możliwość zdobycia dodatkowych punktów za aktywność – maksymalnie do 5 pkt.
Ocena końcowa wystawiana będzie na podstawie zsumowanej ilości punktów zdobytych przez studenta w ciągu całego semestru:
> 50 pkt – 5+
45 – 50 pkt – 5
40 – 44 pkt – 4+
35 – 39 pkt – 4
30 – 34 pkt – 3+
25 – 29 pkt – 3
< 25 pkt – niezaliczenie przedmiotu
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: