Praktyka wykładni prawa 2200-1S212

Plan całych zajęć ułożony jest tak, aby odnieść się do problemów, na które natrafiają prawnicy, zwłaszcza sędziowie, adwokaci i radcowie prawni. Dzieje się tak, gdy prawnik otrzymuje jakiś dokument związany z procesem stosowania prawa: pozew, decyzję administracyjną lub odpis wyroku z uzasadnieniem. Aby odnieść się do takiego dokumentu, czyli np. zaskarżyć decyzję bądź wyrok, musimy najpierw zrekonstruować sposób interpretacji przepisów przyjęty przez autora dokumentu. I wtedy pojawiają się pytania: jaką wykładnię przepisów przyjął autor dokumentu? Czy to jedyna możliwa interpretacja? Czy inna może być bardziej korzystna? Nierzadko szukamy odmiennej wykładni i konkurencyjnych argumentów zdolnych podważyć stanowisko strony przeciwnej.
Ogromną większość materiałów przygotowanych na zajęcia będą stanowić wyroki sądów, zarówno sądów najwyższych, jak i sądów pierwszej instancji. Takie wyroki studenci czytają na zajęciach z poszczególnych dziedzin prawa, ale koncentrują się na konkretnym stanowisku sądu, a nie na sposobie dojścia do niego i jego uzasadnieniu. Co więcej, sądy nie wyjaśniają zwykle jak dokonały wykładni, lecz jak chcą, aby prawnicy interpretowali przepisy.
Główne zagadnienia będą omawiane w następującym porządku:
1. Dominujący model wykładni w Polsce, jego założenia i cechy. Schematyczność polskiej praktyki interpretacyjnej na tle różnorodności dostępnych metod wykładni i typów argumentacji ze względu na zróżnicowanie porządków prawnych (prawo krajowe, europejskie, międzynarodowe publiczne, różne postacie soft law itp.), a także ze względu na zróżnicowanie prawa krajowego: prawo publiczne, prywatne, konstytucyjne itd.
2. Wykładnia prawa jako usuwanie niejasności. Uzasadnienie i praktyczne konsekwencje zasady clara non sunt interpretanda (to co jasne nie podlega interpretacji). Formalizm prawników i pozytywistyczny sceptycyzm wobec reguł.
3. Wykładnia prawa jako proces formułowania normy na podstawie przepisów prawa. Interpretacja i „konstrukcja”. Stosowanie dyrektyw interpretacyjnych i reguł inferencyjnych. Zróżnicowanie recepcji normatywnych teorii wykładni prawa w praktyce sądowej.
4. Język prawny i język prawniczy a koncepcje wykładni prawa. Reguły językowej wykładni prawa w świetle praktyki sądów polskich. Rola słowników oraz definicji legalnych w procesie wykładni. Język jako granica dla wykładni prawa oraz wykładni (konstrukcji) jako procesu wyboru optymalnego i nieabsurdalnego znaczenia.
5. Partykularność i całościowość wykładni prawa. Język, tekst i symbole. Rola intencji prawodawcy (rationes leges) oraz kontekstu interpretatora. Koncepcja „przed-sądów” (pre-rozumienia). Krąg hermeneutyczny a metody interpretacji prawa w świetle empirycznych ustaleń nauk kognitywnych.
6. Reguły wnioskowań prawniczych, argumentacja prawnicza oraz rola uzasadnień sądowych (co można, a czego nie można znaleźć w uzasadnieniu wyroku?). Argumentacyjne teorie prawa i jego wykładni. Teorie argumentacji i ich założenia filozoficzne. Problem audytorium w procesie stosowania prawa. Koncepcje racjonalności w filozofii interpretacji prawniczej. Warunki rzetelnego dyskursu argumentacyjnego.
7. Wykładnia konstytucji oraz prokonstytucyjna wykładnia ustaw – budowanie spójności systemu prawa. Spory o kreatywny i odtwórczy charakter procesu wykładni. Czy sądy oraz Trybunał Konstytucyjny (powszechne i administracyjne) zajmują się polityką? Spór o bezpośrednie stosowanie konstytucji przez sądy i o wykładnię legalną.
8. Wykładnia prawa w międzynarodowych sądach i trybunałach. Prawa podmiotowe w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (Strasburg). Podstawowe wolności w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE. Wykładnia pro-europejska. Sędziowie Polsce - „między Scyllą a Charybdą”. Zróżnicowanie instytucjonalne wykładni prawa, w tym multicentryczność systemu prawa (E. Łętowska). Od monocentryczności w pojmowaniu prawa i uniwersalności metod wykładni do pluralizmu porządków prawnych i różnorodności sposobów wykładni.
9. Wykładnia prawa a polityka i polityka prawa. Pozajęzykowe koncepcje wykładni. Wykładnia systematyczna i jej ograniczenia. Wykładnia funkcjonalna. Spór o wykładnię celowościową (intencjonalizm). Spory wokół koncepcji racjonalnego ustawodawcy a problematyka wykładni. Statyczne i dynamiczne koncepcje wykładni. Spór o aktywizm i pasywizm sędziowski. Wykładnia prawa jako źródło „imposybilizmu prawnego”.
10. Wykładnia i argumentacja. Reguły inferencyjne stosowane w rozumowaniu prawniczym. Rzetelne i nierzetelne argumenty. Jak rozpoznać argumenty poprawne i niepoprawne? Spory o skuteczność i zawodność argumentacji. Dziedzictwo erystyki i retoryki we współczesnym rozumowaniu prawniczym. Topiki prawnicze.
11. Glosa jako ocena argumentacji zawartej w uzasadnieniu orzeczenia i przedstawienie własnego stanowiska – zajęcia o charakterze instruktażowym. Rekonstrukcja argumentów przedstawionych i wprowadzonych w wybranych glosach, proces formułowania spójnego stanowiska glosatora (studenta).
12. Błędna wykładnia jako podstawa uchylenia decyzji administracyjnej i sądowej. Interpretacyjne obejście prawa (wykładnia in fraudem legis).
13. Zastosowanie reguł i zasad wykładni w orzecznictwie polskich sądów i trybunałów Analiza wybranych „trudnych przypadków”. Problem tzw. jednej poprawnej wykładni (one right answer thesis)
14. Wykładnia prawa wobec rzeczywistości społecznej i politycznej w Polsce: zmiany prawa a zmiany zasad i metod wykładni. Znajomość prawa i ignorancja. Niezawisłość sędziowska i wykładnia prawa. Oportunizm interpretatorów.