Fundamenty demokratycznego państwa prawnego: konstytucjonalizm, podział władz i wolności obywatelskie 2200-1W009S
W ramach zajęć podjęte zostaną następujące zagadnienia:
1) Między rule of law a Rechsstaat - rola prawa w ograniczaniu arbitralności władzy w europejskiej kulturze prawnej.
2) Od „państwa ustaw” do „państwa sędziów” - rozwój doktryny państwa prawnego w ujęciu historycznym.
3) Demokratyczne państwo prawne – problem legitymizacji (prawowitości) władzy w państwie demokratycznym i zarazem prawnym. Wielość typów prawomocności (demokratyczna, historyczna, funkcjonalna itp.) a funkcjonowanie procedur demokratycznych oraz instytucji prawnych. Zaufanie (trust) jako idea robocza i podstawa zbiorowej kooperacji.
4) Solidarne państwo prawne – wpływ idei państwa socjalnego i solidarności społecznej na koncepcje państwa prawnego.
5) Deliberatywne państwo prawne – rola instytucji państwa prawnego w kształtowaniu deliberatywnej sfery publicznej. Czy dyskurs publiczny jest możliwy w „epoce postprawdy” i populizmu?
6) Spory o aksjologię państwa prawnego:
- pozytywistyczne a niepozytywistyczne interpretacje zasady państwa prawnego;
- liberalne a republikańskie odczytanie idei państwa prawnego;
- spory o uzasadnienie, charakter oraz rolę praw człowieka w demokracji konstytucyjnej.
7) Spory o instytucje demokratycznego państwa prawnego:
- zasada podziału władzy: tradycja i współczesność;
- zasada nadrzędności konstytucji a mechanizmy kontroli konstytucyjności prawa;
- obywatelskie nieposłuszeństwo i współczesne „prawo do oporu” wobec władzy tyrańskiej.
8) Zagrożenia dla państwa prawnego:
- instrumentalizacja prawa,
- populizm konstytucyjny,
- „kultura ryzyka”, kryzysu zaufania i permanentnej niepewności..
9) Demokratyczne państwo prawne w XXI w. – najważniejsze wyzwania i kierunki przemian.
Rodzaj przedmiotu
fakultatywne
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student zdobędzie następujące umiejętności:
W zakresie wiedzy:
- identyfikacja historycznych uwarunkowań oraz współczesnych interpretacji państwa prawa jako koncepcji politycznej i zasady konstytucyjnej;
- identyfikacja podstawowych instytucji państwa prawa oraz zasad ich funkcjonowania;
W zakresie umiejętności społecznych:
- dostrzeganie znaczenia wymogów państwa prawa dla prawidłowego funkcjonowania instytucji politycznych i prawnych w demokracji konstytucyjnej;
- identyfikowanie roli poszczególnych instytucji ustrojowych w realizacji zasady demokratycznego państwa prawnego;
- identyfikowanie konfliktu wartości leżących u podstaw konkretnych rozwiązań ustrojowych funkcjonujących w praktyce ustrojowej demokratycznego państwa prawnego;
- dostrzeganie roli prawa w ograniczaniu arbitralności władzy;
- zdolność do krytycznej analizy zakresu i sposobu realizacji kompetencji przez organy władzy publicznej z punktu widzenia pryncypiów państwa prawa;
- dostrzeganie znaczenia konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego w procesie transformacji ustrojowej w Polsce po 1989 r. z oraz związanych z tym dylematów politycznych i prawnych;
- zdolność do racjonalnego argumentowania na rzecz własnego stanowiska w analizowanych sporach oraz odróżnienia własnych poglądów od konkurencyjnych stanowisk;
- świadomość znaczenia swojego udziału w sferze obywatelskiej kontroli władzy oraz kształtowaniu kultury prawnej społeczeństwa;
- świadomość odpowiedzialności za podnoszenie poziomu kultury prawnej i politycznej w zakresie spraw publicznych omawianych na zajęciach;
Kryteria oceniania
Zajęcia będą opierały się na krytycznej i otwartej dyskusji wokół problemów sformułowanych w zaproponowanych tekstach naukowych, publicystycznych a także materiałach multimedialnych. Wybrane i udostępnione studentom teksty będę wymagały wnikliwej lektury oraz samodzielnej interpretacji.
Przedmiotem oceny będzie umiejętność rekonstrukcji opisowych i normatywnych argumentów formułowanych przez zwolenników i przeciwników określonych poglądów oraz ufundowanych na nich rozwiązań instytucjonalnych, a także zdolność samodzielnego formułowania poglądów i precyzyjnego ich uzasadniania, racjonalnego podważania argumentów przeciwnych.
Zaliczenie na podstawie obecności (dopuszczalne dwie nieobecności w semestrze), bieżącego przygotowania do zajęć oraz aktywności na zajęciach a w przypadku oceny wyższej niż dobra także pracy pisemnej. Kryteria brane pod uwagę przy ocenie pracy: bibliografia, rzetelność naukowa, znajomość literatury przedmiotu, umiejętność formułowania problemów badawczych oraz dokonywania samodzielnej oceny materiałów źródłowych.
Literatura
Literatura będzie przekazywana uczestnikom sukcesywnie, z odpowiednim wyprzedzeniem. W ramach literatury podstawowej, odnoszącej się do problematyki państwa prawnego, wskazać można:
Alexander L., Constitutionalism. Philosophical Foundations, Cambridge University Press 2001.
Antoszewski A., Rządy prawa jako instrument walki politycznej, [w:] Spory wokół teorii i praktyki państwa prawa, red. G. Ulicka, S. Wronkowska, Warszawa 2011.
Barber N.W., The Rechsstaat and The Rule of Law, „University of Toronto Law Journal” 2008, nr 53.
Bellamy R., Political Constitutionalism. A Republican Defence of the Constitutionality of Democracy, Cambridge University Press 2010.
Biernat T., Legitymizacja władzy politycznej. Elementy teorii, Toruń 2000.
Böckenförde E.-W., Państwo prawa w jednoczącej się Europie, Warszawa 2000.
Corstens G., Understanding the rule of law, Oxford – Portland 2017.
Dworkin R., Imperium prawa, Warszawa 2006.
Działocha K., Państwo prawne w warunkach zmian zasadniczych systemu prawa RP, [w:] Państwo prawa. Demokratyczne państwo prawne, red. J. Kowalski, Warszawa 2008.
Fuller L.L., Moralność prawa, Warszawa 2004.
Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, Warszawa 2005.
Held D., Modele demokracji, Kraków 2010.
Kaleta J. K., Sądownictwo konstytucyjne a teorie demokracji, „Państwo i Prawo”, z. 5 2018.
Kelsen H., Istota i rozwój sądownictwa konstytucyjnego, Warszawa 2009.
Kelsen H., O wartości i istocie demokracji, Warszawa 1935.
Krygier M., Cztery pytania o rządy prawa. Dlaczego? Co? Gdzie? I kogo to obchodzi? Część I, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2011, z. 2.
Kubiak A., Państwo prawne – idea, postulaty, dylematy, „Państwo i Prawo” 1991, z. 7.
Maravall M. J., Przeworski A. (red.), Demokracja i rządy prawa, Warszawa 2010.
Morawski L., Spór o pojęcie państwa prawnego, „Państwo i Prawo” 1994, z. 4.
Morawski L., Zasada państwa prawnego — próba reinterpretacji, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 2006, z. 304.
Pettit P., Republicanism. A Theory of Freedom and Government, Oxford 1997.
Rosanvallon P., La légitimité démocratique. Impartialité, réflexivité, proximité, Seuil: Paris 2008;
Sadurski W., Prawo przed sądem. Studium sądownictwa konstytucyjnego w postkomunistycznych Państwach Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa 2008.
Staśkiewicz W., Demokratyczne państwo prawne w Polsce lat dziewięćdziesiątych: eufunkcjonalność teorii i dysfunkcjonalność praktyki, [w:] Prawo i ład społeczny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000.
Stawecki T., Niezależność zawodów prawniczych i rządy prawa w społeczeństwie postkomunistycznym, w: T. Wardyński, M. Niziołek (red.): Niezależność sądownictwa i zawodów prawniczych jako fundamenty państwa prawa. Wyzwania współczesności, Warszawa 2009;
Stawecki T., Prawo i zaufanie. Refleksja czasu kryzysu, w: Normalność i kryzys - jedność czy różnorodność. Refleksje filozoficzno-prawne i ekonomiczno-społeczne w ujęciu aksjologicznym, pod red. J. Oniszczuka, Warszawa 2010.
Stelmach J., Filozoficzne aspekty dyskusji o państwie prawnym, [w:] G. Skąpska, Prawo w zmieniającym się społeczeństwie, Toruń 1992.
Sweet A.S., Governing with Judges. Constitutional Politics in Europe, Oxford University Press 2000;
Tamanaha B.Z., On the Rule of Law. History, Politics, Theory, Cambridge University Press 2004;
Wronkowska S. (red.), Polskie dyskusje o państwie prawa, Warszawa 1995.
Wronkowska S. (red.), Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, Warszawa 2006
Wyrzykowski M., Zasada demokratycznego państwa prawnego – kilka uwag, [w:] M. Zubik (red.), Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: