Legitymizacja sądownictwa - wyzwania i dokonania 2200-1S209
O legitymizacji władzy dyskutuje się od czasów co najmniej od czasu wydania „Księcia” Niccolo Machiavellego (1525). Radził on bowiem władcy jak postępować, aby lud wierzył, że władcy przysługuje prawo lub lepiej: tytuł do sprawowania władzy. Tak naprawdę już u starożytnych (od Hammurabiego po Platona) znajdujemy rozważania nad powodami, dla których władza określonych osób bądź instytucji może być uznawana za prawowitą.
Przyjęcie w konstytucjach nowożytnych zasady podziału władz uczyniło takie dyskusje jeszcze bardziej złożonymi. Władza ustawodawcza zwykle legitymuje się demokratyczną procedurą powoływania jej, czyli wolą suwerena wyrażoną w wyborach powszechnych. Tymczasem sądy takiego tytułu praktycznie nigdzie nie mają.
Również w polskim piśmiennictwie od 20 lat przewijało się istotne pytanie: co uzasadnia władzę sadów, aby dokonywać wykładni i następnie orzekać w sposób odmienny od językowego brzmienia przepisów prawa, choćby np. ze względu na przyjęcie wykładni rozszerzającej lub zwężającej przepisów. Za tym szły już kolejne zagadnienia sporne: co uzasadnia – oprócz przepisu Konstytucji - kompetencję sądu konstytucyjnego (TK) do uchylania ustaw uchwalonych przez parlament (Sejm) jako przedstawiciela wyborców, czy w Polsce mamy do czynienia z sądokracją (sędziokracją) lub jurystokracją.
Bardziej wyrafinowane spory dotyczyły aktywizmu sędziowskiego i przeciwstawiały go pasywizmowi lub sędziowskiej powściągliwości, a także równowadze władz oraz jej zakłóceniom, albo supremacji jednej władzy nad inną itp. Niektórzy podnoszą też pryncypialne pytanie: jakie skutki dla realizacji idei sprawiedliwości wywołuje rozszerzenie władzy sędziów (sędziowskich wspólnot interpretacyjnych)? Dyskusje takie toczą się nie tylko w Polsce, ale i w USA, Wielkiej Brytanii (np.: „Judges – enemies of people”) i w Unii Europejskiej.
Przedstawione przykładowo spory mają też swoje odbicie w Polsce, szczególnie w ostatnich latach. Zarówno zmiany zasad wybierania sędziów Trybunału Konstytucyjnego, a później o zasady organizacji działania TK (2015-2016), jak i kolejne bardzo liczne zmiany dotyczące sądów powszechnych i Sądu Najwyższego (2016-2019) są przykładem daleko posuniętych przekształceń wymiaru sprawiedliwości w naszym kraju. Czy stanowią one wynik opinii prezentowanych przez obywateli, czy będą musiały dopiero zapracować na społeczne uznanie i przekonanie o prawomocności (prawowitości) sądów? To właśnie będzie przedmiotem analiz i dyskusji w ramach prowadzonych zajęć.
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Prowadzący zakłada, że mimo niewielkich ram czasowych proponowanych zajęć, studenci będą:
a) posiadać choćby elementarną wiedzę o znaczeniu legitymizacji sądownictwa dla funkcjonowania demokratycznego i praworządnego państwa, o sposobach budowania takiej prawomocności i sporach prawnych, filozoficznych i politycznych w tym zakresie;
b) posiadać większe umiejętności praktyczne, w zakresie rozumienia stanowisk prezentowanych w dyskursie prawniczym i politycznym odnoszącym się do pozycji i roli sądów, a także takich zasad jak zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów;
c) mogli rozwinąć kompetencje społeczne, w szczególności świadomość jaką rolę pełnią sądy we współczesnych społeczeństwach, na czym współcześnie polega postępowanie sądowe, jakie wymagania są stawiane przed tymi którzy pełnią role prawnicze (np. sędziami, adwokatami), założenia filozoficzne i etyczne przyjmują prawnicy wykonujący te zawody prawnicze, jakich wartości bronią i za co są odpowiedzialni.
Kryteria oceniania
Zajęcia będą prowadzone w formie konwersatorium. Będę polegać na wspólnej analizie materiałów przedstawionych przez prowadzącego i dyskusji nad argumentami prezentowanymi w konkretnych sporach. Prowadzący zakłada zatem istotny udział studentów w rekonstrukcji zasad ustrojowych i praktyk społecznych kształtujących legitymacją sądów oraz ich wpływ na porządek prawny.
Podstawą zaliczenia będzie obecność na zajęciach i udział w kolejnych pracach. Niewykluczone jest także przygotowanie nieobowiązkowych prac pisemnych (raportów, analiz, glos do orzeczeń sądowych itp.)
Praktyki zawodowe
nie są przewidziane
Literatura
(konkretne teksty dyskutowane w ramach zajęć będą przedstawione w trakcie pierwszego spotkania)
1. Bałaban A., Konstytucyjna legitymizacja pozycji sądów jako podstawa ich niezależności, w: Konstytucja w państwie demokratycznym, pr. zbior. pod red. S. Patyry, M.Sadowskiego, K.Urbaniaka, Poznań 2017;
2. Biernat T., Legitymizacja władzy politycznej. Elementy teorii, Toruń 2003;
3. Burdziej S.: Sprawiedliwość i prawomocność. O społecznej legitymizacji władzy sądowniczej, Toruń 2017;
4. Gromski W., Legitymizacja sądów konstytucyjnych wobec władzy ustawodawczej, "Przegląd Sejmowy" nr 4(93)/2009.
5. Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005.
6. Helios J., Kaczmarek P., Kaźmierczyk S., Legitymizacja. Zarys koncepcji, [w:] Sulikowski A. (red.), Z zagadnień teorii i filozofii prawa. W poszukiwaniu podstaw prawa, „Acta Universitatis Wratislaviensis” Nr 2878, Wrocław 2006.
7. Kühnelt J. (ed.), Political Legitimization without Morality?, 2008,
8. Kaleta K. J., Sądownictwo konstytucyjne a refleksyjny konstytucjonalizm (przeszłość – teraźniejszość – przyszłość), [w:] „Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego”, Nr 1(3)/2012;
9. Lamentowicz W., Legitymizacja władzy politycznej w powojennej Polsce, Krytyka, nr 13 – 14/1983.
10. Luhmann N., Samolegitymizacja państwa, Colloquia Communia 1988, nr 41, t. 6;
11. Machnikowska A. (red.): Legitymizacja władzy sądowniczej, Gdańsk 2016;
12. Mańko R., W stronę krytycznej filozofii orzekania. Polityczność, etyka, legitymizacja, Łódź 2018;
13. Młynarska-Sobaczewska A., Autorytet państwa. Legitymizacyjne znaczenie prawa w państwie transformacji ustrojowej, Toruń 2010.
14. Pulka Z., Legitymizacja państwa w prawoznawstwie, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1996.
15. Sadurski W., Law’s Legitimacy and „Democracy-Plus”, European University Institute Working Paper LAW No. 2005/18.
16. Skąpska G., Stelmach J., Współczesne modele legitymizacja prawa, Colloquia Communia 1988, nr 41, t. 6.
17. Stawecki T., Staśkiewicz W., Winczorek J., Między policentrycznością a fragmentaryzacją. Wpływ Trybunału Konstytucyjnego na polski porządek prawny, Warszawa 2008.
18. Winczorek P., Legitymizacja władzy politycznej, Państwo i Prawo, nr 11 – 12/1985.
19. Zajadło J., Wewnętrzna legitymacja sądu konstytucyjnego, "Przegląd Sejmowy" nr 4(93)/2009.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: