Teoria i filozofia prawa 2200-1B018
Przedmiotem wykładów będą następujące zagadnienia:
1. Korzenie i status teorii i filozofii prawa: od filozofii antycznej do filozofii prawa w XX i XXI wieku. Metoda Sokratejska
2. Źródła prawa (w sensie filozoficznym): Absolut – natura – rozum – kontrakt – konwencja; teorie prawa natury o stałej i zmiennej treści; normatywność prawa. Teza o rodowodzie prawa – ujęcie teoretyczne: tworzenie prawa – racjonalność w prawie (prawo jako technika)
3. Filozoficzne i polityczne korzenie „pierwotnego” pozytywizmu prawniczego. Pozytywizm prawniczy (pierwotny) podstawowe założenia [Austin - Kelsen]; teoria i filozofia prawa wobec dogmatyki prawniczej
4. Obowiązywanie prawa: od klasycznych koncepcji prawa natury do teorii obywatelskiego nieposłuszeństwa. Koncepcje pozytywizmu inkluzyjnego. Obowiązywanie prawa w praktyce prawniczej, zwłaszcza orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, reguły kolizyjne jako dyrektywy wykładni i jako argumenty; prawo krajowe - prawo unijne – prawo międzynarodowe z perspektywy teoretycznej i filozoficznej
5. Systemowość prawa: od nowożytnej botaniki, przez Kanta, Austina do Kelsena; sądy konstytucyjne jako zastosowanie idei spójności systemu prawa. System prawa obowiązywanie systemowe prawa (J. Wróblewski, J. Raz); krytyka koncepcji systemu prawa (E. Łętowska, N. MacCormick)
6. Prawo i język: Arystoteles, L. Wittgenstein I i II, zwrot językowy w filozofii, J. Searle’a teoria aktów mowy, J.L.Austin: performatywy; „Prawo i Literatura”. Wyrafinowany (miękki) pozytywizm H.L.A. Harta; językowe problemy prawa, język prawny i prawniczy jako rejestry językowe; nieostrość języka spory o niezdeterminowanie reguł;
7. Realizm prawniczy i różne nurty (w tym europejskie) socjologicznej jurysprudencji jako stanowiska w filozofii prawa (O.W. Holmes, K. Lllewellyn, R. Pound; R. Ihering); pragmatyzm w filozofii prawa; psychologiczna teoria prawa L. Petrażyckiego; współczesna kognitywistyka. Prawo jako fakt społeczny i jako instrument kontroli społecznej, krytyka formalizmu, „prawo w działaniu” przeciwko „prawu w książkach;
8. Teorie „trzeciej drogi” jako postać krytyki pozytywizmu prawniczego: R. Dworkin - reguły, zasady, policies; problem „semantycznego ukąszenia”, ważenie zasad; R. Dworkin: teoria orzekania na podstawie precedensu i na podstawie ustawy; sędzia Herbert i sędzia Herkules; orzecznictwo jako „powieść w odcinkach”;
9. Hermeneutyka: od hermeneutyki starożytnej, przez hermeneutykę biblijną, hermeneutykę romantyczną (F. Schleiermacher), po H.-G. Gadamera, Heideggera i P. Ricoeura. Współczesna hermeneutyka prawnicza, idea koła hermeneutycznego w orzecznictwie sądów; sędziowskie wspólnoty interpretacyjne (koncepcje ius interpretandi)
10. Współczesne spory o pozytywizm prawniczy – perspektywa filozoficzna i teoretycznoprawna.
11. Wykładnia prawa – teorie, stanowiska i spory. Wykładnia prawa jako proces stosowania dyrektyw interpretacyjnych; problemy wykładni konstytucyjnej i prounijnej
12. Wykładnia prawa jako część procesu stosowania prawa, ideologie stosowania prawa; problemy dyskrecjonalności i aktywizmu sędziowskiego. Wykładnia prawa i rozumowania prawnicze jako przedmiot argumentacji; spory o precedens i o współczesną rolę sędziów
13. Teorie argumentacji prawniczej: od greckiej retoryki do Ch. Perelmana;
14. Współczesne teorie dyskursu (R. Alexy, J. Habermas)
15. Postmodernizm w filozofii i w kulturze. Krytyczne nurty i postmodernizm w naukach prawnych
Rodzaj przedmiotu
Tryb prowadzenia
Założenia (opisowo)
Efekty kształcenia
Po ukończeniu przedmiotu student:
- powinien rozumieć, jaki sens mają podstawowe pojęcia i konstrukcje teoretyczne, którymi posługują się prawnicy (np. norma prawna, system prawa, obowiązywanie prawa i odmowa posłuchu wobec prawa, wykładnia prawa, uzasadnienie decyzji władczej); student powinien przy tym uświadamiać sobie złożoność i konwencjonalność takich pojęć i konstrukcji teoretycznych, a także rozumieć, że posługując się nimi przyjmujemy określne założenia co do istoty prawa, natury ludzkiej, charakteru procesów społecznych itp. Student powinien sobie też uświadamiać, że współczesny świat zmienił się w takim stopniu, że rozmaite pojęcia i konstrukcje prawnicze wypracowane w poprzednich stuleciach niejednokrotnie zbytnio upraszczają rzeczywistość lub utrwalają w myśleniu prawniczym rozmaite mity lub nawet przesądy;
-powinien być w stanie wyjaśnić podstawowe założenia przyjmowanego przez siebie sposobu pojmowania prawa, a także powinien potrafić odróżnić własne stanowisko od innych, konkurencyjnych poglądów;
- powinien potrafić wskazać, jakie rodzaje argumentów są lub mogą być wykorzystane w sporach o trudne etycznie lub politycznie kwestie prawne i jakie kontrargumenty mogą być podniesione, a także z jakich przekonań, założeń bądź presupozycji wynika sięgnięcie po określone racje w sporze.
W kategoriach Krajowych Ram Kwalifikacji przedmiot pod nazwą „Filozofia prawa” prezentowany w formie wykładu powinien
a) służyć nie tylko przekazywaniu wiedzy o strukturach i fundamentalnych instytucjach publicznych, o prawie jako szczególnej więzi społecznej i jego relacjach wobec innych systemów norm i reguł oraz o doświadczeniach człowieka jako twórcy kultury,
b) wykształcić umiejętności praktyczne, analizować przebieg procesów i zjawisk społecznych, zwłaszcza praktyki prawniczej, a także zdobyć umiejętność posługiwania się normami i regułami społecznymi w celu rozwiązywania problemów społecznych, ze świadomością ograniczeń którym podlegają prawnicy, zwłaszcza gdyby wierzyli, że wszystkie przypadki z którymi się stykają mająch charakter „łatwych spraw”;
c) rozwijać kompetencje społeczne studentów, w szczególności świadomość jaką rolę pełni prawo we współczesnych społeczeństwach, jakie założenia filozoficzne i etyczne przyjmują prawnicy wykonujący zawody prawnicze, jakich wartości bronią i za co są odpowiedzialni.
Kryteria oceniania
Metoda egzaminacyjna: egzamin ustny
Wymagania egzaminacyjne :
- znajomość zagadnień prezentowanych na wykładach oraz
- znajomość problemów podejmowanych w tekstach omawianych na ćwiczeniach oraz
- znajomość co najmniej jednej z czterech rekomendowanych lektur oraz
- umiejętność identyfikowania typów argumentacji i metod wykładni stosowanych przez sądy.
Zwraca się przy tym uwagę, że istotą prowadzonych zajęć jest odrzucenie wiedzy pamięciowej, mechanicznie przyswojonej, na rzecz rozumienia problemów z zakresu teorii i filozofii prawa. Teksty wybrane i udostępnione studentom będę wymagały samodzielnej i wnikliwej lektury oraz własnej interpretacji. Bardzo pomocne, choć oczywiście nieobowiązkowe formalnie, będą ćwiczenia prowadzone przez pracowników Katedry Filozofii Prawa i Nauki o Państwie.
Kryteria oceny: oceniane jest przede wszystkim rozumienie podstawowych pojęć i konstrukcji, jakimi posługują się prawnicy w swoich rolach zawodowych, bez względu na szczegółową dziedzinę lub specjalizację zawodową. Przedmiotem oceny egzaminatora będzie zarówno umiejętność rekonstrukcji argumentów opisowych i normatywnych przyjmowanych przez przedstawicieli określonych stanowisk teoretycznoprawnych i filozoficznoprawnych, jak i umiejętność samodzielnego formułowania poglądów oraz precyzyjnego ich uzasadniania oraz podważania argumentów przeciwnych.
Cały przedmiot kończy się egzaminem. Egzamin jest obowiązkowy dla wszystkich studentów studiów prawniczych.
Zasadą jest egzamin ustny w okresie sesji zimowej. Poza sesją egzaminy będą przyjmowane w terminach zerowych (ustalonych przez Dziekanat i Katedrę Filozofii Prawa i Nauki o Państwie), również w formie ustnej.
Pozostałe egzaminy będą przyjmowane w terminach indywidualnie ustalonych wyłącznie za zgodą prodziekana ds. studenckich.
Praktyki zawodowe
Brak
Literatura
Wykładowcy nie rekomendują żadnych podręczników z teorii lub z filozofii prawa. Pomocami dydaktycznymi będę po pierwsze teksty (powielone i udostępnione studentom w zwykły sposób, patrz lista w sylabusie ćwiczeń). Wykłady będą tak przygotowane, aby wyjaśniać zagadnienia zawarte w tekstach. Teksty będą także omawiane na ćwiczeniach.
Więcej informacji
Dodatkowe informacje (np. o kalendarzu rejestracji, prowadzących zajęcia, lokalizacji i terminach zajęć) mogą być dostępne w serwisie USOSweb: