Programy i fundusze Uniii Europejskiej 2105-PP-L-D2PIFU

Plan zajęć
1. Wstęp do zajęć – wprowadzenie w temat unijnej polityki spójności i rozwoju
• Wprowadzenie do problematyki przedmiotu, osadzenie jej w kontekście kierunku studiów
• Zapoznanie z założeniami przedmiotu
2. Współczesne wyzwania rozwojowe
• Postindustrializm, postfordyzm, społeczeństwo informacyjne, gospodarka oparta na wiedzy (Bell, Toffler – „trzecia fala”), społeczeństwo sieciowe (Castells – „informacjonalizm”),
• Kwestie demograficzne: przeludnienie (pułapka maltuzjańska), starzenie się społeczeństw, przemiany rodziny, migracje i integracja imigrantów,
• Ekologia-klimat-energia (green growth - „zielony rozwój”),
• Globalizacja, erozja państwa narodowego, struktura i specyfika „megamarketu”,
• Kryzys finansowo-gospodarczy po 2008 r. – globalny, europejski i w strefie euro, pandemia, wojna,
• Dysproporcje rozwojowe, spójności terytorialnej, pozycja konkurencyjna polskich regionów
Lektury:
- Bartosiak J., Koniec końca historii, Wyd. Nowej Konfederacji, Warszawa 2020. [Najlepiej całość, a na pewno rozdział pt. Imperium europejskie na kolanach]
- Lin J. Y., Nowak A. Z., Nowa ekonomia strukturalna wobec krajów mniej zaawansowanych, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017. http://www.wz.uw.edu.pl/portaleFiles/6133-wydawnictwo-/Nowa_ekonomia_strukturalna_DRUK.pdf
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Osadzić temat w szerszym kontekście. Polecam do tego w.wym. lekturę.
b) Odnaleźć aktualne źródła (np. www) związane z funkcjonowaniem unijnej polityki strukturalnej [dobrze jest wyjść poza literaturę z syllabusa]. Bardzo ważne: pracujemy na _aktualnych_ źródłach, na możliwie aktualnych danych i informacjach.
c) Zastanowić się nad uwarunkowaniami polityki spójności/strukturalnej. Wyciągnąć własne wnioski.
d) Zastanowić się nad wyzwaniami dla polityki spójności/strukturalnej. Wyciągnąć własne wnioski.
ĆWICZENIA:
a) W grupach: tworzymy mapę wyzwań rozwojowych w Polsce z podziałem na globalne i lokalne.
b) Case study: analiza wpływu polityki klimatycznej UE na wybrane regiony w Polsce.
3. Najważniejsze pojęcia i definicje dotyczące ich przedmiotu
• beneficjent, IP (Instytucja Pośrednicząca), IZ (Instytucja Zarządzająca), program, projekt,
• NUTS, region, równość, spójność,
• innowacje (patrz. osobne zajęcia), konkurencyjność, rozwój, transformacja, zrównoważony rozwój,
• planowanie, wdrażanie, zarządzanie,
• program, projekt, plan działania, strategia,
• obszary wsparcia,
• alokacja, budżet, dofinansowanie, instrumenty finansowe, koszty, kwalifikowalność, wkład własny, współfinansowanie,
• i inne.
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć w.wym. (oraz pokrewne) pojęcia.
b) Przeczytać ze zrozumieniem, przemyśleć, zrobić notatki, osadzić w kontekście polityki strukturalnej.
c) Tych pojęć będziemy używali w trakcie całego semestru, należy więc sobie przygotować „słowniczek” już na samym wstępie.
ĆWICZENIA:
a) Kahoot – quiz z pojęciami
4. Polityka publiczna a polityka spójności UE. Uwarunkowania polityczne, ekonomiczne i społeczne
• Definicja i rozumienie polityki publicznej,
• Definicja i rozumienie polityk sektorowych,
• Rodzaje polityk publicznych / polityk sektorowych,
• Zarządzanie rozwojem,
• Instrumenty polityk UE
Lektury:
- Zybała A., Polityki publiczne, KSAP, Warszawa 2012, Rozdział 1. Czym są polityki publiczne?
- Riedel R., Europeizacja polityk publicznych, „Wrocławskie Studia politologiczne” 8/2015, s. 56-72. https://wuwr.pl/wrsp/article/view/6128/5806
- https://www.miir.gov.pl/strony/zadania/polityka-rozwoju-kraju/zarzadzanie-rozwojem-kraju/czym-jest-zarzadzanie-rozwojem/
- Świstak M., Polityka regionalna Unii Europejskiej jako polityka publiczna, Warszawa 2020.
- Dowolny, aktualny podręcznik np. do prawa UE w którym można odnaleźć osobne rozdziały dotyczące poszczególnych polityk UE, w tym pol. Strukturalnej.
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć definicje polityk publicznych / polityki publicznej.
b) Odnaleźć ogólne opisy polityk (publicznych) UE.
c) Przeczytać ze zrozumieniem, zrobić notatki.
d) Zastanowić się, jakimi instrumentami dysponuje UE 9w celu realizacji swoich celów, priorytetów i zadań).
e) Przemyśleć, czy i jak rozumieć politykę strukturalną (spójności) w kontekście polityk publicznych (UE).
5. Polityka regionalna/strukturalna/spójności UE – sens i istota pojęcia
• Kwestie terminologiczne: polityka regionalna (pojęcie regionu, regionalizacji) – polityka strukturalna – polityka spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej – polityka rozwoju – polityki publiczne (polityki wspólnotowe jako „europolityki publiczne” sui generis),
• Geneza, ewolucja, zasady i cele polityki spójności
• Uwarunkowania i czynniki rozwoju:
o geograficzne: klimat, położenie, ukształtowanie terenu, dostęp do morza, surowce itp.
o endogeniczne: podłoże historyczno-kulturowe, polityka państwa – oddziaływanie na czynniki „twarde” (technologia, gospodarka) i „miękkie” (kapitał ludzki i społeczny, system rządzenia/ governance)
o egzogeniczne: wpływ procesów dyfuzyjnych, interwencji, presji i oddziaływań międzynarodowych (rola organizacji międzynarodowych, MNCs, innych państw)
Lektury:
- Dubel P., Zarządzanie funduszami strukturalnymi Unii Europejskiej a polityka rozwoju regionalnego. Projekty i ich realizacja, PWE, Warszawa 2020.
- Nitszke A., Polityki europejskie: perspektywa finansowa UE 2014-2020, Kraków 2015.
- Świstak M., Tkaczyński J. (red.), Wybrane polityki publiczne Unii Europejskiej. Stan i perspektywy, Warszawa 2015.
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć definicje pojęć: polityka regionalna (pojęcie regionu, regionalizacji) – polityka strukturalna – polityka spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej – polityka rozwoju – polityki publiczne (polityki unijne jako „europolityki publiczne” sui generis),
b) Zastanowić się nad celami i zasadami polityki spójności/rozwoju. Spróbować stworzyć własne rozróżnienie pojęć: polityka spójności - polityka regionalna - polityka rozwoju.
ĆWICZENIA:
a) Dyskusja: jak zmieniały się cele polityki spójności na przestrzeni dekad?
6. Podstawy strategiczne polityki spójności UE
• Zasadnicze kierunki programowania na poziomie unijnym – priorytety Komisji a priorytety krajowe
• Nierówny rozwój społeczno-gospodarczy w Europie
o rodzaje regionów, unijna klasyfikacja NUTS
o teorie rozwoju regionalnego
o zróżnicowanie poziomów rozwoju społecznego i gospodarczego w Europie ze względu na różne kryteria (w układzie międzyregionalnym i międzynarodowym)
Lektury:
- 6 priorytetów (Komisji) na lata 2019-2024 a unijny rynek pracy – https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024_pl [punkt do aktualizacji w trakcie semestru]
- Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) – https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/informacje-o-strategii-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju [najlepiej czytać nie opis, a sam dokument ze strategią]
- Mik C., Fenomenologia regionalnej integracji państw. Studium prawa międzynarodowego. Tom I. Teoria i praktyka regionalnej integracji państw, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2018, Rozdział I. Regiony, regionalizm i regionalizacja w stosunkach międzynarodowych i w prawie międzynarodowym
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć aktualne [miejmy nadzieję, że już będą w trakcie semestru] agendę i cele strategiczne UE/Komisji Europejskiej,
b) Zastanowić się nad nimi krytycznie: czego w nich (ewentualnie) brakuje, rozpoznać priorytety i kierunki działań.
ĆWICZENIA:
a) Dyskusja: krytyczna analiza aktualnej strategii UE/KE.
7. Narzędzia i instrumenty finansowe polityki rozwoju UE
• Środki z budżetu Unii Europejskiej – skąd i na co?
• Dotacje – element polityki spójności (+ obowiązek wkładu krajowego)
• Które kraje otrzymują wsparcie i dlaczego?
• Zasady pomocy (zasada komplementarności, zasada spójności, zasada koordynacji, zasada programowania, partnerstwa)
Lektury:
- https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/budget/how-eu-budget-financed_pl
- Bałękowski D., Podstawy prawne zasad budżetu ogólnego Unii Europejskiej, [w:] Bukowska J. (red.), Współczesne problemy sektora finansów. Wybrane zagadnienia, Uniwersytet Radomski 2023.
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć aktualne informacje nt. budżetu UE – jaka jest jego struktura, jakie przychody, jakie wydatki itd.
b) Zastanowić się nad nim, porównać do budżetu wybranego państwa członkowskiego.
8. Finansowe instrumenty unijnej polityki spójności – fundusze strukturalne, przegląd
• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF),
• Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+),
• Fundusz Spójności (Cohesion Fund),
• Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury (EFMRA),
• Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST).
Lektury:
- Harasimowicz A., Fundusze pomocowe Unii Europejskiej – Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności, Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2022.
- http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl
- https://fundusze-europejskie.pl/
- https://ec.europa.eu/regional_policy/
- Rozporządzenie EFRR i Funduszu Spójności – rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1058 z dnia 24 czerwca 2021 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności (Dz. Urz. UE L 231 z 30.06.2021).
- Rozporządzenie UE dot. EFRR, EFS+, FS i in. – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej.
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1057 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+) oraz uchylające rozporządzenie (UE) nr 1296/2013.
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć aktualne informacje nt. poszczególnych funduszy.
b) Przeanalizować, zrobić notatki, porównać, zwłaszcza ze względu na cele i zadania / kierunki działań.
ĆWICZENIA:
a) Przygotowanie symulacji wniosku o dofinansowanie z wybranego funduszu. [dla chętnych]
b) Gość specjalny: zaproszenie przedstawiciela instytucji wdrażającej fundusze UE (np. z NCBR).
9. Unijne programy w Polsce. Udział Polski w europejskiej polityce spójności – cz. 1.
• Dokumenty strategiczne RP
• Wyzwania rozwojowe przed Polską
o główne problemy społeczno-gospodarcze i ewolucja priorytetów rozwojowych,
o dynamika zróżnicowań regionalnych w trzech płaszczyznach: Wschód-Zachód, miasto-wieś, metropolie-prowincja
• Szczegółowe uwarunkowania polityki regionalnej w Polsce
o krajowe i regionalne programy operacyjne
o instytucje zarządzające, pośredniczące i wdrażające programy, beneficjenci pomocy
• Mechanizmy i instrumenty wdrażania programów operacyjnych
o struktura wydatków
o unijna perspektywa finansowa 2021-2027: „Fundusze Europejskie” (porównanie do „Programy Operacyjne” 2014-2020).
Lektury:
- Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju
- Krajowe Inteligentne Specjalizacje
- GOSPOSTRATEG (społeczno-ekonomiczne agendy badawcze)
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Polskie wyzwania rozwojowe - zastanowić się, sięgnąć do znanych i nowych źródeł, wynotować, opisać (w dowolnej formie):
- główne problemy społeczno-gospodarcze i ewolucja priorytetów rozwojowych,
- dynamika zróżnicowań regionalnych w trzech płaszczyznach: Wschód-Zachód, miasto-wieś, metropolie-prowincja
b) Odnaleźć materiały/źródła i same dokumenty strategiczne RP:
- SOR - Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju [zapoznać się, wynotować najważniejsze elementy]
- KIS - Krajowe Inteligentne Specjalizacje [zapoznać się, przemyśleć układ KIS]
- Poczytać o programie Gospostrateg – to jest program krajowy, ale stawia interesujące diagnozy
10. Unijne programy w Polsce. Udział Polski w europejskiej polityce spójności – cz. 2.
• Cele polityki
• Fundusze UE w RP
• Ramy finansowe i alokacje środków
• Główne obszary wsparcia
• Wyzwania i problemy
Lektury:
- Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t.j. Dz. U. 2024 r. poz. 324, 862)
- Ustawa wdrożeniowa – Ustawa z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021–2027 (Dz.U. 2022 poz. 1079)
- Umowa Partnerstwa dla realizacji polityki spójności 2021-2027 w Polsce
- https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Szczegółowe uwarunkowania polityki regionalnej/spójności w Polsce:
- krajowe i regionalne programy operacyjne - pojęcie, rozumienie, definicja
- Instytucje Zarządzające (IZ), Pośredniczące (IP) i Wdrażające (IW) programy, Beneficjenci pomocy - pojęcie, rozumienie, definicja [jest w „ustawie wdrożeniowej”]
b) Mechanizmy i instrumenty wdrażania programów operacyjnych: Programy Operacyjne na szczeblu krajowym + na szczeblu regionalnym:
- Odnaleźć informacje nt. Funduszy Europejskich (czyli w praktyce „programów operacyjnych”), przemyśleć, wynotować: Fundusze Europejskie https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/fundusze-na-lata-2021-2027/
ĆWICZENIA:
a) Debata: "Czy Polska efektywnie wykorzystuje fundusze unijne?"
b) Zadanie: analiza wybranego programu operacyjnego w kontekście celów i wyzwań.
11. Polityka innowacyjności
• Innowacja – pojęcie, czynnik rozwoju regionalnego
• Instrumenty i podmioty realizacji polityki innowacyjnej
• Realizacja polityki innowacyjności w Polsce
• Badania podstawowe, badania przemysłowe, prace rozwojowe
• Badania naukowe: badania podstawowe, badania aplikacyjne a prace rozwojowe
• Poziom gotowości technologicznej (TRL)
• Program a projekt (a może portfolio?) – uściślijmy pojęcia
Lektury:
- Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U.2020.85 t.j. z 2020.01.20)
- Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych (Dz.U.2018.1818).
- Wykaz dziedzin nauki i technik według klasyfikacji OECD https://www.ncbr.gov.pl/fileadmin/user_upload/import/tt_content/files/2_wykaz_dziedzin_nauki_i_technik_wedlug_klasyfikacji_oecd.pdf
- Podręcznik Frascati
- Podręcznik Oslo. Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji, OECD
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć materiały/źródła dotyczące definicji i samego sedna pojęć: innowacyjność, polityka rozwoju/innowacyjności (zwłaszcza w Polsce, z zahaczeniem o UE)
b) Wykonać SOLIDNE notatki (bo to wbrew pozorom jest bardzo ważny i nie taki prosty temat) dotyczące definicji i samego sedna pojęć:
- Innowacja – pojęcie, rozumienie, czynnik rozwoju regionalnego
- Innowacja produktowa – innowacja procesowa
- Instrumenty i podmioty realizacji polityki innowacyjnej
- Realizacja polityki innowacyjności w Polsce
- Badania naukowe, badania podstawowe, badania aplikacyjne, prace rozwojowe – definicja, rozumienie, różnice pomiędzy rodzajami badań (podstawowych i aplikacyjnych) i pracami rozwojowymi [twórczość artystyczną zostawiamy w spokoju]
- Poziom gotowości technologicznej (TRL)
12. Instytucje zarządzające i wdrażające programy oraz beneficjenci pomocy finansowej (na przykładzie Polski)
• Projekt – program – portfolio programów i projektów
• Przykłady instytucji (NCBR, PARP, BGK) zarządzających programami
• Projekty B+R wg dziedzin i źródeł finansowania (krajowe, unijne, inne międzynarodowe)
• Przykłady projektów i dobre praktyki
Do zrobienia / jak się przygotować do zajęć:
a) Odnaleźć materiały/źródła dotyczące definicji i samego sedna pojęć: program, projekt portfolio programów/ projektów,
b) Metodyki zarządzania (w projektach B+R lub biznesowych, np. PRINCE2, Agile) – znaleźć najbardziej popularne, określić ich cechy charakterystyczne i podstawowe różnice.
c) Odnaleźć materiały [ważne – wyjść poza informacje z Wikipedii, błagam] dotyczące:
- Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR),
- Polski Fundusz Rozwoju (PFR) - Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP),
- Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK).
- Przemyśleć ich formę, strukturę, cele, usytuowanie w administracji itd. w kontekście realizacji polityki rozwoju/spójności.
d) Przemyśleć, zrobić notatki, podzielić się wiedzą z całą grupą na zajęciach.
13. [temat dodatkowy] European Green Deal – czy prawdziwa strategia rozwoju Unii Europejskiej?
• Zrównoważony rozwój
• Green Deal
• Cele środowiskowe
• Taksonomia
• DNSH – Do No Significant Harm Principle
• Ekoinnowacje
• Ekoprojektowanie
Lektury:
- https://ec.europa.eu/clima/eu-action/european-green-deal_pl
- Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Gotowi na 55”: osiągnięcie unijnego celu klimatycznego na 2030 r. w drodze do neutralności klimatycznej, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A52021DC0550
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088 , https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32020R0852
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1119 z dnia 30 czerwca 2021 r. w sprawie ustanowienia ram na potrzeby osiągnięcia neutralności klimatycznej i zmiany rozporządzeń (WE) nr 401/2009 i (UE) 2018/1999 (Europejskie prawo o klimacie), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:32021R1119
- Wytyczne techniczne dotyczące stosowania zasady „nie czyń poważnych szkód” na podstawie rozporządzenia ustanawiającego Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (2021/C 58/01), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52021XC0218(01) (DNSH)
- https://www.knf.gov.pl/dla_rynku/Finansowanie_zrownowazonego_rozwoju/ujawnienia_i_taksonomia/Informacje_podstawowe (taksonomia)
- https://ec.europa.eu/environment/pubs/pdf/factsheets/ecoinnovation/pl.pdf (ekoinnowacje)
- https://www.eea.europa.eu/help/glossary/eea-glossary/eco-design (ekoprojektowanie)