Psycholingwistyka 2500-K202N12-OG

Celem wykładu jest zapoznanie Studentów z podstawowymi pojęciami i zagadnieniami psycholingwistyki, a także prześledzenie metod badawczych stosowanych w psycholingwistyce ogólnej
i rozwojowej.
Wykład przytacza stare pytania dotyczące procesu przyswajania języka w ontogenezie, przedstawia nowe dane empiryczne i kreśli nowe hipotezy wyjaśniające percepcję oraz tworzenie mowy.
Analizować będziemy przejawy i rozwój, a także zaburzenia kompetencji językowej i komunikacyjnej (pragmatycznej). Odwołamy się do biologicznych i socjalizacyjnych uwarunkowań tych dwu typów kompetencji oraz przybliżymy tzw. wiedzę metajęzykową i wiedzę metapragmatyczną. Analizując doniesienia z badań empirycznych, wiele uwagi poświęcimy problematyce dwujęzyczności.
Kurs obejmuje 30 godzin wykładu.

Wykład z PSYCHOLINGWISTYKI

Treści poszczególnych wykładów

Wykład 1. Cele i zadania psycholingwistyki ogólnej i rozwojowej
Czym zajmuje się psycholingwistyka?
Krótka historia psycholingwistyki na tle wcześniejszych badań nad językiem.
Definicja języka i jego dwu podstawowych funkcji: reprezentatywnej i komunikacyjnej.
Pojęcie kompetencji językowej i kompetencji komunikacyjnej.

Wykład 2. Język – podstawowe cechy naturalnego systemu językowego
Kompetencja językowa – podejście formalne.
Rozwój kompetencji językowej.
Teoria gramatyki osiowej M. Braine’a.
Gramatyka generatywno-transformacyjna, koncepcja LAD (Chomsky).

Wykład 3. Kompetencja językowa – teorie semantyczne
Pojęcie intencji semantycznej.
Uniwersalia poznawcze.
Rozwój struktur pojęciowych.

Wykład 4. Rozwój funkcji językowych w ontogenezie (orientacja pragmatyczna)
Teoria M.A.K. Halliday’a
-dziecięcy system językowy,
-okres przejściowy między specyficznym systemem językowym dziecięcym a systemem językowym dorosłych,
-podstawowe makrofunkcje języka dorosłych;
Układ referencyjny aktywności komunikacyjnej.
Podstawowe zdolności w obrębie kompetencji komunikacyjnej.

Wykład 5. Język jako biologicznie uwarunkowana właściwość gatunku Homo sapiens.
Język ludzki a „języki” zwierząt.
Poglądy na filogenezę języka.
Uniwersalna gramatyka. Uniwersalne pojęcia pierwotne. Rola symbolizacji.
Cechy różniące naturalny język ludzki od również naturalnych „języków” zwierzęcych.
Próby nauczania języka ludzkiego (migowego) szympansów i goryli.

Wykład 6. Neurofizjologiczne podłoże języka
Lokalizacja mózgowa funkcji językowych.
Ośrodki mowy, których uszkodzenie powoduje różne typy afazji.
Specjalizacja półkul mózgowych w funkcjach językowych.

Wykład 7. Tworzenie wypowiedzi i percepcja mowy
Aparat głosowy. Pojęcie fonemu. Modele tworzenia wypowiedzi.
Modele percepcji mowy. Kategorialna percepcja fonemu.
Związki między tworzeniem a percepcją wypowiedzi.

Wykład 8. Przyswajanie języka przez małe dziecko
Uniwersalne fazy rozwoju języka u małego dziecka.
Dowody na biologiczne uwarunkowania języka dziecka.
Społeczne uwarunkowania języka dziecka.

Wykład 9. Kompetencja komunikacyjna a kompetencja językowa: o wiedzy językowej człowieka
Pojęcie aktu mowy wyrażającego intencję mówiącego;
Klasyfikacja aktów mowy i warunki ich skuteczności.

Wykład 10. Dyskurs i jego analiza
Pojęcie dyskursu jako głównej formy przejawiania się kompetencji komunikacyjnej
Akty mowy a dyskurs. Dyskurs a tekst.
Rodzaje dyskursu.
Heurystyki dyskursu – zasada rzeczywistości i zasada kooperacji.

Wykład 11. Rozwój kompetencji dyskursywnej.
Rozwój kompetencji dyskursywnej dziecka – koncepcja Shugar.
Dyskurs działaniowy i dyskurs tematyczny.
Dyskurs konwersacyjny: struktura, reguły, społeczno-sytuacyjne uwarunkowania.

Wykład 12. Dyskurs narracyjny: światy fabuły
Kompetencja narracyjna i jej rozwój.
Narracja jako reprezentacja rzeczywistości (podstawowe struktury semantyczne w narracji dzieci i dorosłych).
Koncepcja linii i pola narracji wg Bokus.
Narracja jako przejaw kompetencji komunikacyjnej człowieka.

Wykład 13. Społeczno-kulturowe uwarunkowania języka. Hipoteza relatywizmu językowego Sapira-Whorfa
Kulturowe uwarunkowania dyskursu.
Społeczne aspekty posługiwania się językiem.
Kod ograniczony i kod rozwinięty. Kod formalny i kod swobodny.
Postawy wobec języków. Język stereotypów.
Hipoteza relatywizmu językowego Sapira-Whorfa.
Argumenty za- i przeciw tej hipotezie.
Badania wewnątrz- i międzyjęzykowe nad związkiem poznania i języka.

Wykład 14. Dwujęzyczność
Rodzaje dwujęzyczności. Wiek a dwujęzyczność.
Dwujęzyczność u dzieci. Submersja versus immersja.
Rola zdolności i motywacji w uczeniu się języka drugiego.
Modele porównujące przyswajanie języka pierwszego z uczeniem się języka drugiego.

Wykład 15. Komunikowanie językowe a niewerbalne
Uniwersalne i kulturowo specyficzne cechy komunikacji niewerbalnej.
Zachowania niewerbalne w dyskursie.
Porównanie komunikacji niewerbalnej z werbalną.
Efektywność komunikatów.