Wykluczenie i inne problemy społeczne współczesnej Polski 2300-OG-Socj-WSPS

W toku wykładu analizowane będą te obszary życia zbiorowego, które są w naszym społeczeństwie zinstytucjonalizowane jako problemy społeczne, tj. np. pijaństwo, narkomania, dezorganizacja rodziny, przestępczość, itp. oraz zjawiska czy procesy, które na rozmaite sposoby mogą naruszać stabilność zastanego porządku społecznego, takie jak problemy rynku pracy, kryzys systemu edukacyjnego itp. Wraz z charakterystyką tych zjawisk (także w perspektywie porównawczej), w toku wykładu przedstawione zostaną rozmaite sposoby, którymi zorganizowane społeczeństwo usiłuje sobie poradzić z tym, co samo uznaje za problemy społeczne, oraz sposoby pomiaru, opisu i analizy tych zjawisk.
Niezależnie od tego, wykład ma służyć pokazaniu słuchaczom teoretycznego zakorzenienia zjawisk społecznych uznawanych za "problemy społeczne" i wskazać na sposoby manipulacji naszym zdrowym rozsądkiem, który część z nich traktuje jako oczywiście czy bezspornie stanowiące problemy społeczne, które domagają się rozwiązania czy interwencji. Kierunki interpretacji wyznaczają zarówno orientacje teoretyczne – funkcjonalizm czy symboliczny interakcjonizm, jak i orientacje metodologiczne, oraz nasze przeświadczenia aksjologiczne. Celem zajęć jest także wprowadzenie słuchaczy w problematykę dewiacji i zapoznanie z funkcjonowaniem kluczowych instytucji kontroli społecznej

Program wykładu

Wprowadzenie: strategie interwencji: dystrybucja kar i nagród - prewencja ogólna i prewencja szczególna, odstraszanie; stare i nowe strategie marginalizacji społecznej; wczesny ruch reform społecznych - resocjalizacja, oświata; postulaty zmian strukturalnych - ludzie jako ofiary systemu społecznego; idee "społecznej profilaktyki" i spory o modele polityki społecznej; welfare - publiczny i prywatny; instytucjonalizacja systemów interwencji społecznej - nowe profesje kontroli społecznej.
Problemy społeczne w różnych perspektywach teoretycznych: Mills i analiza przeświadczeń o "dobrym " społeczeństwie; co społecznego jest w problemach społecznych - zasięg, wartości, podatność na interwencję, i zainteresowanie opinii publicznej. Problemy społeczne jako zakłócenia porządku społecznego. Jawne i ukryte problemy społeczne "społeczna" geneza problemów społecznych. Urok funkcjonalizmu - "złe" to wcale nie znaczy, że dysfunkcjonalne. Problemy społeczne z punktu widzenia rozmaitych wersji teorii konfliktu społecznego - definiowanie "zła społecznego" jako instrumentarium dominacji. "Naturalna historia problemów społecznych" i konstruowanie problemów społecznych; problemy społeczne w procesie instytucjonalizacji; rola profesji i instytucjonalizacja problemów. Moralna panika i rola mediów. Socjologia dewiacji; stare i nowe koncepcje dezorganizacji społecznej, dewiacja i kultura, labeling i kontrola społeczna. Dyskursy: workfare, medykalizacja i kryminalizacja.
Nierówności, ubóstwo i marginalność społeczna: Pomiar ubóstwa i jego dzieje – kontrowersje wokół interpretacji zjawiska; bogaci i biedni – profil społeczny; względność biedy i względność dostatku. Ludzie jako producenci i konsumenci; gospodarstwo domowe jako podstawowa jednostka gospodarcza; dynamika dochodów i wydatków gospodarstw domowych; teoria i praktyka minimum socjalnego, minimum egzystencji; mechanizmy adaptacji; hipoteza kultury ubóstwa i hipotezy konkurencyjne - duch przedsiębiorczości wśród ubogich, niedobory kapitału; kapitał ludzki, kapitał społeczny i bieda. Dwa dyskursy: społeczne wykluczenie i underclass; "Ludzie specjalnej troski" - bezdomość i włóczęgostwo.
Praca, warunki pracy i bezrobocie: funkcje pracy i pracowania; prawo do pracy, gospodarcze i socjalne funkcje pracy; praca - etos i kontrola społeczna, "społeczne zakorzenienie" jako funkcja zatrudnienia; współczesne wersje tezy o alienacji – prekariat; formy zatrudnienia i ich konsekwencje. Rodzaje bezrobocia; bezrobocie w wymiarze lokalnym i lokalne rynki pracy; polskie bezrobocie na tle europejskim; instytucjonalne formy rozwiązywania problemu.
Obszary graniczne: szara strefa, czarny rynek i nieformalna gospodarka. Spór o źródła i funkcje szarej strefy, metody szacowania zakresu szarej strefy w gospodarce – pośrednie i bezpośrednie – i ich historia. Szara strefa w Polsce i innych krajach. Instytucjonalne i kulturowe czynniki sprzyjające powstawaniu szarej strefy w gospodarce. Czynniki sprzyjające wchodzeniu na czarny rynek pracy, podaż i popyt na towary i usługi oferowane w szarej strefie. Funkcje szarej strefy. Lichwa, "shark loans", hazard, porno-business, prostytucja, handel organami.
Rodzina: zmienność funkcji i zmienność instytucji; rodzina - instytucja prywatna i publiczna; polityka wobec rodziny; dezorganizacja rodziny - rozwody, samotne matki (ojcowie), kłopoty systemu alimentacji; strukturalna dyspersja dezorganizacji rodziny, alternatywne formy życia rodzinnego? Niewydolności socjalizacyjne; spory o aborcję, małoletni rodzice i społeczne sieroctwo; maltretowanie dzieci - instytucjonalne gwarancje i rozbieżne perspektywy ideologiczne. Starzenie się społeczeństwa – przyczyny i konsekwencje.
Obszary patologii społecznych: struktura i dynamika przestępczości w Polsce; survey'e wiktymizacyjne - porównania międzynarodowe; nowe formy przestępczości, korupcja, przestępczość urzędnicza, "corporate crime", przestępczość zorganizowana i jej funkcje; przestępczość nieletnich, stan i krytyka systemu resocjalizacji; przemoc – wobec kobiet, dzieci i osób starszych; prawo - obszary niewydolności systemu; dostęp do prawa - bariery, świat regulacji poza-prawnych; przestępczość i nierówności społeczne.
Zdrowie, choroby i uzależnienia: nikotynizm, alkoholizm, narkomania – społeczne tworzenie ‘izmów’; epidemiologia uzależnień i metody badania; strategie przeciwdziałania i ich skuteczność; kwestie legalizacji używek; choroby społeczne; choroby psychiczne: mit czy rzeczywistość? Choroby psychiczne, uzależnienia i społeczna struktura.
Problemy globalne: demografia i nierówności; koszty modernizacji, masowe ubóstwo i światowy system gospodarczy; globalna redystrybucja i działalność międzynarodowych organizacji. Kwestie środowiska jako problemy społeczne: kwaśne deszcze, ocieplenie i lasy tropikalne; migracje, wojny i terroryzm; globalny rynek pracy i rynki lokalne.