Metodologia badań stosunków międzynarodowych 2104-L-D5MBSM

W programie nauczania przedmiotu zwraca się uwagę przede wszystkim na zrozumienie trzech kategorii, konstytuujących metodologiczne przygotowanie badacza:
- założenia filozoficzne światopoglądu autora
- strategię badawczą
oraz
- konkretne metody i procedury badawcze (metodyki, techniki).

Założenia światopoglądowe badacza obejmują zbiór podstawowych przekonań, kierujących postępowaniem badawczym. Inaczej: paradygmat, założenia epistemologiczne i ontologiczne
lub szeroko pojmowana metodologia badań naukowych.
Światopogląd to ogólne spojrzenie badacza na świat i naturę badań naukowych.
U studentów i doktorantów światopogląd kształtuje się pod wpływem dyscypliny naukowej, którą się zajmują, przekonań opiekunów naukowych (mistrzów) i wykładowców oraz nabywanych doświadczeń własnych.
Wyróżnia się 4 główne światopoglądy:
• postpozytywizm
• konstruktywizm
• aktywizm
• pragmatyzm

Postpozytywizm:
Tradycja datuje się od XIX w.: August Comte, John Stuart Mill, Emile Durkheim
Cechy wyróżniające:
- determinizm - dane przyczyny wywołują określone skutki;
- redukcjonizm: sprowadzanie idei do elementarnych części składowych (hipotez), poddających się weryfikacji;
- obserwacja empiryczna i pomiar obiektywnej rzeczywistości (według wymiernych kryteriów) są podstawami wiedzy o świecie zewnętrznym;
- istnieją prawa i teorie, które należy sprawdzić lub zweryfikować i udoskonalić, aby móc zrozumieć świat, którym rządzą.
- sceptycyzm poznawczy: wiedza jest oparta na przypuszczeniach – nigdy nie odkryje się absolutnej prawdy; dowody uzyskane z badań są więc zawsze niedoskonałe i zawodne.
Badanie naukowe polega na formułowaniu twierdzeń, które są następnie uzupełniane lub odrzucane i zastępowane innymi, mającymi lepsze uzasadnienie.
- Wiedzę tworzą dane, dowody i racjonalne argumenty. Wiedza ma charakter kumulatywny: badacz gromadzi informacje uzyskane z pomiarów i obserwacji. Punktem wyjścia są przypuszczenia o relacjach między zmiennymi w formie pytań i hipotez.
- W badaniach dąży się do sformułowania istotnych, prawdziwych twierdzeń, które można wykorzystać do wyjaśnienia danej sytuacji lub do opisu zależności przyczynowych, będących przedmiotem badań.
- Zasadniczym aspektem badań jest obiektywizm – przestrzeganie standardów trafności i rzetelności, bezstronności i wrażliwości na możliwość popełnienia błędu.

Konstruktywizm społeczny:
Tradycja datuje się od Karla Mannheima; Petera Ludwiga Bergera, Thomasa Luckmanna (Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy, 1967, wyd. pol. 1983)
Założenia:
- ludzie dążą do zrozumienia świata, nadając swoim doświadczeniom subiektywne znaczenia zorientowane na pewne przedmioty i zjawiska;
- wielość interpretacji; subiektywne znaczenia są uwarunkowane społecznie lub historycznie; nie są po prostu wpajane jednostkom, ale tworzą się w wyniku interakcji (stąd konstruktywizm społeczny) oraz poprzez oddziaływanie norm historycznych i kulturowych na życie jednostek.
- inaczej niż w pozytywizmie, badacze nie zaczynają od gotowej teorii, lecz generują lub indukcyjnie rozwijają teorię.

Aktywizm:
- osobiste zaangażowanie w badania ma charakter rekursywny (przemienny) lub dialektyczny (na zasadzie sprzężenia); zmierza do wprowadzenia zmian w praktyce. We wnioskach z pracy badawczej znajduje się więc program działań na rzecz zmiany (upolitycznienie).
- badania są skierowane na wyzwolenie się z ograniczeń dostrzegalnych w mediach, w języku, w procedurach czy zasadach funkcjonowania określonych instytucji.
- punktem wyjścia jest często wskazanie ważnej kwestii społecznej (odkrywczość, oryginalność, innowacyjność, odwaga badawcza).
- przez osobiste zaangażowanie badacze starają się wywołać debatę publiczną i dyskusję prowadzącą do zmiany.

Pragmatyzm:
Tradycja amerykańska: Charles Sanders Peirce, George Herbert Mead, John Dewey, Richard Rorty
Założenia:
- badacze dysponują wolnością wyboru metod, technik i procedur badawczych, najlepiej odpowiadających ich potrzebom i celom;
- kładzie się nacisk na praktyczną skuteczność i rozwiązywanie problemów przy pomocy wszelkich dostępnych metod;
- za prawdziwe uznaje się to, co w danym czasie jest skuteczne.
- nie zakłada się dualizmu między rzeczywistością niezależną od umysłu a istniejącą w umyśle.
- pragmatyzm otwiera drogę do różnorodności metod, wielorakich światopoglądów i zróżnicowanych założeń oraz rozmaitych sposobów gromadzenia i analizowania danych.

Strategie badawcze –
to schematy lub modele badań jakościowych, ilościowych i mieszanych, które nadają określony kierunek procedurom zastosowanym w projekcie badawczym;
inaczej: ujęcia badawcze, metodologia badawcza.
Przykłady strategii:
- ilościowe: modele eksperymentalne, badania sondażowe
- jakościowe: badania narracyjne, fenomenologiczne (rozpoznawanie istoty ludzkich doświadczeń wobec jakiegoś zjawiska na podstawie sensów, jakie nadają im uczestnicy badania).