Seminarium magisterskie - filozofia prawa 2200-1M010
Przedmiotem seminarium będzie dogłębne przedyskutowanie następujących zagadnień:
1. Prawo jako środek koordynacji zachowań ludzkich – wykład wprowadzający
• Różne perspektywy: filozoficzna, aksjologiczna, antropologiczna, socjologiczna i prawnicza.
• Pojęcie prawa (koncepcje, teorie, doktryny) i spory o prawo jako odzwierciedlenie pluralizmu perspektyw:
o normatywne i nienormatywne interpretacje, problemy prawa jako instrumentu, jako kontraktu, jako faktu (zachowania, emocji), jako symbolu), konwencjonalizm prawa,
o stanowiska w XX i XXI wieku: koncepcje prawa naturalnego (prawa słusznego), pozytywizm prawniczy i jego ewolucja, realizm prawniczy i ujęcia socjologiczne, teorie interpretacyjne (hermeneutyczne), teorie komunikacyjne (prawo jako rozmowa, dyskurs publiczny, dialog), prawo jako symbol.
• Prawo a przemoc
2. Prawo a inne normatywne porządki społeczne
• Procesy pozytywizacji norm moralnych (m.in. prawo jako minimum moralności).
• Wady i zalety pozytywizacji norm moralnych (m.in. autonomia prawa, funkcje i dysfunkcje moralizmu prawa).
• Moralność i inne porządki normatywne jako przeciwwaga dla obowiązków prawnych (np. dla odmowy posłuchu).
3. Prawo jako rozkaz – przymus u podstaw prawa
• Idea oryginalnego (twardego) pozytywizmu
o tradycja anglosaska (prawo jako wyraz roli władcy/prawotwórcy): Thomas Hobbes, Jeremy Bentham, John Austin
o tradycja kontynentalna (związek prawa z państwem): Kodeks Napoleona, niemiecki pozytywizm prawniczy i spory ze szkołą historyczną, normatywizm
• Ograniczenia nakładane na prawodawcę: od idei rządów prawa i zasady podziału władz, przez ochronę praw człowieka i internacjonalizację porządków prawnych, po konstytucjonalizm ustrojowy i społeczny
4. Prawo jako system norm
• Systemowość jako idea robocza
• Hans Kelsen: hierarchia prawa i warunki obowiązywania norm prawnych (prawo jako ciąg upoważnień)
• Rola sądów konstytucyjnych w zapewnieniu praworządności oraz spójności prawa
• Systemowość prawa a systemowość świata (rola języka, procesów ekonomicznych, unifikacji Europy, globalizacji i policentryczności porządków prawnych)
5. Filozofia języka a prawo
• Przewrót językowy w filozofii i filozofii prawa oraz praktyce prawniczej
• L. Wittgenstein – Dociekania filozoficzne
• J. L. Austin – teoria performatywów i teoria aktów mowy
• Akty mowy w prawie, biosemantyka R. G. Millikan a prawo
6. Prawo jako unia reguł pierwotnych i wtórnych
• H.L.A. Hart – reguły pierwotne i wtórne
• Reguły zmiany i rozsądzania jako wzorce procedur, ale i sankcji
• Reguła uznania a podstawy ważności (obowiązywania, zastosowania) prawa; rola języka prawa, wpływ praktyki prawniczej i prawa międzynarodowego.
• Wyrafinowany pozytywizm prawniczy i jego krytycy
7. Obowiązywanie prawa – posłuch wobec prawa – nieposłuszeństwo wobec prawa
• Obowiązywanie prawa: od klasycznych koncepcji prawa natury do współczesnego pozytywizmu inkluzyjnego.
• Odmowa posłuchu wobec prawa jako antynomia zasady związania prawem – Gustav Radbruch i koncepcja „ustawowego bezprawia” oraz sędziowskiego obowiązku odmowy stosowania barbarzyńskiego prawa. Procesy „strzelców z muru Berlińskiego” (po 1990 r.)
• Koncepcje obywatelskiego nieposłuszeństwa i sprzeciwu wobec prawa formalnie obowiązującego (Tomasz z Akwinu, H. Arendt, M. Gandhi, R. Alexy)
8. Rola sądownictwa w świetle pozytywizmu prawniczego i liberalizmu politycznego
• Od tradycji władzy sądowniczej jako „władzy żadnej” oraz sędziego jako ust ustawy po „przewrót interpretacyjny” w XX wieku oraz wspólnoty interpretacyjne
• Rozwój sądownictwa konstytucyjnego, jego legitymizacja. Spory o aktywizm sędziowski i „jurystokrację”
• Instytucjonalne i etyczne gwarancje niezawisłości sędziowskiej i ich znaczenie dla porządku prawnego i systemu politycznego
9. Dyskrecjonalność w prawie – spory o granice swobodnego uznania w prawie publicznym
• Stosowanie prawa jako praktyka „niemechaniczna”
• Wieloznaczność i nieostrość jako cechy języka, open texture - wada czy zaleta
• Dopuszczalność swobodnego uznania w prawie administracyjnym
• Tradycja „klauzul generalnych” – skrywane założenia
10. Realizm prawniczy i jego następcy
• Zwrot antyformalistyczny w jurysprudencji i w praktyce prawniczej w USA (Oliver W. Holmes, Karl LLewellyn, Roscoe Pound)
• Opozycja „prawa w działaniu” i „prawa w książkach”, teoria interesu indywidualnego i społecznego, „społeczna inżynieria” prawników
• Ronald Dworkin – krytyka pozytywizmu prawniczego i słabości realizmu prawniczego
• Sędzia Herkules i metafora powieści w odcinkach. Tradycja w prawie
11. Wykładnia prawa
• Analityczne, hermeneutyczne i argumentacyjne koncepcje wykładni prawa
• Spory o wykładnię Konstytucji i o „prawotwórstwo sędziowskie”
• Obiektywizm w interpretacji
• Dynamiczność i statyczność interpretacji
• Formalizm prawa. Zasada rządów prawa a formalizm prawniczy (Summa iniuria),
12. Teorie argumentacji prawniczej
• Od greckiej retoryki przez Chaima Perelmana po Neila MacCormicka oraz Ewę Łętowską i Jerzego Stelmacha
• Erystyka jako sztuka prowadzenia sporów (od Schopenhauera do dziś). Erystyka w prawie i w polityce
• Komunikacyjne ujęcie prawa – prawo jako dyskurs, prawo jako rozmowa
13. Prawo jako postulowanie i urzeczywistnianie świata możliwego
• Derywacyjna koncepcja wykładni i jej wady
• Teoria świata tekstu
• Koncepcja „Imperium tekstu” (M. Matczak)
14. Postmodernizm
• Postmodernizm w filozofii i w kulturze. Krytyczne nurty w naukach prawnych
• Prawo i władza – postmodernizm w prawie: rozpad paradygmatu prawa
• Postmodernizm w prawie: Artur Kozak, Adam Sulikowski
• Obalenie mitu jednoznaczności tekstu (antylogocentryzm)
• Z. Bauman i A. Giddens – zaufanie w prawie
15. Prawa podmiotowe jako przedmiot dyskursu prawnego i politycznego
• Istota i sposoby ochrony praw podmiotowych; współczesne spory wokół praw podmiotowych (Wesley N. Hohfeld, Ronald Dworkin, Wiktor Osiatyński, Wojciech Sadurski);
• Rola argumentacji w sporach o prawa. Możliwe uzasadnienia praw podmiotowych;
• Ważenie zasad prawnych jako sposób implementacji praw podmiotowych
• Ograniczenia praw podmiotowych – odrzucenie absolutyzmu, zasada proporcjonalności w Konstytucji RP i w prawie Unii Europejskiej
16. Sprawiedliwość
• Sprawiedliwość materialna i sprawiedliwości proceduralna
• Zasady sprawiedliwości materialnej (na przykładzie Ch. Perelmana)
• Wymogi sprawiedliwości proceduralnej (interpretacja zasady rządów prawa)
• Liberalna teoria sprawiedliwości Johna Rawlsa
• Michel Sandel: liberalizm, republikanizm i granice sprawiedliwości
• Sprawiedliwość społeczna jako zasada konstytucyjna i jako mit
17. Kulturowy wymiar prawa
• Prawo jako przejaw kultury i jako jej wytwór
• Kulturowe uwarunkowania funkcjonowania prawa
• Kultura prawna
• Prawo jako literatura i prawo w literaturze
• Estetyka prawa
|
W cyklu 2023:
Przedmiotem seminarium będzie dogłębne przedyskutowanie następujących zagadnień: 1. Prawo jako środek koordynacji zachowań ludzkich – wykład wprowadzający 2. Prawo a inne normatywne porządki społeczne 3. Prawo jako rozkaz – przymus u podstaw prawa 4. Prawo jako system norm 5. Filozofia języka a prawo 6. Prawo jako unia reguł pierwotnych i wtórnych 7. Obowiązywanie prawa – posłuch wobec prawa – nieposłuszeństwo wobec prawa • Obowiązywanie prawa: od klasycznych koncepcji prawa natury do współczesnego pozytywizmu inkluzyjnego. 8. Rola sądownictwa w świetle pozytywizmu prawniczego i liberalizmu politycznego 9. Dyskrecjonalność w prawie – spory o granice swobodnego uznania w prawie publicznym 10. Realizm prawniczy i jego następcy 11. Wykładnia prawa 12. Teorie argumentacji prawniczej 13. Prawo jako postulowanie i urzeczywistnianie świata możliwego 14. Postmodernizm 15. Prawa podmiotowe jako przedmiot dyskursu prawnego i politycznego 16. Sprawiedliwość 17. Kulturowy wymiar prawa |
Koordynatorzy przedmiotu
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student:
- powinien potrafić argumentować na rzecz przyjęcia lub odrzucenia tez, proponowanych przez przedstawicieli poszczególnych nurtów w ramach teorii i filozofii prawa;
- powinien potrafić sformułować swoją własną koncepcje prawa, poprzez przyjęcie lub zmodyfikowanie jednej z teorii dyskutowanych na zajęciach;
- powinien rozumieć, jaki sens mają podstawowe pojęcia i konstrukcje teoretyczne, którymi posługują się prawnicy (np. norma prawna, system prawa, obowiązywanie prawa i odmowa posłuchu wobec prawa, wykładnia prawa, uzasadnienie decyzji władczej); student powinien przy tym uświadamiać sobie złożoność i konwencjonalność takich pojęć i konstrukcji teoretycznych, a także rozumieć, że posługując się nimi przyjmujemy określne założenia co do istoty prawa, natury ludzkiej, charakteru procesów społecznych itp. Student powinien sobie też uświadamiać, że współczesny świat zmienił się w takim stopniu, że rozmaite pojęcia i konstrukcje prawnicze wypracowane w poprzednich stuleciach niejednokrotnie zbytnio upraszczają rzeczywistość lub utrwalają w myśleniu prawniczym rozmaite mity lub nawet przesądy;
-powinien być w stanie wyjaśnić podstawowe założenia przyjmowanego przez siebie sposobu pojmowania prawa, a także powinien potrafić odróżnić własne stanowisko od innych, konkurencyjnych poglądów;
- powinien potrafić wskazać, jakie rodzaje argumentów są lub mogą być wykorzystane w sporach o trudne etycznie lub politycznie kwestie prawne i jakie kontrargumenty mogą być podniesione, a także z jakich przekonań, założeń bądź presupozycji wynika sięgnięcie po określone racje w sporze.
W kategoriach Krajowych Ram Kwalifikacji przedmiot pod nazwą „Filozofia prawa” seminarium specjalizacyjne (proseminarium) powinien
a) służyć nie tylko przekazywaniu wiedzy o strukturach i fundamentalnych instytucjach publicznych, o prawie jako szczególnej więzi społecznej i jego relacjach wobec innych systemów norm i reguł oraz o doświadczeniach człowieka jako twórcy kultury, ale także wykształcić u studentów kompetencję do aktywnego argumentowania w ramach poszczególnych teorii dotyczących funkcjonowania prawa w społeczeństwie,
b) wykształcić umiejętności praktyczne, analizować przebieg procesów i zjawisk społecznych, zwłaszcza praktyki prawniczej, a także zdobyć umiejętność posługiwania się normami i regułami społecznymi w celu rozwiązywania problemów społecznych, ze świadomością ograniczeń którym podlegają prawnicy, zwłaszcza gdyby wierzyli, że wszystkie przypadki z którymi się stykają mających charakter „łatwych spraw”;
c) rozwijać kompetencje społeczne studentów, w szczególności świadomość jaką rolę pełni prawo we współczesnych społeczeństwach, jakie założenia filozoficzne i etyczne przyjmują prawnicy wykonujący zawody prawnicze, jakich wartości bronią i za co są odpowiedzialni.
Kryteria oceniania
Podstawą oceny będzie:
a) obecność na zajęciach
b) stopień aktywnego uczestnictwa
c) przygotowanie i przedstawienie prezentacji na wybrany przez studenta temat
Istotą prowadzonych zajęć jest odrzucenie wiedzy pamięciowej, mechanicznie przyswojonej, na rzecz rozumienia problemów z zakresu teorii i filozofii prawa. Podstawową formą zajęć jest pogłębiona dyskusja.
Kryteria oceny: oceniane jest przede wszystkim rozumienie podstawowych pojęć i konstrukcji, jakimi posługują się prawnicy w swoich rolach zawodowych, bez względu na szczegółową dziedzinę lub specjalizację zawodową. Przedmiotem oceny będzie zarówno umiejętność rekonstrukcji argumentów opisowych i normatywnych przyjmowanych przez przedstawicieli określonych stanowisk teoretycznoprawnych i filozoficznoprawnych, jak i umiejętność samodzielnego formułowania poglądów oraz precyzyjnego ich uzasadniania oraz podważania argumentów przeciwnych.
Praktyki zawodowe
Brak
Literatura
Teksty autorów wskazane w opisie przedmiotu.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: