Teoria i praktyka legislacji (Legisprudencja) 2200-1CWPP61
Celem wykładu jest dostarczenie wiedzy na temat współczesnego oblicza tworzenia prawa, funkcjonowania instytucji tworzących akty normatywne oraz roli obywateli w tym procesie. W przeciwieństwie do jurysprudencji poza zakresem rozważań znalazły się natomiast problemy celu prawa, wartości jakie winno reprezentować i jego stosunek do moralności.
Legisprudencja jest nauką o powstawania prawa w dobie modernizmu i postmodernizmu, bazującą na konfrontacji idei ustawodawstwa jako działań racjonalnego i suwerennego prawodawcy z empirycznymi danymi ukazującymi problemy w tworzeniu prawa we współczesnym świecie. Ważkim argumentem na rzecz wyodrębnienia legisprudencji jest stosunek badacza do prawa jako wytworu decyzji politycznych. W teorii prawa ustawodawstwo jako produkt decyzji politycznych nie jest przedmiotem szczególnego zainteresowania, tymczasem proces tworzenia prawa winien być obiektem studiów teoretycznych i powinno się mu poświęcać przynajmniej taką samą uwagę jak dotychczas decyzjom sędziów.
Przedmiotem zainteresowania legisprudencji są: techniki legislacyjne, alternatywne metody regulacji, nowe typy norm prawnych, wnioski wynikające z ustaleń szkoły ekonomicznej prawa, instrumentalizm prawny, ocena skutków regulacji (Regulatory Impact Assesment) zarówno ex ante, jak i ex post, non state law, normy techniczne, rule of law, globalizacja prawa, wpływ informatyki prawniczej na współczesny kształt prawa, rola ekspertów w procesie legislacyjnym, problem jakości prawa (better regulations), rola kolektywnych i deliberatywnych modeli podejmowania decyzji w procesie tworzenia praw.
Utożsamianie, od czasów Oświecenia, prawa z prawem pisanym (ius scripta) niesie za sobą wielorakie skutki, spośród których najbardziej znanym jest instrumentalizacja prawa. Tworzone prawo pełni często funkcje pozanormatywne. Podstawowym problemem jest zagadnienie legitymizacji podmiotów tworzących prawo, tak w wymiarze parlamentarnym, władzy wykonawczej (ustawodawstwo delegowane) jak i autonomicznych agencji charakterystycznych dla współczesnego państwa regulacyjnego. W XX wieku uległy zmianie zarówno formy regulacji, model prawodawcy, jak i zakres stosunków społecznych poddanych oddziaływaniu legislacji.
Przedmiotem wykładu jest zakres autonomii ustawodawcy, wpływ obywateli na tworzone prawo oraz cywilizacyjne uwarunkowania w jego tworzeniu. W wykładzie pominięte zostały proceduralne aspekty procesu ustawodawczego, omawiane wszak szczegółowo w wykładzie z zakresu prawa konstytucyjnego. W wykładzie prezentowane są rozwiązania modelowe tworzenia prawa oraz polskie dane empiryczne dotyczące prac ustawodawczych rządu, Sejmu i Senatu.
TEMATY WYKŁADU:
1. Idea wyłączności Ius scripta – przesłanki powstania, ojcowie założyciele (Thomas Hobbes, Jean-Jacques Rousseau, John Stuart Mill), idea racjonalnego ustawodawcy. Kodyfikacje jako realizacja idei racjonalnego ustawodawcy.
2. Krytycy ideii prawa jako monopolu ius scripta: Friedrich Karl von Savigny, Friedrich Hayek, Carl Schmitt, Giovanni Sartori. Rola parlamentów w tworzeniu prawa. Problem ustawodawstwa delegowanego. Adaptacyjna czy innowacyjna funkcja ustawodawstwa?
3. Negatywny ustawodawca i jego rola w tworzeniu prawa. Hans Kelsen v. Emmanuel-Joseph Sieyès . Dwa modele - sądy konstytucyjne i francuska Rada Stanu. Doświadczenia polskiego Trybunału Konstytucyjnego w tworzeniu prawa. Wpływ sądów na tworzenie prawa.
4. Kontrolerzy działalności legislacyjnej parlamentów. Instytucje państw Unii Europejskiej a polska Rada Legislacyjna. Ciała wspierające prace parlamentów. Współczesne modele tworzenia prawa. Problem ustawodawstwa delegowanego.
5. Polska - działania legislacyjne rządu. Przygotowywanie założeń i projektów ustaw. Rola Rządowego Centrum Legislacji. Prawo UE jako wyznacznik działalności ustawodawczej rządu. Dane empiryczne 1992-2011. Rola służb legislacyjnych w tworzeniu prawa.
6. Polska - Sejm jako twórca prawa. Ocena procedur legislacyjnych. Doświadczenia 1992-2011. Rola ekspertów w procesie ustawodawczym. Rola Marszałka, komisji i podkomisji sejmowych w pracach ustawodawczych. Rola Sejmu po Traktacie z Lizbony – sejm jako twórca prawa europejskiego. Stosunek Sejmu do inicjatyw obywatelskich. Rola agenda setting.
7. Transparentność procesu tworzenia prawa w Polsce. Zielone i białe księgi w UE a polski model konsultacji społecznych. Konsultacje i wysłuchanie publiczne. Planowanie legislacyjne. Ocena przejrzystości prac legislacyjnych rządu i parlamentu. Problem ius electronicum.
8. Rola ciał pośredniczących w tworzeniu prawa. Jednomyślność v. agregacja interesów. Status grup interesu. Pozycja NGO-ów związków zawodowych i organizacji pracodawców. Komisja trójstronna i komisja wspólna rządu i samorządu terytorialnego. Lobbing. Quasi korporacyjny model tworzenia prawa. Dlaczego partie polityczne nie tworzą prawa (raport Ernst&Young)?
9. Stare i nowe formy regulacji prawnej. Regulations – program i realizacja. Rola Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Zobowiązania Polski wobec OECD i UE. Zadania Ministerstwa Gospodarki . Regulation a deregulacja gospodarki . Ocena prac komisji ”Przyjazne państwo”. Sunset legislation, notyfikacje, normy techniczne. Problem non state law.
10. Ocena Skutków Regulacji (The Regulatory Impact Assesment). Regulacje prawne dotyczące OSR a polskie doświadczenia. Metodologia tworzenia OSR. Prawo a ekonomia. Dlaczego tak trudno sporządzić poprawnie OSR?
11. Matrix law – nienormatywne funkcje legislacji. Legislative agenda setting v. teoria agenda setting w tworzeniu prawa. Rola agencji public relations w procesie ustawodawczym. Rola kancelarii prawnych w procesie tworzenia prawa. Ocena efektywności legislacyjnej Sejmu VII kadencji.
12. Rola ekspertów procesie tworzenia prawa. Czy istnieją niezależni eksperci. Problem ekspertów partyjnych. Ośrodki eksperckie i ich rola w tworzeniu prawa. Dostępność ekspertyz w procesie tworzenia prawa. Wymogi funkcjonowania ”Obserwatorium legislacyjnego”.
13. Wpływ informatyzacji prawa na kształt legislacji. Nowe możliwości legislacyjne w modelu ”wytnij-wklej”. Niebezpieczeństwa w tworzeniu prawa jako następstwo informatyzacji prawa. Wpływ elektronicznych baz danych na tworzenie prawa. Granice standaryzacji w tworzeniu prawa.
14. Ku przyszłości? Globalizacja jako wyznacznik prawa: problem konwergencji i recepcji prawa. Co kryje się za twierdzeniami o inflacji prawa? Rola non state law. Czym jest współczesne ustawodawstwo. Normy materialne v. proceduralne. Etapy rozwoju współczesnego ustawodawstwa a etapy rozwoju procesów globalizacyjnych. Czy Savigny miał rację?
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Efekty kształcenia
Wykład pozwala studentom:
a) zapoznać się z teoriami legitymującymi proces tworzenia prawa od teorii Jana Jakuba Rousseau i Friedricha Karla von Savigny do stanowiska przedstawicieli Critical Legal Studies,
b) poznać współczesne społeczne uwarunkowania procesu tworzenia prawa, alternatywne formy jego tworzenia, organizację wsparcia eksperckiego oraz rolę lobbystów i grup interesów,
c) zrozumieć ideę regulation i poznać podstawowe zasady tworzenia Oceny Skutków Regulacji (OSR).
Student potrafi również wyjaśnić przyczyny niedoskonałości tworzonego w Polsce prawa, a także warunki jakie powinny być spełnione by tworzone prawo było należytej jakości. Uzyskuje też wiedzę o kierunkach zmian zachodzących w ustawodawstwie pod wpływem procesów globalizacyjnych. Bezpośrednim efektem uczenia się jest przygotowanie do zawodu legislatora
Kryteria oceniania
Przedmiot kończy się z zależności od decyzji studenta zaliczeniem, albo zaliczeniem na ocenę. Warunkiem zaliczenia jest uczestnictwo w zajęciach na których przewidziana jest kontrola obecności. Liczba nieobecności ma wpływ na uzyskanie zaliczenia.
Warunkiem zaliczenia na stopień jest (poza obecnością) napisanie eseju od 6 do 12 stron na jeden z poniższych tematów (ewentualnie innego uzgodnionego z wykładowcą):
1. Niemiecki model tworzenia prawa (K, R)
2. Francuski model tworzenia prawa (K, C
3. Lobbing - co należy zmienić w obowiązującej ustawie (K, R)
4. Polskie raporty o stanie prawa w Polsce – (omówienie) (C, I)
5. Konsultacje w procesie tworzenia prawa (I, R)
6. Sunset legislation (I, R)
7. Podmioty wnoszące projekty ustaw w Polsce – charakterystyka (K, I)
8. Przyczyny inflacji prawa – (opis) (I, C)
9. Instytucja białych i zielonych ksiąg (I, R)
10. Racjonalizacja procesu legislacyjnego w parlamentach - XX wiek (K, C)
11. Instytucja OSR (ocena skutków regulacji) (K, I)
12. Program ”lepsze prawo” (Ministerstwo Gospodarki) (I)
13. Wysłuchanie publiczne w USA (K, I)
14. Planowanie legislacyjne (I,C )
15. Carl Schmidt – ocena parlamentu jako ustawodawcy
16. Kryteria oceny jakości prawa – lista (K)
17. Lon L. Fuller i jego krytyka tworzenia prawa (K)
18. Problemy wdrożenia dyrektyw UE w Polsce (I)
19. Model notyfikacji projektów ustaw w Polsce (K)
20. Elektroniczny Dziennik Ustaw – problemy (K, I)
21. Nordyckie instytucje oceny projektów ustaw (teksty konstytucji)
22. RP - oficjalne (państwowe) bazy wiedzy o prawie (I)
23. Teoretyczne modele ustawodawcy (K)
24. Ustawodawstwo delegowane (K, C)
25. Model rządowego tworzenia projektów ustaw po 2009 (Akty)
26. Tworzenie prawa w Sejmie VI kadencji – wnioski _ (K, I)
27. Deregulacja prawa – wyjaśnienie problemu (I)
28. Komisje kodyfikacyjne ‘2013 – wyniki prac (I)
29. Nienormatywne funkcje legislacji (K)
30. Dyskursywny model tworzenia prawa (K)
I= Internet; K = książka: C - czasopisma R - różne dokumenty
albo recenzja z jednej z prac z listy ”Literatura przedmiotu” :
Praktyki zawodowe
Brak
Literatura
Literatura przedmiotu oraz prace pomocne do zaliczenia przedmiotu w formie eseju:
Literatura:
DZIEŁA KLASYCZNE:
Jean Jacques Rousseau, O umowie społecznej, przełożył Maciej Starzewski,
Monteskiusz, O duchu praw, przełożył Tadeusz Boy-Żeleński,
Thomas Hobbes, Lewiatan, przełożył Czesław Znamierowski,
Fryderyk Karl von Savigny, O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa I nauki prawa, przełożył K. Opałek, PWN Warszawa 1964
Carl Schmitt, Teologia polityczna I inne pisma, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków; Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 2004.
Friedrich August von Hayek, Law, Legislation and Liberty : a new statement of the liberal principles of justice and political economy Vol. 1 : Rules and order, Routledge and Kegan Paul, London 1973.
Friedrich August von Hayek Law, Legislation and Liberty : a new statement of the liberal principles of justice and political economy / F.A. Hayek. Vol. 2 : The mirage of social justice. Univ. of Chicago, Chicago 1978.
LITERATURA POLSKA:
1. Analiza działalności ustawodawczej Sejmu VI kadencji, Marta Żuralska, Olga Kazalska, Jędrzej Maśnicki, Koło Naukowe Analizy Prawa "Ratio Legis". Uniwersytet Warszawski, 2012
2. Cyrul Wojciech, Wpływ procesów komunikacyjnych na praktykę tworzenia I stosowania prawa, Lex a Wolters Kluwer business, Warszawa 2012.
3. Goetz Klaus, Radosław Zubek, Stanowienie prawa w Polsce. Reguły legislacyjne a jakość ustawodawstwa, Sprawne państwo, Program Ernst&Young, Warszawa 2005
4. Jasiecki Krzysztof, Małgorzata Molęda-Zdziech, Urszula Kurczewska, Lobbing. Sztuka skutecznego wywierania wpływu, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006.
5. Kurczewska Urszula, Lobbing i grupy interesu w Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
6. Kustra Ewa, Polityczne problemy tworzenia prawa, UMK, Toruń 1994.
7. Materiały z konferencji Rady Legislacyjnej zorganizowanej w dniu 14 grudnia 2005 roku w gmachu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w Warszawie, "Przegląd Legislacyjny" nr 1 (53) 2006 (cały numer).
8. Michalak Anna, Postępowanie ustawodawcze w parlamencie Zjednoczonego Królestwa w zakresie rządowych projektów publicznych, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2013.
9. Ocena skutków regulacji – poradnik OSR, doświdaczenia, perspektywy, red. W. Szpringer, W. Rogowski, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007.
10. Oświecimski Konrad, Grupy interesu i lobbing w amerykańskim systemie politycznym, Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.
11. Patyra Sławomir, Mechanizmy racjonalizacji procesu ustawodawczego w Polsce w zakresie rządowych projektów ustaw, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012.
12. Piotrowski Ryszard, Spór o model tworzenia prawa, PWN, Warszawa 1988.
13. Politics of Law and Legal Policy. Between Modern and Post-Modern Jurisprudence, eds. Tadeusz Biernat, Marek Zirk-Sadowski, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2008.
14. Postępowanie ustawodawcze, red. E. Zwierzchowski, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1993.
15. Przejrzystość procesu stanowienia prawa. Raport z realizacji projektu „Społeczny monitoring procesu stanowienia prawa“, Fundacja Batorego Warszawa 2008.
16. Raport o kierunkach pilnych zmian w systemie prawnym RP, Rada Legislacyjna przy Prezesie RM, Warszawa 1992.
17. Spotkanie dyskusyjne w Redakcji "Przeglądu Sejmowego" na temat aktualnych problemów legislacji, Warszawa 17 listopada 2005, "Przegląd Sejmowy" nr 2, 2006 s.163-206
18. Staśkiewicz Wiesław, Niejednostajność prawa, „Studia Socjologiczne“ 2013 nr. 1
19. Staśkiewicz Wiesław, Stanowienie prawa, w: Demokracja w Polsce 2005-2007, red. L. Kolarska-Bobińska, Jacek Kucharczyk, Jarosław Zbieranek, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007.
20. Staśkiewicz Wiesław, Wykluczenie prawne w procesie tworzenia prawa, w: Prawo i wykluczenie. Studium empiryczne, red. Anna Turska, Wydawnictwo C.K. Beck, Warszawa 2010.
21. Surdej Aleksader, Determinanty regulacji administracyjnoprawnych w oddziaływaniu państwa na gospodarkę, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2006.
22. Szmyt Andrzej, Stanowienie ustaw w RFN. Rozwiązania proceduralno-organizacyjne w prawie konstytucyjm, Uniwersytet Gdański, Gdańsk 1993.
23. Szpor Andrzej, Akt reglamentacyjny jako instrument działania administracji we Francji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2003.
24. Tryb ustawodawczy a jakość prawa, praca zbiorowa, red. J. Wawrzyniak, Trybunał Konstytucyjny Wydawnictwa, Warszawa 2005.
25. Tworzenie prawa w demokratycznym państwie prawnym, Wydawnictwo Sejmowe, red. H. Suchocka, Warszawa 1992,
26. Wróblewski Jerzy, Teoria racjonalnego tworzenia prawa, Ossolineum 1985.
27. Wronkowska Sławomira, Ekspert w procesie tworzenia prawa, „Państwo i Prawo“ 2000 z. 9.
28. Wronkowska Sławomira, Problemy racjonalnego tworzenia prawa, UAM seria Prawo nr 108, Poznań 1982.
29. Wronkowska Sławomira, Proces prawotwórczy dwóch dekad – sukcesy i niepowodzenia, RPEiS 2009, nr 2.
30. Zubek Radosław, Klaus H. Goetz, Martin Lodge, Planowanie legislacyjne w Europie Środkowej. O strategicznym zarządzaniu legislacją rządową, Sprawne państwo. Program Ernst&Young, Warszawa 2007.
LITERATURA ZAGRANICZNA:
1. Alvares Jose, International Organizations as Law-makers, Oxford University Press, Oxford 2006. part. II. Multilateral Treaty-Making and Institutionalized Dispute Settlement; s.273-645.
2. Bronwen Morgan, Karen Yeung, An Introduction to Law and Regulation. Text and Materials, Cambridge University Press, Cambridge 2007.
3. Ekins Richard, The Nature of Legislative Intent, Oxford University Press, Oxford 2012,
4. Evaluation of Legislation, ed. Ulrich Karpen. Proceedings of the Fourth Congress of the European Association of Legislation (EAL) in Warsaw (Poland), June 15th-16th, 2000, Nomos Verlagsgesellchaft, Baden-Baden 2002.
5. Latour Bruno, The Making of Law. An Ethnography of the Conseil D’État, Polity Press 2010.
6. Legislative Behavior: a reader in theory and research, ed. John C Wahlke, Heinz Eulau, Free Press, Glencoe 1959.
7. Legisprudence: a New Theoretical Approach to Legislation: Proceedings of the Fourth Benelux-Scandinavian Symposium on Legal Theory, ed. Luc J. Wintgens, Hart, Oxford 2002.
8. Pizzorusso A. , The Law-making Process as a Juridical and Political Activity, w: Law in the Making: Comparative Survey, ed. A. Pizzorusso, Springer, Berlin 1988, s.1-87.
9. Regulation through Agencies in the EU. A New Paradigm of European Governance, eds. Damien Geradin, Rodolphe Munoz, Nicolas Petit, Edward Elgar, Cheltenham, UK, Northampton, USA 2005.
10. The Role of Governments in Legislative Agenda Setting, eds. Bjorn Erik Rasch, George Tsebelis, Routledge/ECPR Studies in European Political Science. Abingdon 2011.
11. The Role of Legislative Services in the Legislative Process, Warsaw 25-26 March 2004, ed. W Staśkiewicz, Bureau of Research, Chancellery of the Sejm, Warsaw 2005.
12. The Theory and Practice of Legislation. Essays in Legisprudence, ed. Luc J. Wintgens, Ashgate, Aldershot 2005.
13. Waldrom Jeremy, Dignity of Legislation, Cambridge University Press, Cambridge 1999.
14. Wintgens Luc J., Legisprudence. Practical Reason in Legislation, Ashgate, Farnham 2012
15. Zamboni Mauro, Globalization and Law-making: Time to Shift a legal Theory's Paradigm, in: "Legisprudence" Issue 1. vol. I.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: