Historia administracji publicznej w Polsce 2200-4P013S

I. Cel zajęć.
1. Szkoła historyczna (założenia, przedstawiciele).
2. Pojęcie administracji oraz prawa administracyjnego (m.in. zasady: resortowości, centralizacji, decentralizacji, koncentracji, dekoncentracji, hierarchicznego podporządkowania, kolegialności, jednoosobowego kierownictwa, biurokratyzmu).
3. Administracja w I Rzeczpospolitej.
II. Okres XVIII i XIX wieku.
1. Administracja europejska okresu absolutyzmu (fizjokratyzm, kameralistyka, merkantylizm, nauka policji).
2. Początki administracji na ziemiach polskich w XVIII wieku (Komisje Skarbu, Rada Nieustająca, Komisje Porządkowe, Straż Praw).
3. Administracja w XIX wieku na ziemiach polskich (okres zaborów, w szczególności: Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, Wielkie Księstwo Poznańskie, Rzeczpospolita Krakowska oraz Wolne Miasto Gdańsk).
4. Kształtowanie się administracji w państwach zaborczych (podział administracyjno – terytorialny; samorząd: terytorialny, gospodarczy, zawodowy; sądownictwo administracyjne).
5. Pojęcie państwa prawa.

III. Okres 1918 – 1939.
1. Odrodzenie państwa polskiego i prawo państwowe.
1) administracja na obszarze Królestwa Kongresowego i tworzenie się polskich ośrodków władzy (samorząd terytorialny, Tymczasowa Rada Stanu, Rada Stanu, Rada Regencyjna, Polska Komisja Likwidacyjna, Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej).
2) Początki administracji polskiej:
a) organizacja administracji centralnej, struktura i organizacja terenowych organów administracji rządowej [zasady: dwustopniowość terenowej administracji rządowej, zespolenie szeregu dziedzin administracji rządowej w jednym typie organów, centralizm biurokratyczny, podział trójstopniowy (województwo, powiat, gmina), służba cywilna, pragmatyki służbowe],
b) administracja centralna [rada ministrów, ministrowie, prezes rady ministrów (prezydent ministrów)],
c) administracja terytorialna:
a. rządowa (zabór rosyjski, zabór austriacki, zabór pruski),
b. samorząd terytorialny (samorząd gminny, samorząd gmin miejskich, samorząd powiatowy, samorząd wojewódzki).
3) Prawo państwowe:
a) dekret o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej z 22 listopada 1918 r. ,
b) uchwała Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 lutego 1919 r. o powierzeniu Józefowi Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa,
c) ustawa Konstytucyjna z dnia 15 lipca 1920 r. zawierająca statut organiczny Województwa Śląskiego,
d) Konstytucja Marcowa (ustawa z dnia 17 marca 1921 roku Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej),
e) Nowela Sierpniowa (ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. zmieniająca i uzupełniająca Konstytucję Rzeczypospolitej z dnia 17 marca 1921 r.),
f) Konstytucja Kwietniowa (Ustawa Konstytucyjna z dnia 23 kwietnia 1935 r.).

2. Administracja rządowa II Rzeczypospolitej.
1) Podstawy konstytucyjne (art. 65, 66 Konstytucji Marcowej oraz art. 72 Konstytucji Kwietniowej).
2) Administracja rządowa [Prezes Rady Ministrów, Rada Ministrów, Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów, ministrowie [(w 1939 r.) skarbu, rolnictwa, przemysłu i handlu, opieki społecznej, komunikacji, spraw zagranicznych, spraw wewnętrznych, spraw wojskowych, sprawiedliwości, wyznań religijnych i oświecenia publicznego, poczt i telegrafów; kompetencje].
3) Rządowa administracja terytorialna – administracja ogólna:
a) rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej,
b) organy administracji ogólnej i ich kompetencje (wojewoda, komisarz rządu, starostowie powiatowi, starostowie grodzcy, organy komunalne, którym przekazano funkcje administracji ogólnej na podstawie przepisów szczególnych).
4) Administracja niezespolona – specjalna (wojskowa, skarbowa, celna, sądowa, pocztowa, kolejowa, szkolna, archiwalna, górnicza, żeglugi, lasów państwowych, dróg wodnych, pracy, nadzoru nad wyrobami z metali szlachetnych, miar i wag).
5) Funkcjonariusze administracji publicznej [Ustawa z dnia 17 lutego 1922 r. o państwowej służbie cywilnej (tzw. pragmatyka służbowa) – zakres regulacji, obowiązki urzędnicze, prawa urzędnicze, odpowiedzialność urzędników; inne pragmatyki (sędziowie, prokuratorzy, asesorzy i aplikanci sądowi, nauczyciele, pracownicy PKP itd.)].

3. Samorząd w II Rzeczypospolitej.
1) samorząd terytorialny [podstawy konstytucyjne, ustawa z dnia 26 września 1922 r. o zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, ustawa z 23 lutego 1933 r. o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego (ustawa scaleniowa)]:
a) samorząd gminny,
b) samorząd powiatowy,
c) samorząd wojewódzki (województwa poznańskie i pomorskie),
d) szczególny ustrój Warszawy, Gdyni,
e) województwo śląskie (Sejm Śląski, Śląska Rada Wojewódzka, Wojewoda Śląski),
f) kompetencje samorządu (własne i poruczone),
g) nadzór nad samorządem,
h) związki międzykomunalne.
2) Samorząd gospodarczy (podstawy konstytucyjne: art. 68 Konstytucji Marcowej, art. 76 Konstytucji Kwietniowej):
a) izby rolnicze,
b) izby przemysłowo – handlowe,
c) izby rzemieślnicze.
3) Samorząd zawodowy (izby aptekarskie, samorząd giełdowy).
4) Samorząd wolnych zawodów [adwokatura (Naczelna Rada Adwokacka, izby adwokackie), izby notarialne, izby lekarskie, izby lekarsko – dentystyczne].

4. Kontrola administracji publicznej [geneza: Księstwo Warszawskie (Główna Izba Obrachunkowa), Królestwo Polskie (Izba Obrachunkowa), kontrola zewnętrzna, kontrola wewnętrzna].
1) Najwyższa Izba Kontroli Państwa (dekret Naczelnika Państwa z 7 lutego 1919 r.; skład, kompetencje, rodzaje kontroli, zasada kolegialności).
2) Najwyższa Izba Kontroli (konstytucja marcowa, ustawa z dnia 3 czerwca 1921 r. o kontroli państwowej, skład NIK, kompetencje, konstytucja kwietniowa).

5. Postępowanie administracyjne (unifikacja w 1928 r. na podstawie trzech rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej).
1) Postępowanie administracyjne ogólne.
2) Postępowanie przymusowe.
3) Postępowanie karno – administracyjne.

6. Sądownictwo administracyjne [system anglo – amerykański oraz system Europy kontynentalnej, pojęcie państwa prawnego, geneza sądownictwa administracyjnego na ziemiach polskich (Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, modele sądownictwa administracyjnego (austriacki, pruski), zabór rosyjski, podstawy konstytucyjne sądownictwa administracyjnego w II Rzeczypospolitej].
1) Najwyższy Trybunał Administracyjny:
a) geneza (ustawa z 3 sierpnia 1922 r. o Najwyższym Trybunale Administracyjnym),
b) skład i kompetencje.
2) Struktura sądownictwa administracyjnego w województwie poznańskim, pomorskim i górnośląskiej części województwa śląskiego (trójinstancyjność).
3) Trybunał Kompetencyjny (ustawa z dnia 25 listopada 1925 r. o Trybunale Kompetencyjnym).
4) Inwalidzki Sąd Administracyjny.
5) Inne sądy i organy administracyjne (Urząd Patentowy, urzędy ubezpieczeń itd.).
6) Prokuratoria Generalna [„Adwokat Skarbu Państwa”; geneza (dekret z 7 lutego 1919 r.), skład, kompetencje].

IV. Okres II Wojny Światowej.
1. Administracja ziem polskich w okresie kampanii wrześniowej.
2. Ziemie polskie pod okupacją niemiecką (ziemie włączone do III Rzeszy, Generalne Gubernatorstwo, administracja niemiecka).
3. Ziemie polskie anektowane przez ZSRR.
4. Państwo polskie na emigracji (Prezydent, Rada Narodowa RP, Rada Ministrów, Komitet Ministrów dla Spraw Kraju).
5. Polskie Państwo Podziemne.
1) Podziemne organy cywilne (Delegat Rządu na Kraj, Delegatura Rządu na Kraj, Polityczny Komitet Porozumiewawczy, Krajowa Rada Ministrów).
2) Podziemne organy wojskowe (Armia Krajowa).
3) Podziemne organizacje komunistyczne (PPR, Gwardia Ludowa, Krajowa Rada Narodowa).

V. Okres Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1944 – 1990).
1. Powstanie państwa polskiego i prawo państwowe.
1) Ustawa z dnia 21 lipca 1944 r. o utworzeniu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN).
2) Manifest PKWN z dnia 22 lipca 1944 r. (założenia, Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej, Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, Sejm Ustawodawczy).
3) Ustawa Konstytucyjna z dnia 4 lutego 1947 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej.
4) Ustawa Konstytucyjna z dnia 19 lutego 1947 r. o Ustroju i Zakresie Działania Najwyższych Organów Rzeczypospolitej Polskiej (Sejm Ustawodawczy, Prezydent, Rząd, Rada Państwa).
5) Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r.
a) tryb uchwalenia,
b) zasady konstytucji,
c) nowelizacje i zmiany,
d) Sejm (tok ustawodawczy),
e) Rada Państwa (skład, kompetencje).

2. Administracja w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
1) Administracja centralna:
a) w latach 1944 – 1947,
b) w latach 1947 – 1952,
c) po 1952 r.
2) Administracja terenowa.
a) w latach 1944 – 1950 [tworzenie rad narodowych (ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych), samorząd terytorialny, administracja tzw. Ziem Odzyskanych],
b) w latach 1950 – 1972 (ustawa z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej; system rad narodowych, powołanie gromad i osiedli),
c) w latach 1972 – 1980 (reforma z lat 1972 – 1975; ustawa z dnia 29 listopada 1972 r. o utworzeniu gmin i o zmianie ustawy o radach narodowych, ustawa z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie ustawy o radach narodowych, ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych),
d) w latach 1981 – 1990 [„kodeks rad narodowych” (1983 r.), ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym, ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej].
3) Podział terytorialny (lata 1944 – 1954, 1954 – 1972/1975).
4) Pracownicy administracji [zmiany w ustawie o państwowej służbie cywilnej z dnia 17 lutego 1922 r. , kodeks pracy (1974 r.), ustawa z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych].

3. Postępowanie administracyjne.
1) postępowanie administracyjne ogólne.
2) postępowanie egzekucyjne w administracji.
3) kodeks postępowania administracyjnego (1960 r.).
4) postępowanie w sprawach o wykroczenia i inne rodzaje postępowań administracyjnych.

4. Kontrola administracji.
1) Kontrola parlamentarna.
2) Kontrola prokuratorska.
3) Ministerstwo Kontroli Państwowej (ustawa z dnia 22 listopada 1952 r. o kontroli państwowej).
4) Najwyższa Izba Kontroli (Prezes NIK, kompetencje NIK, podporządkowanie NIK w poszczególnych okresach PRL).
5) Rzecznik Praw Obywatelskich (1987 r.).
6) Kontrola społeczna (kontrola sprawowana przez rady narodowe, organizacje społeczne, instytucja skarg i wniosków).
7) Kontrola wewnętrzna:
a) międzyresortowa (np. Państwowa Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Pracy),
b) resortowa.

5. Sądownictwo administracyjne.
1) Naczelny Sąd Administracyjny [powołanie NSA (ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania administracyjnego), organizacja, kompetencje, postępowanie przed NSA].
2) Sądy Ubezpieczeń Społecznych [ustawa z dnia 28 lipca 1939 r. Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych, okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych, Trybunał Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie, Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Sądzie Najwyższym (1962 r.), okręgowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych (1974 – 1985 r.), sądy pracy i ubezpieczeń społecznych (1985 r.)].
3) Spory kompetencyjne [Kolegium Kompetencyjne przy Sądzie Najwyższym (1980 r.)].
4) Trybunał Konstytucyjny (1985 r.).
5) Arbitraż gospodarczy (dekret z dnia 5 sierpnia 1949 r. o państwowym arbitrażu gospodarczym, okręgowe komisje arbitrażowe, Główna Komisja Arbitrażowa, obsługa prawna).